الماتى وبلىسى مەن الماتى قالاسى سەيسمو-قاۋىپتى ايماقتا ورنالاسقاندىقتان مۇندا تابيعي اپاتتار (سەل ءجۇرۋ، جەرسىلكىنۋ ت.ب.) ءجيى ورىن الىپ جاتاتىنى بەلگىلى. ءبىراق، قارا حالىقتىڭ باسىنا قاسىرەت بۇلتىن ءۇيىرىپ، الاعاي دا، بۇلاعاي كۇيگە تۇسىرەتىن اپاتتاردىڭ ءبارىن دەرلىك تابيعي سيپاتقا جاتقىزۋعا كەلمەيدى. كەيدە اپاتتار ادام قولىمەن جاسالادى. مىسالى، وسىدان تۇپ-تۋرا 5 جىل بۇرىن الماتى وبلىسىنداعى قىزىلاعاش اپاتى ەستەرىڭىزدە بولار. بۇل كەزدە سۋ بوگەتى كەمەرىنەن تاسىپ، دامبا جارىلىپ كەتكەندە بۇكىل اۋىل «توپاننىڭ» استىندا قالعان بولاتىن. ءيا، بۇل كەزدە دە «قويماداعى» سۋ تاسىعان. ياعني، ءبىرلى-جارىمدى ادامداردىڭ ءوز جۇمىسىنا سالعىرتتىعىنانىڭ سالدارىنان قارا حالىق قايعى قامىتىن كيگەن. اراعا 5 جىل سالىپ وقيعا الماتى قالاسىندا قايتالاندى. ەندى وسى قوس اپاتتى سالىستىرىپ كورەيىكشى.
ناۋرىزبايداعى لاي تاسقىنى قالاي باستالدى؟
شىلدەنىڭ 22-سىنەن 23-نە قاراعان ءتۇنى شاپاي اۋىلىنىڭ ۇستىندە ورنالاسقان سۋ بوگەتى كەمەرىنەن اسىپ، سۋاعارداعى سۋ ارناسىنان تاسىعاندا الماتى قالاسىنىڭ 3 بىردەي شاعىن اۋدانى لاي توپاننىڭ استىندا قالدى. ناۋرىزباي، تاۋسامالى، كامەنكا، قاراعايلى، شاپاي سەكىلدى اۋىلدار مەن اۋدانداردا تۇرعىندار تۇڭگى ساعات 03:00 دە باسپانالارىن تاستاپ، باس ساۋعالاي قاشتى. كوپتەگەن ۇيلەر قيرادى، دۇنيە مۇلىكتەر شىعىنى ءالى ەسەپتەلگەن جوق. ەڭ باستىسى – ادام شىعىنى بولعان جوق. لاي كوشكىنى كەزىندە 900-دەن استام وتباسى ەۆاكۋاسيالانعان. ەڭ سوراقىسى – سەل ءجۇرۋ ءقاۋىپى تۋرالى ەشبىر قۇزىرلى ورگان حالىقتى ەسكەرتپەگەن. الماتى قالاسىنىڭ ىشكى اۋداندارىندا رەيد ءجۇرىپ، ۋچاسكەلىك پوليسيا قىزمەتكەرلەرى ءتۇن ىشىندە دابىل قاققانىمەن، وقيعا وشاعى – ناۋرىزباي، شاپاي جاققا جەتپەگەن. قاتتى گۇرىلدەن زارەلەرى ۇشقان تۇرعىندار مۇمكىنشىلىگىنشە – قالا سىرتىنا اسىققان. ال جاڭا تۋعان نارەستەلى، قارت ادامدار لاي تاسقىنى كەزىندە ۇيلەرىنە قامالىپ قالعان. تاڭعا جۋىق قۇتقارۋشىلار كەلىپ، ارنايى تەحنيكانىڭ كۇشىمەن – ولار ءقاۋىپسىز ايماققا شىعارىلعان. قاتتى سەل ادام بويىنان اساتىن تۇيەتاستاردى قالا كوشەلەرىنە دەيىن اعىزىپ اكەلگەن. ۇيلەر قيراعان، جارامسىز كولىكتەر، ەلەكتر جەلىلەرى بۇزىلعان، جولدار – ويىلعان ت.ب. وسىنىڭ ءبارى – سۋ بوگەتىندەگى سۋدىڭ مولشەرى باقىلانباعاندىقتان جانە كۇننىڭ كۇرت جىلىنۋىنان.
