ەلىمىزدە شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىكتى دامىتۋعا بارىنشا كۇش سالىنۋدا. جەكە كاسىپكەرلەردىڭ دە سانى ايتارلىقتاي ارتىپ كەلەدى. وسىعان وراي، كاسىپ باستاپ، ۇجىم باسقارامىن دەگەن وقىرماندارعا ءبىر پايداسى تيەر دەگەن ماقساتپەن Qamshy.kz اقپارات اگەنتتىگى ريككي گريففيننىڭ "مەنەدجمەنت" كىتابىنا شولۋ جاسادى.
باسقارۋ ءىسى، ەل باسقارۋ، ۇجىم باسقارۋ وڭاي شارۋا ەمەس. جالپى باسقارۋدىڭ وزىندىك قاعيدالارى، بۇزىلمايتىن تۇجىرىمدارى بولادى. ونىڭ ىشىنە ۇجىممەن، حالىقپەن، وزگە ۇجىمدارمەن بايلانىس، قارجىلىق الەۋەتتى قاداعالاۋ سەكىلدى وتە ماڭىزدى دۇنيەلەر دە كىرەدى.
وسى دۇنيەلەردى يگەرۋ بولاشاقتا باسقارۋ ءىسىن اتقارعىسى كەلەتىن جاستارعا جوعارى وقۋ ورىنىنىڭ قابىرعاسىنان باستالادى. ارينە، بۇل جەردە كەلەشەك ماماندارعا تەك تەوريالىق تۇرعىدا باعىت-باعدار، ءبىلىم بەرىلەدى. دەگەنمەن، وسى تەوريالىق ءبىلىمدى تولىق يگەرگەن ارقىلى جانە تۋا ءبىتتى قابىلەتكە يە جاستاردان عانا جاقسى باسشى شىعادى دەپ ايتساق، ەشكىم قارسى بولا قويماس.
"جاڭا گۋمانيتارلىق ءبىلىم. قازاق تىلىندەگى 100 جاڭا وقۋلىق" اتتى باعىتى بويىنشا اۋدارىلعان "مەنەدجمەنت" وقۋلىعى باسشىلىق ءبىلىمدى يگەرىپ جۇرگەن جاستاردىڭ ءبىلىمى مەن تەوريالىق تاجىريبەسىن تولىقتىرۋعا كومەگى بولارى انىق.
ريككي ۋ.گريففين ەسىمدى اۆتوردىڭ بۇل ەڭبەگىندە باسقارۋ فورمالارىنىڭ تولىق اشىلعاندىعى، باسقارۋ ءىسى بارىسىنداعى الدىڭنان كەسە-كولدەنەڭ تۇرۋى مۇمكىن ماسەلەلەردى نەگىزگە الىپ قۇرىلعان جاعداياتتار اۋقىمدى تۇردە قامتىلعان.
ءبىز بۇگىنگى جازبامىزدا داستۇرىمىزدەن جاڭىلماي "100 جاڭا وقۋلىق" باعىتى بويىنشا قازاق تىلىنە ءتارجىمالانعان "مەنەدجمەنت" ەڭبەگىنە شاما-شارقىمىزشا شولۋ جاساپ كورمەكپىز. ەندەشە، ءارى قاراي پاراقتاڭىز.
ءبىزدىڭ قوعامعا "مەنەدجەر" دەگەن ۇعىمنىڭ كەلگەنىنە كوپ بولعان جوق. ونىڭ الدىندا باسشىلىق قىزمەت اتقاراتىنداردى ديرەكتور نەمەسە باستىق دەپ تۋراسىنان ايتا بەرەتىن ەدىك. ءبىراق مەملەكەتتىك باسشىلىق ورتا جانە شاعىن بيزنەسكە باسىمدىق بەرگەنى سول ەدى، ەل ەكونوميكاسىنا تىڭ سەرپىلىس كەلىپ، ءتۇرلى باسقارۋ فورمالارى كوبەيدى.
جالپى "مەنەدجەر" ءسوزىن تۇسىنبەيتىن ادامدار ءالى دە جوق ەمەس ەكەنىن ايتا كەتكەن ءجون.
