گاز كامەراسىندا بالالارمەن بىرگە كوز جۇمعان تاريحي تۇلعا يانۋش كورچاك – ءۇش سوعىستى باسىنان وتكەرگەن قۇرمەتتى اقىن، پولياك ءمۇعالىمى، جازۋشى جانە دارىگەر. ول – بالالار ءۇشىن ءوز ومىرىنەن باس تارتقان ۇلى ۇستاز، دەپ جازادى Qamshy.kz اقپارات اگەنتتىگى .
يانۋش كورچاك ەۆرەي وتباسىندا دۇنيەگە كەلىپ، بالالىق شاعىندا وزگەلەردەن كوپ قىسىم كورىپ وسەدى. الايدا بىلىمدىلىگىمەن 15 جاسىنان ۇستازدىق قىزمەت اتقارىپ، ءوز قاتارىنىڭ الدى بولعان. وتباسىلىق جاعدايىنىڭ قيىندىعىنا بايلانىستى دارىگەر بولۋعا شەشىم قابىلدايدى جانە اقىندىعىن قاتار الىپ جۇرەدى. ونىڭ ەڭ العاشقى "قانداي جولمەن؟" اتتى پەسساسى ۇلكەن تانىمالدىلىققا يە بولىپ، ەسىمى جۇرتقا تانىلا باستايدى. بۇل پەسسادا ول ءوزىنىڭ پسيحولوگيالىق اۋرۋمەن اۋىرعان اكەسى تۋرالى جازعان.
1905 جىلى ورىس-جاپون سوعىسى باستالعان كەزدە 27 جاستاعى يانۋش كورچاك سوعىسقا دارىگەر رەتىندە بارادى. سوعىس اياقتالعاننان كەيىن پولشاعا ورالادى. ەكى جىلدىڭ ىشىندە گەرمانيا، انگليا جانە فرانسيادا بولىپ، مۇعالىمدىكتىڭ سىر-قىرىن ۇيرەنەدى. پولشا ۇكىمەتىنىڭ كومەگىمەن ەۆرەي بالالارىن تاربيەلەيتىن جەتىمدەر ءۇيىن اشادى. العاشقى ايلاردا يانۋش كورچاك پەن ارىپتەسى ستەفانا ۆيلچينسكيي ەكەۋى تالماي ەڭبەك ەتەدى. ابدەن قاراۋسىز قالعان بالالاردى وقىتىپ، ادام قاتارىنا قوسۋ ولارعا وڭايعا تۇسپەدى.
يانۋش كورچاك سونىمەن قاتار ءوزىنىڭ ارىپتەستەرىنە بالانى تاربيەلەۋ جولىن ۇيرەتىپ، ەڭ العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ ەۆرەي بالالارىنىڭ قۇقىعىن قورعايدى. ءبىرىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس باستالعاندا يانۋش كورچاك تاعى دا سوعىسقا دارىگەر رەتىندە شاقىرتۋ الادى. سوعىس جىلدارى "بالانى قالاي جاقسى كورۋ كەرەك؟" دەگەن كىتابىن جازعان.
سوعىستان كەيىن مۇعالىمدىك جۇمىسىنا زور قارقىنمەن كىرىسكەن ول بالالار ۇيىندە گازەت اشادى. سونىڭ ارقاسىندا كوپتەگەن بالالار وقۋ مەن جازۋدى ۇيرەنىپ، جاڭا بىلىمگە ۇمتىلا باستايدى. ونىڭ بالا تاربيەسى تۋرالى ءىلىمى بۇكىل الەمگە تانىمال بولا باستايدى. الايدا ءوز ەلىندە قولداۋ تاپپايدى. جەرگىلىكتى تۇرعىندار ءوز بالالارىن ەۆرەيدىڭ تاربيەسىنە بەرگىسى كەلمەيدى.
اقشا تاپشىلىعىنا بايلانىستى بالالار ءۇيى كۇردەلى، قيىن كەزەڭدى باسىنان وتكىزەدى. تۇرعىنداردىڭ قىسىمىنا قاراماستان ول باسقا ەلگە كەتپەي، تۋعان جەرىندە قالادى.
ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس باستالعاندا يانۋش كورچاك سالداتتارعا كومەگىن توقتاتپادى. سوعىستا دارىگەر بولىپ ەڭبەك ەتتى.