قىزىلاعاش قاسىرەتى
2010 جىلى ناۋرىزدىڭ 11-iنەن 12-سiنە قاراعان ءتۇنi تالدىقورعان قالاسىنان 55 شاقىرىمدا ورنالاسقان قىزىلاعاش اۋىلىن – تۇنگى ساعات 02:00 شاماسىندا «توپان سۋ» شايىپ كەتتى. بۇل اۋىلدا 2،5 مىڭ ادام تۇراتىن. بۇرىندارى بۇل اۋىلدا 15-كە تارتا كوشە بولاتىن. توپان سۋدان كەيiن ەكi-اق كوشەنiڭ ۇيلەرi عانا قالعان ەدى. وندا دا ولار ابدەن قيراپ، ادام تۇرۋعا جارامسىز كۇيگە تۇسكەن. جەرگiلiكتi تۇرعىنداردىڭ ءسوزiنە سەنسەك، سول كەزدە اۋىلدا 300-گە تارتا ءۇي قيراپ، ءۇيiندiگە اينالعان. ەسەپتەپ قاراساڭىز، بۇل اۋىلدىڭ تەڭ جارىمى دەگەن ءسوز. قالعان جارتىسىنىڭ قابىرعاسى قۇلاعان، تەرەزەلەرi شاعىلعان، ءۇيدiڭ iشiن توپان سۋ باسقان. بiر سوزبەن ايتقاندا، اپات ورنىنان قاشىقتاۋ ورنالاسقان بiرەن-ساران ۇيلەر عانا امان قالعان-دى. اۋىلدى مال مەن ادام ءولiگiنiڭ ءمۇڭسiگەن يسi الىپ كەتكەن. ول كەزدە – قىزىلاعاشتا 300-دەن استام ادام وپات بولعان ەدى. ول كەزدە ماسەلە بىلاي بولعان. قىزىلاعاش سۋ بوگەنiنە 40 ميلليون تەكشە مەتر سۋ سىيادى ەكەن. جىلدا كوكتەمدە ول ءوزiنiڭ ارناسىنان اسىپ، تۇرعىندارعا قاۋiپ ءتوندiرگەن. سول جىلى كۇزدە قىزىلاعاشتىقتار سۋ بوگەنiنiڭ باستىعى مۇحيت ءجۇنiسوۆكە (اۋىل اكiمiنiڭ تۋعان iنiسi) تالاي مارتە بارعان. جاعدايدى ءتۇسiندiرiپ، ءمان-جايدى ايتقان. «سۋدى اعىزىپ جiبەرەيiك، كوكتەمدە بۇل قاۋiپتi بولادى» دەپ تە ءتۇسiندiرگەن. بوگەن باستىعى مۇنى ۇقپاعان سوڭ قىزىلاعاشتىقتار اۋىل اكiمiنە بارىپ ايتقان. سوندا ە.ءجۇنiسوۆ «سۋدى اعىزبايمىز! كوكتەمدە ماعان سۋدى سەندەر بەرەسiڭدەر مە؟» دەپ جۇرتتى قۋىپ شىققان. سودان كەيىنگى جاعدايعا بۇكىل قازاقستاندىقتار كۋا بولعان بولاتىن.
قىزىلاعاش قاسىرەتىنە كىنالىلەر قالاي جازالاندى؟
اتالعان دەرەك بويىنشا 2010 جىلى تامىزدا «قىزىلاعاش» سۋ قويماسىنىڭ باسشىسى ق. بەكەيەۆ، ونىڭ ورىنباسارى م. ءجۇنىسوۆ، اقسۋ اۋدانى اكىمىنىڭ ورىنباسارى ب.تىنىشبايەۆ، قىزىلاعاش اۋىلدىق وكرۋگىنىڭ اكىءمى ە.ءجۇءنىسوۆ، اۋداندىق توتەنشە وقيعالار جونىندەگى ءبولىم باستىعى ق.بايزاقوۆ، وبلىس اكىمشىلىگى سۋ رەسۋرستارى كوميتەتىنىڭ بۇرىنعى باستىعى ا.سابيروۆ جانە وبلىستىق ءتوتەنشە وقيعالار جونىندەگى دەپارتامەنت باستىعىنىڭ ورىنباسارى ە. ەنين جاۋاپقا تارتىلعان.