"مەنەدجمەنت" دەگەن نە؟ "مەنەدجەر" دەگەن كىم؟
"مەنەدجمەنت" - باسقارۋ فۋنكسيالارىن ىسكە اسىراتىن سالا. جالپى تۇسىنىك بويىنشا قاراستىرار بولساق، بەلگىلى ءبىر ورتانى كەز-كەلگەن باعىتتان باسقارۋ جانە سول ۇجىمنىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن مويىنىڭا جۇكتەۋ. مەنەدجمەنتتىڭ ءتۇرلى فورمالارى جانە ناقتى قاعيدالارى مەن جوسپارلاۋ، باسقارۋ تەتىكتەرى بار. وعان كەيىنىرەك توقتالامىز.
"مەنەدجەر – جوسپارلايتىن جانە شەشىم قابىلدايتىن ادام، قارجى، ماتەريالدىق جانە اقپاراتتىق رەسۋرستاردى ۇيىمداستىراتىن، باسقاراتىن جانە باقىلايتىن تۇلعا".
بۇل – اۆتوردىڭ كىتاپقا كىرىسپە تاراۋلارىندا "مەنەدجەر" سوزىنە بەرگەن انىقتاماسى.
باسشى ادامنىڭ قىزمەتى امبەگە ايان. ول ۇجىمنىڭ قىزمەتىن جوسپارلايدى جانە قىزمەتكەرلەرگە ءونىمدى ەڭبەك ەتۋدىڭ ءتيىمدى جولدارىن كورسەتىپ، ناقتى تاپسىرمالار بەرىپ وتىرادى. سونىمەن قاتار، بەرىلگەن تاپسىرمالاردىڭ جۇزەگە اسۋ بارىسىن ءجىتى قاداعالايدى.
سونداي-اق، باسشىنىڭ قىزمەتىنە ۇجىمنىڭ ىشكى جانە سىرتقى احۋالىن قاداعالاۋ، سىرتقى ورتالارمەن ىمىراعا كەلۋ، ءتۇرلى قارىم-قاتىناستار جۇرگىزىپ، ۇجىمعا پايداسى تيەتىن وزگە ۇجىمدارمەن مامىلەگە كەلۋ، اقپاراتتىق جاعدايدى نازاردا ۇستاۋ، ۇجىمنىڭ جۇمىسىن العا جىلجىتۋ سەكىلدى قىرۋار شارۋالار كىرەدى.
ال ناقتى عىلىمعا سۇيەنەر بولساق، مەنەدجمەنت، ياعني، باسقارۋ ۇدەرىسى بۇلجىمايتىن ءتورت نەگىزگنى قىزمەتتەن تۇرادى. ولار:
- جوسپارلاۋ مەن شەشىم قابىلداۋ؛
- ۇيىمداستىرۋ؛
- جەتەكشىلىك ەتۋ؛
- باقىلاۋ.
مىنە، باسقارۋدىڭ نەگىزگى فورمالارى – وسى. ال الگىندە ايتىلعان نەگىزگى ۇدەرىستىڭ ءتورت باعىتى ءىشىنارا بىرنەشە بولىكتەرگە ءبولىنىپ كەتە بارادى.
جوسپارلاۋ مەن شەشىم قابىلداۋدىڭ اتى ايتىپ تۇرعانداي، قىزمەتى بەلگىلى. بۇل جەردە باسقارۋشى تۇلعا ۇجىمنىڭ الداعى قىزمەتىن جوسپارلاپ، سول جوسپار بويىنشا ناقتى قادامدار جاساۋعا شەشىم قابىلدايدى.
ۇيىمداستىرۋ قىزمەتى باسشىنىڭ ۇجىمنىڭ ىشكى جانە سىرتقى احۋالىن تۇزەتەدى. بۇدان بولەك، باسشى ادام ءوز كومپانياسىنىڭ باعىتى مەن ستراتەگياسىن انىقتاعاننان كەيىن جۇمىسشى توپ قۇرايدى. بۇل باسقارۋدىڭ وسى فورماسىنا كىرەتىن قارەكەت.
