ازاتتىق جولىنداعى قازاق حالقىنىڭ قيلى كۇندەردى باستان كەشكەنى ءمالىم. اسىرەسە ءبىزدىڭ حالىق جوڭعار شاپقىنشىعى زامانىندا ۇلكەن قيىنشىلىقتارمەن بەتپە-بەت كەلدى. قازاق دالاسىنا ويناق سالعان ويراتتار «القاكول سۇلاما»، «اقتابان شۇبىرىندى» سىندى ناۋبەتتى جىلداردى ورناتتى. الايدا ءۇش جۇزىندە باسىن قوسقان حاندار جوڭعار شاپقىنشىلارىنا قارسى ناتيجەلى توسقاۋىل بەرىپ وتىردى. سول سەبەپتەن دە جەرگىلىكتى جۇرتشىلىق ويراتتارمەن بولعان شايقاستا قازاقتاردىڭ مەرەيى ۇستەم بولعان ورىندى قاسيەت تۇتادى، دەپ جازادى Qamshy.kz اقپارات اگەنتتىگى. 

سونداي قازاق ساربازدارىنىڭ ويراتتارعا قارسى جەڭىستى جورىعى جالعاسىن تاپقان ورىننىڭ ءبىرى ت. رىسقۇلوۆ اۋدانى، جاڭاتۇرمىس اۋىلىنىڭ تۇسىنداعى ويراندى جەرى. قازاقتىڭ جەر-سۋ اتتارىن قويۋدا ونىڭ تاريحي ماڭىزىنا، گەوگرافيالىق، بيولوگيالىق ەرەكشەلىگىنە يەك ارتقانى بەلگىلى. ارا-تۇرا جەر سۋ اتتارى ونداعى تاريحي وقيعالار بايلانىستى دا بەرىلىپ وتىرعان. سول سەكىلدى ويراندى اتاۋى دا «ويران بولدى، ويرانى شىقتى» – دەگەن سوزدەرىمەن ماعىنالاس كەلەدى. ەل اراسىنداعى اڭىز بەن تاريحي دەرەكتەردە ءدال وسى اۋماقتا بولعان كەسكىلەسكەن شايقاستا ويرات اسكەرى قازاق قولىنان ويرانى شىعىپ جەڭىلگەنى ايتىلادى. وسى ويراندىدان بولەك وسى ماڭداعى «اقساراي»، «قالماققيا» دەپ اتالاتىن جەرلەردە دە ويراتتارعا قارسى ۇلكەن سوعىس بولعان. اتالعان شايقاستاردىڭ كوبىندە قازاق اسكەرىنىڭ بىرلىگى مەن جوعارى اسكەري دايىندىعى جانە اسقان شەبەر ۇيىمداستىرىلعان اسكەري ستراتەگيا ارقىلى جەڭىسكە جەتكەن. قازاق دالاسىن ويراتتاردان ازات ەتۋدەگى شەشۋى شايقاس ويراندى جەرىندە بولعان. وسى ماڭنان ويرانى شىعىپ جەڭىلگەن ويراتتار «اقساراي» ماڭىندا كەزەكتى رەت قازاق قولىنىڭ قارسىلىعىنا تاپ بولعان. ءتىپتى ەش امالى قالماعان ويراتتارعا «قاراتاس» جانىنداعى تىك شاتقالمەن قاشۋعا تۋرا كەلىپتى. دەگەنمەن تىك جارتاسقا شىعا الماعان ولار تۇگەلدەي قىرىلادى. جەرگىلىكتى تۇرعىندار وسى ماڭدا ەگىنشىلىك نەمەسە وزگەدە ماقساتتا جەر قازۋ جۇمىستارى كەزىندە تاريحي شايقاستا مەرت بولعان ويرات جاۋىنگەرلەرىنىڭ سۇيەگىنە تاپ بولاتىندىعىن ايتادى.

ويراندىعا قاتىستى ناقتى مالىمەتتى قازاق ادەبيەتىنىڭ مارعاسقاسى ءابىش كەكىلباي ۇلى كەلتىرەدى. تاريحي مالىمەتتەر مەن ەل اراسىنداعى اڭىز اڭگىمەلەرگە سۇينگەن ءا.كەكىلباي ۇلى: «قالماقپەن شەشۋشى سوعىس جامبىل وبلىسى، «تۇتقىنساي» دەگەن جەردە بولعان. بۇل جەر اۋليە بۇلاق جەرىندەگى قازىرگى ويراندى دەگەن مالىمەتتەر ايتادى.

قالاي دەسەكتە حالىقتىڭ قازاق ازاتتىعى جولىنداعى شەشۋ مانگە يە ۇرىس بولعان دالاسىنا كيە تۇتۋى بەكەر ەمەس. بۇل وتكەندى ۇمىتپاي، تاريحتى تانۋداعى بۇگىنگى ۇرپاقتى پارىزى.