2013جىلدىڭ 15 ماۋسىمىنان باستالعان بۇل جۋرناليستىك جولجازبامدى سول ساپارىم اياقتالعان 21 ماۋسىم كۇنىنەن باستاعاندى ءجون كوردىم. قالعان وقيعانى وسى ماقالا اياقتالعاننان كەيىن رەت-رەتىمەن بايانداي جاتارمىن....

ەڭ الدىمەن تاپا-تال تۇستە قاشىپ جۇرگەن بۇل ادامنىڭ، دالىرەك ايتقاندا، شقو اياگوز اۋداندىق ءماسليحاتىنىڭ ءتوراعاسى تولەۋحان بوزتايەۆ دەگەن ازامات ەكەنىن اشىپ ايتقان ءجون سياقتى. 

وقىرمانعا تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن، وقيعانىڭ قاي كۇنى، قانداي جاعدايدا ورىن العانىنا توقتالا كەتەيىن.

ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ 21 ماۋسىمى كۇنى اياگوز اۋدانى اقشاتاۋ اۋلىندا وتكەن جۋرناليستىك ءىسساپارىمنان ورالىپ، اياگوز تەمىرجول ۆوكزالىنانان الماتىعا قايتار بيلەتىمدى الماق بولىپ، سولاي قاراي بەتتەگەن ەدىم. وسى قالادا تۇراتىن امانگەلدى كەرىمتايەۆ اعامنىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، الماتىعا قاراي بيلەت جوق كورىنەدى. «ءۇمىتسىز – شايتان» دەگەندەي، نە دە بولسا باعىمدى سىناپ كورەيىن دەپ، اياگوز تەمىرجول ستانساسى باستىعىنىڭ قابىلداۋ بولمەسىنىڭ ەسىگىن اشا بەرگەنىم سول ەدى، ار جاعىنان اق باستى، دەمبەلشە بويلى جىگىت اعاسىنىڭ شىعا كەلگەنى.

بىردەن شىرامىتتىم، بۇل باياعىدا اقشاتاۋ ورتا مەكتەبىندە بىزدەن بىرەر سىنىپ تومەن وقىعان، مەنىڭ جەرلەسىم تولەۋحان بوزتايەۆ ەكەن. وعان امانداسايىن دەپ، قولىمدى سوزا بەرگەنىم سول ەدى، ول ەكى كوزى اتىزداي بولىپ، قاتتى شوشىپ كەتىپ، سىرتقا قاراي اتا جونەلدى. ەشتەڭەنىڭ بايىبىنا بارىپ ۇلگەرمەگەن مەن بولسام، ونىڭ سوڭىنان قۋا شىعىپ:

ء-اي، توكەن، توقتا، ساعان نە بولعان؟-دەپ قاتتى داۋىستاپ جىبەرگەنىمە قاراماعان ول، اق ءتۇستى اۆتوكولىگىنە اسىعىس-ۇسىگىس وتىرا بەرىپ، بۇرىننان وت الىپ تۇرعان كولىك گازىن بار كۇشىمەن باسىپ، باسىپ جىبەرىپ، قۇنى-پەرەن قاشا جونەلگەنى.

«مەن دە اڭ-تاڭ، اپام دا اڭ-تاڭ» دەگەن كۇيدى باسىمنان كەشكەن مەن ۇزاپ بارا جاتقان اۆتوكولىكتىڭ سوڭىندا قالا بەردىم.

پالەنباي جىل اياگوز اۋدانىنا قاراستى «اقشاتاۋ» ورتا مەكتەبىندە بىرگە وقىعان، سول اۋىلدا بىرگە تۇرعان، ارالاس-قۇرالاس جۇرگەن بۇل ازاماتتىڭ تاپاداي-تال تۇستە مەنەن قورىققانداي، قىزىق مىنەز كورسەتىپ، قاشا جونەلگەنىنە تۇسىنبەگەن مەنىڭ باسىم اڭكى-تاڭكى بولدى.