جەتەكشىلىك ەتۋ فورماسى – مەنەدجمەنتتىڭ ەڭ ماڭىزدى ءارى قىزمەتى اۋىر، جۇيكەنىڭ مىقتىلىعىن تالاپ ەتەتىن ءتۇرى. بۇل باعىتقا باسشىنىڭ ۇجىم قىزمەتكەرلەرىمەن قالاي كەرى بايلانىس ورناتاتىنى، ولاردى ىنتالاندىرۋ ۇدەرىسى، ءونىمدى ەڭبەك ەتۋگە سانالى تۇردە ماجبۇرلەۋ سىندى ارەكەتتەر كىرەدى.
ال باقىلاۋ ۇدەرىسى - بارلىق شارۋا بىرىزدىلىككە قويىلعانعا دەيىن جانە قويىلعاننان كەيىن دە توقتاۋسىز جۇمىس جاسايتىن ۇدەرىس. بۇل فورمانىڭ باستى ماقساتى – ۇجىم قىزمەتكەرلەرىنىڭ ەڭبەگىن قاداعالاۋ، سونىمەن قاتار، ۇجىمنىڭ ەڭبەك ونىمدىلىگىنىڭ، العا جىلجۋ ۇجدەرىسىنىڭ وزگەرىسىن قاداعالاپ، ۇنەمى باستى نازاردا ۇستاپ وتىرۋ جانە وزگەرىستەر بويىنشا دەر ۋاقىتىندا شارالار قولدانۋ.
مەنەدجەرلەردە تولىققاندى شەشىم قابىلداۋعا قۇقىق بار ما؟
مەنەدجەرلەردىڭ شەشىم قابىلداۋ قۇقىعى ءاربىر ۇجىمدا ءارتۇرلى بولادى. كەيبىر ۇجىمدا باس مەنەدجەرلەر بارلىق باسقارۋ فورمالارىنا ساي قىزمەت ەتسە، كەيبىر ورتالاردا مەنەدجەرلەرگە رۇقسات ەتىلمەگەن شەشىم قابىلداۋ تەتىكتەرى بار.
ال جالپى مەنەدجمەنت بويىنشا مەنەدجەرلەر ءۇش بۋىنعا بولىنەدى. ولار:
ا) توپ-مەنەدجەرلەر. توپ-مەنەدجەرلەردە شەشىم قابىلداۋ ءۇشىن تولىق قۇقىق بولادى. ولار سول كومپانيانىڭ نەگىزىن ءوزى قالاپ، باسەكەلەستىكتى جەڭىپ، تاۋارىن نارىقتاعى اينالىمعا وتكىزۋ ءۇشىن جۇمىس جاساپ كەلە جاتىر. سوعان سايكەس، توپ-مەنەدجەرلەردە تولىققاندى مۇمكىندىك بولادى.
ءسوزسىز، ءدامسىز بولماس ءۇشىن الەمگە ايگىلى توپ-مەنەدجەرلەر قاتارىنان مىسالدار كەلتىرە وتەلىك. مىسالى، Starbucks كومپانياسىنىڭ باس اتقارۋشى ديرەكتورى گوۆارد شۋلس ءدال وسى كومپانيانىڭ جاھاندىق ماركەتينگ جونىندەگى ديرەكتورى شەرون روتشتەين سياقتى توپ-مەنەدجەر. بۇل قاتارعا Apple كومپانياسىنىڭ مەنەدجەرلەرى سەرگەي برين، لارري پەيدج، تيم كۋكسەكىلدى ازاماتتاردى قوسۋعا ابدەن بولادى.
اتقاراتىن قىزمەتىنە سايكەس توپ-مەنەدجەرلەردىڭ تابىسى دا وراسان زور بولىپ كەلەدى. مىسالى، Starbucks كومپانياسىنىڭ باس مەنەدجەرى گوۆارد شۋلس 2014 جىلى 33،7 ميلليون دوللار، تەڭگەگە شاققاندا 12 ميلليارد 306 ميلليون كولەمىندە تابىس تاپقان.
ءا) ورتا بۋىن مەنەدجەرلەرى. ورتا بۋىن مەنەدجەرلەرىنىڭ دە كوپتەگەن شەشىمدەردى ءوز الدىنا قابىلداۋعا قۇقىعى بار. تولىق قۇقىعى بار دەپ ايتساق تا، ارتىق بولا قويماس. بۇل قاتارداعى مەنەدجەرلەردىڭ الدىڭعى قاتارلاردان ەرەكشەلەنەتىنى – ورتا بۋىن مەنەدجەرلەرىندە كومپانيانىڭ بەلگىلى ءبىر بولىكتەرىنە قاتىستى عانا شەشىم قابىلداۋعا مۇمكىندىك بار.