فاشيستەر پولشانى باسىپ العان كەزدە يانۋش كورچاك پەن ونىڭ بالالار ءۇيى قيىندىقتا قالدى. فاشيستەر ەۆرەيلەردى ادام ساناماعان، ولارعا جانۋار سەكىلدى قاراعان. وسىنداي قيىندىققا قاراماستان بالالاردى قورعاۋ ءۇشىن بارىن سالادى. 1940 جىلى بالالاردى ءقاۋىپسىز ورىنعا كوشىرەدى. الايدا ەكى-ۇش ايدان سوڭ نەمىس باسشىلارى يانۋش كارچاكتى تۇتقىنعا الادى، وسىلاي بالالار ءۇيى قاراۋسىز قالادى. ءبىر ايدان سوڭ تۇتقىننان بوساپ شىققان ول ءوزىنىڭ جانە بالالاردىڭ ءومىر سۇرۋىنە از ۋاقىت قالعاننىن تۇسىنەدى.
بالالاردىڭ سوڭعى كۇندەرىن ول بارىنشا باقىتتى وتكىزۋگە تىرىسادى. 1942 جىلدىڭ جازىندا، كورچاكتىڭ قول استىنداعى بارلىق جەتىمدەردى دەپورتاسيالاۋ تۋرالى قاۋلى شىعارىلادى. وندا بالالاردىڭ قايدا جىبەرىلەتىنى تۋرالى ناقتى كورسەتىلمەدى جانە بۇل جاڭالىقتىڭ ەشقانداي جاقسىلىققا اكەلمەيتىنى بەلگىلى ەدى.
يانۋش كورچاك ءقاۋىپتى سەزىپ، باسشىلىققا ونىڭ بالالارىنىڭ وتە ەڭبەكقور ەكەندىگىن ايتىپ، نەمىس اسكەرلەرىنىڭ قاتارىنا الۋدى سۇرايدى. وسىلايشا باقىتسىز بالالاردىڭ ءومىرىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن كەز-كەلگەن مۇمكىندىكتى پايدالانۋعا تىرىسادى. 1942 جىلدىڭ 6 تامىزىندا بالالار ءۇيىنىڭ بارلىق 192 بالاسى ترەبلينكا كونسلاگەرىنە كوشىرىلدى. ولارمەن بىرگە كورچاك، ونىڭ ادال ارىپتەسى ستەفاني جانە تاعى 8 ەرەسەك ادام بىرگە كوشىرىلەدى.
ۇلى ۇستاز يانۋش كورچاك الەمگە ايگىلى بولعاندىقتان، كوپتەگەن تانىمال ادامدار ونى ولىمنەن قۇتقارۋعا تىرىسقان. دەگەنمەن، ول بالالارمەن بىرگە قالىپ، بارلىق ۇسىنىستان باس تارتادى.
بالالاردى جۇك ۆاگوندارىنا وتىرعىزىپ، لاگەرگە باراتىن پوەزد ماشيناسىنا كوتەرىلگەن كەزدە، سس وفيسەرى كورچاكقا كەلىپ:
- ءسىز "كورول مەتتي" كىتابىن جازدىڭىز با؟ مەن بۇل كىتاپتى بالالىق شاعىندا وقىعانمىن. وتە جاقسى كىتاپ. ءسىز بوسسىز، كەتە بەرسەڭىز بولدى.
- ال بالالار شە؟
- بالالار لاگەرگە بارادى. ءبىراق ءسىزدى بوساتامىز،- دەگەندە، يانۋش كورچاك:
- جوق، مەن بارمايمىن. ادامداردىڭ بارلىعى بىردەي وڭباعان ەمەس، - دەپ جاۋاپ بەرگەن ەكەن.
ەۆرەي بالالارىن ءولىم لاگەرىنە جىبەرگەنىن ءوز كوزىمەن كورگەن پولياك تاريحشىسى ەممانۋەل رينگەلبلۋم وسى كۇن تۋرالى مىنانداي ەستەلىك قالدىرادى:
"بالالار ءۇيىن الىپ تاستاۋ تۋرالى بۇيرىق شىقتى! جوق، مەن بۇل كورىنىستى ەشقاشان ۇمىتپايمىن! بالالاردى ۆاگوندارعا وتىرعىزعاندا بۇكىل جۇرت جينالىپ، كورچاكتى ءۇنسىز شىعارىپ سالدى. ەكى بالانى جەتەكتەگەن كورچاك الىسقا كوز تاستاپ ءۇنسىز كەتە باردى. نەمىس پوليسياسى تاڭ قالىپ: "بۇل ادام كىم؟" - دەپ سۇرادى. مەن شىداي الماي، جىلاپ جىبەردىم".
يانۋش كورچاك ترەبلينكا كونسلاگەرىندە گاز كامەراسىندا بالالارمەن بىرگە قازا تاپتى.