2011 جىلى 9 اقپاندا اسكەري سوتتىڭ ۇكىءمىمەن ق. بايزاكوۆتى 3 جىل باس بوستاندىعىنان ايىرۋعا، سونىمەن قاتار شارتتى تۇردە 2 جىلعا سوتتالىپ، وعان 3 جىلعا دەيىن مەملەكەتتىك قىزمەتكە ورنالاسۋعا تيىم سالىنعان.
ال، ق. بەكەيەۆ جانە م. ءجۇنىسوۆ 5 جىل باس بوستاندىقتارىنان ايىرىلىپ، ولار جازالارىن كولونيا قونىستاردا وتەءۋى بەلگىلەنگەن. ولار 3 جىلعا دەيىن بەلگىلى ءبىر لاۋازىمداردى اتقارۋ قۇقىعىنان ايىرىلدى.
وسى سوت ۇكىمىمەن ا.سابيروۆ تا وقيعاعا كىنالى دەپ تانىلا وتىرا، ق ر قك-نىڭ 69 — بابى 1-بولىگىمەن ەسكىرۋ مەرزىمىنىڭ وتۋىنە بايلانىستى قىلمىستىق جاۋاپتىلىقتان بوساتىلعان.
ناۋرىزبايداعى لاي تاسقىنىنا كىنالىلەر جازالانۋى ءتيىس
ناۋرىزباي اۋدانىنداعى لاي تاسقىنىنا قاتىستى الەۋمەتتىك جەلىلەر مەن قازاقستاندىق باق-تا «تابيعي اپات» دەگەن سيپات بەرىلۋدە. نەگىزىندە بۇل ەشقانداي دا تابيعي اپات ساناتىنا جاتپايدى. تابيعي اپات – جاڭبىردىڭ تولاسسىز جاۋۋىنان، وزەن، كول، مۇحيتتىڭ ارناسىنان تاسۋىنان، قار نەمەسە لاي كوشكىنىنەن كەلەتىن ستيحيا. ال، «پلاتينا»، «دامبى»، «توسپا» - بۇل ارنايى باقىلاۋدا ۇستالاتىن نىسان. ياعني، جاۋاپتى ادامداردىڭ ءوز قىزمەتىنە سالعىرتتىعىنىڭ ناتيجەسى. ەندەشە بۇعان بىردەن ءبىر جاۋاپتى – تجد باسشىسى ۆ.بوجكو جانە الماتىنى الاقانىندا ۇستاپ وتىرعان احمەتجان ەسىموۆ مىرزا. اپتاپ ىستىق بولىپ تۇرعان كەزدە كارگالينكا بوگەتىنىڭ مەجەلى مولشەرىن باقىلاماعان شەنەۋنىكتەردىڭ ۇستىنەن قىلمىستىق ءىس قوزعاۋدى تالاپ ەتۋ كەرەك. مىڭداعان ادامدى قاپىدا تابيعات اپاتىندا قالدىرۋ - قىلمىس.
قوس وقيعا دا ەشقانداي تابيعي اپات ساناتىنا جاتپايدى
قىزىلاعاشتاعى قاندى وقيعا مەن ناۋرىزبايداعى لاي تاسقىنى تابيعي اپات بولسا، حالىق شاراسىز بۇعان مويىنسۇنار ەدi. بiراق، بۇل تابيعي اپات ەمەس، ادام قولىمەن جاسالعان ناعىز ديۆەرسيا! بۇلاي دەۋىمىزگە دە سەبەپ بار.
مەملەكەتتەن كومەك
ول كەزدە قىزىلاعاشتىقتارعا مەملەكەتتەن كومەك رەتىندە 600 ملن تەڭگە بولىنسە، ناۋرىزبايداعى لاي تاسقىنىنان زارداپ شەككەن حالىقتىڭ جاعدايىن توبەسىنەن تكىكۇشاقپەن ارالاپ ءجۇرىپ كورگەن احمەتجان ەسىموۆ "قوردا 679 ميلليون تەڭگە بار، الايدا ءماسليحاتتىڭ سەسسياسىندا ونى 2 ميلليارد تەڭگەگە ۇلعايتۋ تۋرالى شەشىم قابىلداندى. ءبىراق ول سومانىڭ بارلىعى اپاتتىڭ سالدارىنان كەلگەن شىعىندى وتەۋگە جۇمسالادى دەگەندى بىلدىرمەيدى"، - دەدى.
نۇرگەلدى ءابدىعاني ۇلى