مىسالى، Starbucks كومپانياسىنىڭ وڭىرلىك باسشىسى دجەيسون ەرناندەزدىڭ قىزمەتىن وسى ورتا بۋىنعا جاتقىزۋعا بولادى. ول شىعىس شتاتتاعى ءۇش فيرمانىڭ عانا جۇمىسىنا جاۋاپتى.
دەگەنمەن، سوڭعى ۋاقىتتاردا الەمگە ايگىلى كومپانيالاردىڭ ءال-اۋحاتى شاراسىنان توگىلىپ، تاسىپ تۇرسا دا، بيۋروكراتيالىق باسقارۋدى جويۋ ماقساتىندا، ءدال وسى ورتا بۋىن مەنەدجەرلەرىنىڭ توگپتىق قۇرامىن قىسقارتىپ، كەيبىرى، ءتىپتى، جويىپ جىبەرىپ جاتىر.
ب) تومەنگى بۋىن مەنەدجەرلەرى. اتالعان بۋىنعا كومپانيانىڭ ءار ايماقتاعى جۇمىسىن باقىلايتىن باسشىلار، جۇمىسقا قابىلدايتىن لاۋازىمدى تۇلعالار جاتادى.
جالپى كۇللى جەر جۇزىندە بولىمدەرى بار كومپانيالار ءۇشىن وسى تومەنگى بۋىن مەنەدجەرلەرىنىڭ قىزمەتى اۋاداي قاجەت. ويتكەنى، بۇل قاتارداعى باسشىلاردىڭ اتقاراتىن جۇمىسى كومپانيا ءۇشىن تىكەلەي ماڭىزدى.
جوعارىدا كورسەتكەن توپتار – جالپى مەنەدجمەنتتىڭ جالپىلاما بولىنگەن بۋىندارى. نەگىزىنەن، وسى ايتىلعان بۋىندار اراسىن جالعايتىن، بۋىنارالىق بايلانىستى قامتاماسىز ەتەتىن، بۇدان بولەك، ۇيىمداعى ءاربىر باعىتقا جاۋاپ بەرەتىن مەنەدجەرلەر بار.
مىسالى، الپاۋىت كومپانيالاردا ماركەتينگ (ساتۋ) مەنەدجەرلەرى، قارجى مەنەدجەرلەرى، ءوندىرىس (تاۋار) مەنەدجەرلەرى، ادامي رەسۋرستارى (ماماندار، قىزمەتكەرلەر) مەنەدجەرلەرى، اكىمشىلىك ديرەكتورلار، PR-مەنەدجەرلەر قىزمەت اتقارادى.
مەنەدجەر بولۋ ءۇشىن قانداي قاجەتتىلىكتەردى يگەرگەن ءجون؟
ءوز بويىڭىزدان باسشىعا ءتان قاسيەتتەر بايقايسىز با؟ ءوزىڭىزدىڭ بولاشاعىڭىزدى باسشىلىق قىزمەتتە ەلەستەتەسىز بە؟ باسشىعا ءتان مىنەز-قۇلىق، ستراتەگيالىق ويلاۋ جۇيەسى، ەتيكا سىندى قاسيەتتەردەن حاباردارسىز با؟
ەگەر "ءيا" بولسا، وندا سىزگە بىرنەشە قاجەتتىلىكتەردى يگەرۋ عانا قالىپ تۇر. اتالعان قاجەتتىلىكتەردى يگەرسەڭىز، ءسىز كەز-كەلگەن ورىندا باسشى اتانا الاسىز. ويتكەنى، ءبىزدىڭ قوعامدا، اسىرەسە بيزنەستە كاسىپتى دوڭگەلەتىپ الىپ كەتەتىن بىلىكتى، ءبىلىمدى مەنەدجەرلەر جەتىسپەيدى.
مەنەدجەر بولۋ ءۇشىن ادامدا وسى باعىت بويىنشا نەگىزگى ءبىلىم بازاسى بولۋى مىندەتتى. ەگەر ءسىز كەز-كەلگەن جوعارى وقۋ ورىنىندا نەمەسە ارنايى كۋرستاردا مەنەدجمەنتتى يگەرۋ ءۇشىن وقىعان بولساڭىز، نازار سالىپ وقىعان بولساڭىز، وندا ءسىز بۇل كريتەرييعا جارامدىسىز.