ولگەنگە دەيىن قولىندا ەكى كىشكەنتاي بالانى ۇستاپ، ەشتەڭەدەن كۇمانسىز سابيلەرگە ەرتەگى وقىپ، ءومىرىنىڭ سوڭعى مينۋتتارىنا دەيىن ولارمەن بىرگە بولدى.
يانۋش كورچاك باسىنان وتكەن وقيعالارىن ءوز كۇندەلىگىنە جازىپ وتىرعان. ءسىز ۇلى ۇستازدىڭ ومىرىنەن كەز-كەلگەن تانىمال ادامنىڭ ءومىربايانىنان تاپپاعان باتىرلىقتى، ۇلىلىقتى تاباسىز.
بار ءومىرىن بالالارعا ارناعان يانۋش كورچاكتىڭ ەڭبەگى، يدەولوگياسى ءوز ۋاقىتىندا لايىقتى باعاسىن الماعانى قىنجىلتادى. بالالار ءۇشىن ءومىرىن قيعان ۇلى ۇستاز تۋرالى كوپشىلىكتىڭ بىلە بەرمەيتىنى وكىنىشتى.
ونىڭ بالالاردى تاربيەلەۋ ءۇشىن ۇسىنعان 10 وسيەتىن وقىپ شىعىڭىز:
- بالاڭىزدان ءوزىڭىز سەكىلدى بولۋدى نەمەسە ءسىزدىڭ قالاعانىڭىزدى ىستەۋىن كۇتپەڭىز. ءوزىڭىز سەكىلدى بولۋعا ەمەس، ءوز جولىن تابۋىنا كومەكتەسىڭىز.
- بالاڭىزدان جاقسىلىعىڭىزدىڭ وتەمىن كۇتپەڭىز. ءسىز وعان ءومىر سىيلادىڭىز. بالاڭىز ءۇشىنشى ءبىر ادامدى ومىرگە اكەلەدى، سولاي جاقسىلىعىڭىزدى قايتارادى. بۇل ريزاشىلىقتىڭ وزگەرمەيتىن زاڭى.
- كىشكەنتاي كەزىندە بالاڭىزعا نارازىلىق بىلدىرمەڭىز. ءوزىڭىز قارتايعاندا سونىڭ وپىعىن جەيسىز. نە ەكسەڭ، سونى وراتىنىڭىزدى ۇمىتپاڭىز.
- بالانىڭ قيىندىقتارىنا جوعارىدان قاراماڭىز. ومىردە اركىمگە ءوزىنىڭ كۇشىنە ساي قيىندىقتار بەرىلەتىنىن ۇمىتپا.
- بالانى ەشقاشان تومەندەتپە!
- ادامنىڭ ەڭ ماڭىزدى جۇزدەسۋلەرى ونىڭ بالالارمەن كەزدەسۋلەرى ەكەنىن ۇمىتپاڭىز. ولارعا كوبىرەك نازار اۋدارىڭىز! ءبىز كىشكەنتاي بالانىڭ بولاشاقتا كىم بولاتىنىن بىلە المايمىز.
- بالاڭىز ءۇشىن بىردەڭە جاساي الماساڭىز، ءوزىڭىزدى كىنالاۋعا بولمايدى. ەسىڭىزدە بولسىن: بالا ءۇشىن قولىڭنان كەلەتىن نارسەنى جاساساڭىز، سول جەتكىلىكتى.
- بالا سەنىڭ ءومىرىڭنىڭ جەمىسى عانا ەمەس. ول سەنىڭ قولىڭا بەرىلگەن باعالى شىنىاياق سەكىلدى. شىنىاياقتاعى جانعان شىراقتى ساقتاۋ جانە وشىرمەۋ سەنىڭ قولىڭدا. بالا – اناسى مەن اكەسىنىڭ سۇيىسپەنشىلىگى، ولاردىڭ جانىنىڭ بولشەگى، ءومىرىنىڭ جالعاسى.
- بىرەۋدىڭ بالاسىن ءوز بالاڭىزداي جاقسى كورىڭىز. ەشقاشان باسقانىڭ بالاسىنا ءوز بالاڭا ىستەگىڭىز كەلمەيتىن نارسەنى جاساماڭىز.
- بالاڭىزدى ەش نەگىزسىز، بەي-جاي، ەرەسەك رەتىندە جاقسى كورىڭىز. ونىمەن قارىم-قاتىناسىڭىزدى باعالاڭىز، سەبەبى بالا ءسىزدىڭ ءومىرىڭىزدىڭ ءمانى، شاتتىعى بولىپ تابىلادى.
پىكىر قالدىرۋ