«سو عۇرداي ونىڭ  ازىرەيىل كورگەندەي، مىنا مەنەن ەكى كوزى اتىزداي بولىپ، ءوڭى ءورت سوندىرگەندەي الەم-تاپىرىق كۇي كەشىپ، بالاعا ۇقساپ،  قاشا جونەلتىندەي، باسىنا نە كۇن تۋىپتى؟ شىنىندا دا مىنا مەن كىسى شوشيتىنداي قورقىنىشتى بولعانىم با؟» دەگەن ويعا قالعان مەن ۆوكزال ىشىندەگى اينا الدىنا باردىم. جوق، ءتۇرىم ادام شوشيتىنداي ەمەس سياقتى. سوندا انا توكەن مىنا مەنەن نەگە شوشىپ كەتتى ەكەن؟

باسىم اڭكى-تاڭكى بولىپ، انا تولەۋحاننىڭ مەنەن قاشۋىنىڭ سەبەبەبىن ويلاپ، ۆوكزال ىشىندە جىندى كىسىشە سەندەلىپ ءجۇرىپ الدىم. ءبىر جاسى  ۇلكەن اپا، مەنىڭ مىنا كۇيىمدى كورىپ، جانى اشىپ كەتسە كەرەك:

-بالام، وتىرىپ ءسال دەمىڭدى ال. بيلەت قايدا قاشادى دەيسىڭ. ءۇمىتىڭدى ۇزبە. مىنا مەن دە سول بيلەتى قۇرعىردى كۇتىپ وتىرمىن عوي،-دەپ، مەنى جۇباتىپ جاتىر. مەن ۇندەمەگەن كۇيى ۆوكزال ىشىندەگى ءبىر شەتكەرىركتەگى ورىندىققا سىلق ەتىپ وتىرا كەتتىم.

ءدال وسى ساتتە بارىپ، تۇماندانىپ تۇرعان ميىمنىڭ شايداي اشىلىپ سالا بەرگەنى.

-تاپتىم! ەندى تاپتىم! انا اياگوز اۋداندىق ءماسليحاتى ءتوراعاسىنىڭ مەنەن قاشۋىنىڭ سەبەبىن!-دەپ، قالاي بار داۋىسىممەن ايعايلاپ جىبەرگەنىمدى، ءوزىم دە بايقاماي قالدىم. الگى ماعان جانى اشىعان اپام:

ء-بىسمىللا! ءبىسمىللا!-دەپ مەنى ۇشىقتاي باستادى. سويتكەنشە اينالامىزعا ءبىراز ادام دا جينالىپ قالىپتى. ونى كورىپ، ەندى مەن شوشىپ كەتىپ، تىسقا اتا جونەلدىم.

جولدا امانگەلدى اعامنىڭ ۇيىنە كەلە جاتىپ، جاڭاعى «نەنى تاپقانىمدى» ەسىمە تۇسىرۋگە تىرىستىم.

قازاقتىڭ كلاسسيك جازۋشىسى بەيىمبەت ءمايليننىڭ «داۋدىڭ باسى – دايرابايدىڭ كوك سيىرى» دەگەن اڭگىمەسىنىڭ تاقىرىبىنداعىداي، ءيا، داۋدىڭ باسى – انا ت.قوجاعاپانوۆ دەگەن بايدىڭ بارشا تۇرىك حالىقتارىنىڭ ورتاق ۇلى ماقتانىشى «قوزى-كورپەش-بايان سۇلۋ» مازارى تۇرعان قاسيەتتى جەردى ءوزىنىڭ مارقۇم اكەسى جۇمان قوجاعاپانوۆ دەگەنگە اپەرمەكشى بولىپ، وسى اياگوز اۋداندىق ءماسليحاتىنا شەشىم قابىلداتقانى، ءماسليحات ءتوراعاسى وسى تولەۋحان بوزتايەۆتىڭ ت. قوجاعاپانوۆتى جانىن سالا قولداعانى، ونىڭ اقىرى ۇلكەن ايعايعا ۇلاسقانى، بىرتىندەپ، بىرتىندەپ، ەسىمە تۇسە باستاعانى.