نەگىزگى ءبىلىم بازاسى دەگەن ۇعىمنىڭ ىشىنە ازاماتتىڭ مەنەدجمەنتتىڭ ءتۇرلى باسقارۋ فورمالارىن، تابىستىڭ كىرىسى مەن شىعىسىن ەسەپتەۋ، پايدا كوزدەرىن ناقتىلاۋ سىندى دۇنيەلەر جاتادى.
ەكىنشى قاجەتتتىلىك – باستاپقى جۇمىس تاجىريبەسى. سىزگە ءوزىڭىزدىڭ قارىم-قابىلەتىڭىزدى ەكشەۋ ءۇشىن كەز-كەلگەن ورىندا كىشى لاۋازىمدى بولسا دا، باسشى بولىپ قىزمەت اتقارعان تاجىريبە بولۋ كەرەك. تاجىريبە بارىسىندا كوممەرسيالىق ەمەس نەمەسە جالاقىسى از ورىندا قىزمەت اتقارساڭىز دا، ءسىز ءوزىڭىزدىڭ بازالىق ءبىلىمىڭىزدى ىستە سىناپ كورەسىز.
ءۇشىنشى كريتەريي - ۋاقىت وتە كەلە تولىقتىرىلاتىن تاجىريبە.
مەنەدجمەنت ەتيكاسىن بىلەسىز بە؟
ءار سالادا، ءتىپتى، ءار ۇجىمدا، ءار ورتادا وزىنەدىك ەتيكا، وزىنەدىك قاعيدا، وزىندىك تالاپ بولاتىنى انىق. ءدال سونداي تالاپتار، ناقتى زاڭدىلىقتار باسقارۋ ىسىندە دە جوق ەمەس.
وتە جاۋاپتى ءىس، باسقارۋ ىسىندە وزىندىك ءتارتىپ، ەتيكا بولماسا، باسقارۋدان نە ءۇمىت بولسىن؟! ەگەر بولاشاقتا باسشى بولۋدى ويلاپ جۇرسەڭىز نەمەسە ءقازىر دە ءبىر ۇجىمنىڭ جاۋاپكەرشىلىك جۇگىن ارقالاپ جۇرسەڭىز دە، كەلەسى ەتيكالىق تالاپتار تۋرالى بىلگەنىڭىز ارتىق ەتپەيدى.
باسشى ازاماتتاردىڭ قىزمەتكەرلەردى جۇمىسقا قابىلداپ، قىزمەت بارىسىنداعى جۇمىس ونىمدىلىگى نەمەسە ءتارتىبى، ۇجىممەن اراقاتىناسى ناشار دەڭگەيدەگى جۇمىسشىلاردى قىزمەتتەن بوساتۋعا تولىققاندى قۇقىعى بار. ءبىراق...
ءبىراق، جۇمىستان قىزمەتكەردى بوساتار الدىندا ونىڭ قىزمەت ەتكەن كۇنىندەگى جالاقىسىن تولىعىمەن وتەپ، وعان ءوزىنىڭ قاتەلىكتەرىن تۇسىندىرە وتىرىپ، ءارى قاراي بىرگە قىزمەت ەتۋگە قۇلقى جوق ەكەنىن جەتكىزۋ قاجەت.
ەندى مەنەدجمەنت ەتيكاسىنا تومپاق كەلەتىن جانە كەز-كەلگەن قوعامدا ءجيى كەزدەسەتىن ەكى تيپتەگى دۇنيە بار. ءبىرىنشىسى – مەنەدجەرلەردىڭ كوپشىلىگى جۇمىسقا قىزمەتكەرلەردى قابىلداردا نەمەسە قىزمەت بارىسىندا ايەل ادامدارعا مەنسىنبەۋشىلىكپەن قارايدى. بۇل نارسە زاڭعا دا، مەنەدجمەنت ەتيكالارىنا دا قايشى كەلەتىنىن ەسكەرگەن ءجون. ەكىنشىسى – باسشىلاردىڭ كوپشىلىگى بوس ورىندارعا جاڭا قىزمەتكەرلەر قابىلداۋ بارىسىندا بىلىكتىلىگى جوعارى مامانداردى ەمەس، ءوز تانىستارىن، تۋىسقاندارىن، دوستارىن قابىلداپ جاتادى. ەگەر اتالعان جاقىنداردىڭ ءدال سول ورىنعا سايكەس ديپلومى نەمەسە تاجىريبەسى بولسا، ونى زاڭعا قايشى دەپ اتاۋ قيىن. دەگەنمەن، باسقارۋ ىسىندەگى مۇنداي قاتەلىكتەرگە جول بەرۋدى «اسىرا سىلتەۋ» دەپ اتايدى.
