شۋ اۋدانىنىڭ اقتوبە اۋىلى ماڭىنداعى اقسۋ وزەنىنىڭ جاعاسىندا ورنالاسقان اقتوبە قالاشىعى 2014 جىلى يۋنەسكو-نىڭ بۇكىلالەمدىك مادەني مۇرالار تىزىمىنە الىنسا، 2017 جىلى «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسىنىڭ «قازاقستاننىڭ كيەلى جەرلەرىنىڭ گەوگرافياسى» جوباسى بويىنشا قازاقستاننىڭ وڭىرلىك قاسيەتتى نىسانداردىڭ تىزىمىنە ەندى، دەپ جازادى Qamshy.kz اقپارات اگەنتتىگى. 

جالپى شۋ ءوڭىرى ەجەلگى داۋىردەن ادامزات بالاسى ءۇشىن وتىرىقشى شارۋاشىلىق پەن قالا مادەنيەتى جاقسى دامىعان ايماق رەتىندە تانىمال. تاريح عىلىمى ءۇشىن اتالعان اۋدانداعى ءىرىلى ۇساقتى قالالار بەلگىلى. سونىڭ ءبىرى اقتوبە قالاشىعى. ورتا ازياداعى قالا سالۋ مادەنيەتىنە ساي ءۇش بولىكتەن تۇراتىن اقتوبە قالاشىعىن ۇزىندىعى 25 شاقىرىم بولاتىن 4 قاتاردان تۇراتىن قابىرعالار قورشايدى. بۇل قابىرعالار قامال قىزمەتىن اتقاردى. ورتا عاسىرداعى قالا مادەنيەتىن زەرتتەۋشىلەر اقتوبە قالاشىعىن باتىس تۇرىك قاعاناتىنىڭ استاناسى رەتىندە تانىلعان بالاساعۇن قالاسىنىڭ ورنى دەگەن تۇجىرىم جاسايدى

بالاساعۇن قالاسىنىڭ ورنالاسقان جەرى جايىندا ال-حورەزمي، ءال-بيرۋني، ءال-ماعديسي، ماحمۋد قاشعاري سىندى اراب، تۇرىك عالىمدارىنىڭ ەڭبەكتەرىندە باياندالادى. اتالعان جازبا دەرەكتەرگە سۇيەنىپ، وتاندىق تاريحشىلار اقتوبە قالاشىعى ورتا ازياعا اتى ءماجھۇر ءجۇسىپ بالاساعۇننىڭ كىندىك قانى تامعان بالاساعۇن قالاسى بولۋى مۇمكىن دەگەن تۇجىرىمدى ناقتىلاي تۇسەدى. وعان قوسا ەل اۋزىندا وسى قالاشىقتىڭ تاريحى باياندالاتىن التىن ءتاجدى ايداھارعا، قاسيەتتى لايلەك قۇستارعا، اق تۇيەگە، سۋ قۇبىرى مەن جەر استى جولىنا قاتىستى اڭىز – اڭگىمەلەر دە ايتىلادى. اقتوبەگە قاتىستى ايتىلاتىن اڭىزداردىڭ بىرىندە بۇل قالاشىقتى ءوز داۋىرىندە عۇلاما عالىم بيلەپتى. شارتاراپتى ارالاپ، عىلىمنىڭ ءتۇرلى سالالارىن جەتىك مەڭگەرگەن بيلەۋشى كەزەكتى ءبىر ساپارىنان ورالا سالا ۇستالارعا قالادان مەشىت، مونشا كىتاپحانا سالۋعا لايىقتى ورىن ىزدەۋدى بۇيىرىپتى.كەيىننەن ۇستالاردىڭ تاڭداۋىمەن حان سارايىنىڭ ءار قيىرىنان سالىنعان بۇل ورىندار سول داۋىردەگى قاعاناتتاعى كىتاپ قورى ەڭ باي كىتاپحانا، ەڭ ۇلكەن مەشىت جانە مونشا بولعان كورىنەدى.

ءحىح عاسىردىڭ سوڭىنان بەلگىلى رەسەيلىك شىعىستانۋشىلار جۇرگىزىلىپ كەلە جاتقان عىلىمي زەرتتەۋ جۇمىستارى ناتيجەسىندە اقتوبە قالاشىعىنىڭ ءۇى-حىىى عاسىرلار ارالىعىندا ءومىر سۇرگەنى انىقتالدى. ارحەولوگتار الگى اڭىزدا ايتىلاتىن مونشا ورنىمەن بىرگە قامالدار، مۇنارالار، سالتاناتتى سارايلار كەشەنى، قاقپا، شەبەرحانا سىندى ەسكى قۇرىلىستىڭ قالدىقتارىن اشىپ الدى.