تاراز قالاسىنداعى «تورتكۇل» كەرۋەن-سارايى ۇلى جىبەك جولى ايالداعان ءىرى ساۋدا ورتالىقتارىنىڭ ءبىرى بولعان. كەشەنگە قازبا جۇمىستارىن جۇرگىزگەن ارحەولوگتار ونىڭ XI – XIII عاسىرلاردا سالتانات قۇرعانىن ايتادى. كەيىننەن كەرۋەن سارايدىڭ ورنىنا اۋليەاتانىڭ اتاقتى بولىسى كەرىمباي مەشىت-مەدرەسە سالعان دەپ جازادى Qamshy.kz اقپارات اگەنتتىگى. 

تاراز قالاسىنداعى ى.سۇلەيمەنوۆ كوشەسىندە ورنالاسقان «تورتكۇل» كەشەنى IX عاسىردا بوي كوتەرگەن. تاريحي دەرەكتەردە بۇل نىساننىڭ ءحىىى عاسىرعا دەيىن ءىرى ساۋدا ورتالىعى بولعانىن راستايدى. «تورتكۇل» كەرۋەن-سارايىنا زەرتتەۋ جۇمىستارى وتكەن عاسىردىڭ 80-جىلداردان جۇرگىزىلە باستادى. قازاقستان عىلىم اكادەمياسى ش. ءۋاليحانوۆ اتىنداعى تاريح، ارحەولوگيا جانە ەتنوگرافيا ينيستيتۋتىنىڭ تاراز ارحەولوگيالىق ەكسپەديسياسى العاش بولىپ كەشەن اۋماعىنا عىلىمي زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزدى. ارحەولوگتار العاشىندا قالانىڭ سالىنۋ جوباسىن انىقتادى.سونداي-اق قازبا جۇمىستارى كەزىندە تابىلعان باعالى زاتتار دا كەشەننىڭ كەرۋەن ساراي بولعانىن راستايدى. قازبا كەزىندە تابىلعان قىش بۇيىمداردىڭ وڭدەلۋ ءتاسىلى كەرۋەن سارايدىڭ XI – XIII عاسىرلارعا جاتاتىنىڭ زاتتاي ايعاعى سانالادى.

اراعا 20 جىلدان استام ۋاقىت سالىپ جامبىل وبلىسى اكىمدىگىنىڭ مادەنيەت جانە قۇجاتتاما، ارحيۆتەر باسقارماسىمەن «تورتكۇل» كەرۋەن سارايىنا عىلىمي-زەرتتەۋ جۇمىستارى قايتا جۇرگىزىلدى. قازبا جۇمىستارى كەزىندە كەرۋەن سارايدىڭ مادەني قاباتتارى انىقتالدى. سول سەكىلدى ارحەولوگيالىق جادىگەرلەردى دايەك ەتىپ الىپ، نىساننىڭ ىرگەتاسى قالانعان ۋاقىتى ايقىندالدى. مادەني قاباتتاردىڭ نەگىزىندە «تورتكۇلدىڭ» ىرگەتاسى قايتا تۇرعىزىلىپ، جەكەلەگەن بولىكتەرىنە قايتا قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلدى.

ال ءبىر جىلدان سوڭ كەرۋەن سارايدا قازبا جۇمىستارى جالعاسىپ، ونىڭ اشىق اسپان استى مۇراجايىنىڭ جوباسى جاسالىندى. ناتيجەسىندە 2010 جىلى «تورتكۇل» كەرۋەن-سارايى اشىق اسپان استىنداعى مۋزەي بولىپ ىسكە قوسىلدى.

ەل اراسىندا بەرتىنگە دەيىن «تورتكۇل» ورنىن «ەسكى مەشىت» دەپ اتايدى. كونەكوز قاريالار مۇندا كەرىمباي بولىس سالدىرعان مەشىت جانە مەدرەسە بولعانىن ايتادى. الايدا دىنسىزدىك جايلاعان كەڭەس وداعى تۇسىندا بۇل ورىن استىق، تىڭايتقىش ساقتايتىن قويماعا اينالىپ كەتكەن. وتكەن عاسىردىڭ 60-جىلدارى توزىعى جەتكەن مەشىتتى بۇزىپ تاستاعان. 2015 جىلى مەشىت ورنىنا قازبا جۇمىستارى جۇرگىزگەن ارحەولوگتار ونىڭ ىرگەتاسى مەن قىزىل كىرپىشتەن قالانعان قابىرعاسىن تاۋىپتى.