سونداي-اق، مەنەدجەردىڭ ەتيكاسىندا، جالپى مەنەدجمەنتتىك ەتيكادا قىزمەتكەرلەردىڭ ەڭبەكاقىسىن ۋاقىتىلى تولەۋ، بيۋدجەت اشىقتىعى، جەكە باس قۇپياسى، سىيلاستىق، ادالدىق سىندى قاسيەتتەردى يگەرۋ ءبىرىنشى ورىندا ايتىلاتىن دۇنيەلەر.
مەنەدجەر – ۇجىمداعى بارلىق قىزمەتكەرلەر بوي تۇزەيتىن باسشى تۇلعا. سوندىقتان، ول، ەڭ الدىمەن، جەكە باس ەتيكاسىن مىقتى ۇستانۋى كەرەك. مىسالى، قىزمەتكەرلەرگە شەكەدەن قاراماي، قىزمەت بارىسىن بىرگە ءجۇرىپ كورۋ، ولاردىڭ جىگەرىن جاني تۇسەتىن سوزدەر ايتىپ، ءاردايىم ىنتالاندىرىپ وتىرۋ.
ادامنىڭ بارلىعى ارتىق دۇنيەنى، سىيلىقتى وتە جاقسى كورەدى. مەيلى، ول سىيلىق كىشكەنە دۇنيە بولسا دا. سوندىقتان، ءوزىڭىزدىڭ باسقارۋ فورماڭىزدى جۇمىسشىلارىڭىز سىيلاپ، تارتىپتەرىڭىزگە بۇلجىماي باعىنسىن دەسەڭىز، مەيرام كۇندەرى نەمەسە بەلگىلى ءبىر ۋاقىتتاردا قىزمەتكەرلەرگە جاپپاي سىياقى بەرىپ وتىرعانىڭىز ءجون.
قۇپيالىلىقتى ساقتاڭىز. بۇل – باسقارۋ ىسىندەگى ەڭ ماڭىزدى جولداردىڭ ءبىرى. ءاربىر جۇمىسشىنىڭ سىزگە ايتقان جەكە قۇپياسىن قۇپيا تۇردە ساقتاۋ – جالعىز مەنەدجمەنت ەتيكاسىنا ەمەس، ادام ەتيكاسىنا ورتاق قاسيەت.
سونىمەن قاتار، باسشى نەمەسە مەنەدجەر تايم-مەنەدجمەنتتى تولىق يگەرگەن ادام بولۋى قاجەت. باسشى جۇمىس ۋاقىتىنا بارلىعىنان بۇرىن كەلىپ، سوڭعى بولىپ شىعۋى ءتيىس.
مىنە، ءبىز ريككي ۋ.گريففيننىڭ قالامىنان تۋعان "مەنەدجمەنت" وقۋلىعىنىڭ "رۋحاني جاڭعىرۋ" باعدارلامالىق ماقالاسىنىڭ "جاڭا گۋمانيتارلىق ءبىلىم. قازاق تىلىندەگى 100 جاڭا وقۋلىق" باعىتى بويىنشا اۋدارىلعان نۇسقاسىنىڭ ءبىرقاتار تاراۋلارىنا شاما-شارقىمىزشا شولۋ جاسادىق. ەگەر قىسقاشا شولۋ ۇناپ جاتسا، "مەنەدجمەنت" كىتابىنىڭ قازاق تىلىندەگى نۇسقاسىن وقىعانىڭىز ابزال. اتالعان وقۋلىقتا باسقارۋ ءىسىنىڭ ءاربىر تەتىگىنە دەيىن تالقىلانعان.
پىكىر قالدىرۋ