وسى داۋدىڭ باسىندا، انا ت.قوجاعاپانوۆتى اشىق قولدايتىن شقو اكىمى بەردىبەك ساپاربايەۆتىڭ تۇرعانى تۋرالى دا ەل اراسىندا الىپ-قاشپا «پىش-پىش» وسەك تاراپ جاتتى. سول تۇستا عوي دەيمىن،  مەنىڭ الگى «ب.ساپاربايەۆ – شىعىستىڭ باعى ما، الدە سورى ما؟» دەگەن ماقالامنىڭ جارىق كورەتىنى، بەلگىلى مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى بالتاش تۇرسىمبايەۆتىڭ، اياگوز اۋدانىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى قايىرتاي قاجىعۇلوۆتىڭ، اياگوز اۋدانىنىڭ بۇرىنعى اكىمى امانگەلدى كەرىمتايەۆتىڭ، قىزىلوردالىق ءبىر ازاماتتىڭ، ت.ب. كوكىرەگى وياۋ، كوزى اشىق، قازاق ازاماتتارىنىڭ اياگوز اۋداندىق ءماسليحاتىنىڭ بۇل شەشىمىنە اشىق قارسى شىققانى، ءتىپتى، پرەزيدەنت اپپاراتىنىڭ بۇل ىسكە نازار اۋدارعانى، «ەگەمەن قازاقستان» گازەتى دە ءوزىنىڭ ءبىر بەتىن بەرگەنى، ءبارى، ءبارى، مىنا مەنىڭ باسىما ورالىپ جاتتى...

ءيا، «اياگوز»، «قوزى-كورپەش-بايان سۇلۋ» دەگەن قاسيەتتى اتاۋلاردىڭ عالامتور جەلىلەرى ارقىلى ءوزىمىزدىڭ مەملەكەتىمىزدى قويىپ، تۇتاستاي جەر شارىن شارلاپ كەتكەنى دە وسى تۇس بولاتىن. اباي دانىشپان ايتقانداي «ارى بار، ۇياتى بار» قازاق ازاماتتارى وسى ءبىر «قوزى مەن بايان» ەسكەرتكىشىنىڭ باسىنا ت.قوجاعاپانوۆ بولىپ تونگەن ءقاۋىپتىڭ قارا بۇلتىن سەيىلتۋگە بار كۇشتەرىن سالعان. الگى مەن اڭگىمەگە ارقاۋ ەتىپ وتىرعان ت.بوزتايەۆتىڭ بارشا تۇرىك دۇنيەسىنىڭ اسىل جاۋحارىنا اينالعان ۇلى ەسكەرتكىشتى قايداعى ءبىر فەرما مەڭگەرۋشىسىنىڭ اتىنا بەرۋگە اۋداندىق ءماسليحاتتىڭ شەشىمىن قابىلداتاتىنى دا وسى كەز بولاتىن.

ەندى ءتۇسىندىم، تولەۋحاننىڭ مەنەن قاشاتىنداي دا ءجونى بار سياقتى.

بۇل تولەۋحان – مارقۇم، 2013 جىلدىڭ 25 ماۋسىمىندا ءتىرى بولعاندا 80 جاسقا تولاتىن، ءىرى مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى، «سەمەي پوليگونى» اتتى اجداحاعا جالعىز ءوزى قارسى شاباتىن كەشىرىمحان بوزتايەۆتىڭ تۋعان ءىنىسى.

ەلى سۇيگەن، ەلىن سۇيگەن كەشاعاڭ قانداي، مىنا باستىق تولەۋحان قانداي؟ «ءبىر بيەدەن الا دا، قۇلا دا تۋادى» دەگەن وسى بولسا كەرەك...

امالسىزدان امالسىز تىم قاتتىراق كەتكەن وسى ماقالانى جازىپ وتىرىپ، «قيىن بولعاندا تولەۋحان ەكەۋمىز تاعى ءبىر رەت توبەلەسىپ الارمىز» دەگەن ويعا كەلگەنىم بار. ويتكەنى، ەرتەرەكتە، ونىڭ ەسىندە بولار، قاسىمىمدا مارقۇم قانات جوكىجانوۆ بار، وسى اياگوز بەن اقشاتاۋدىڭ اراسىندا، يەن دالادا، تۇككە تۇرمايتىن ءبىر جاعدايمەن وسى تولەۋحان ەكەۋمىزدىڭ ءبىر شەكىسىپ قالعانىمىز بار بولاتىن. ءبىر قىزىعى، وسى ارادا، وسى ساتتە، سول ءبىر قىزىق وقيعانىڭ ەسىمە ءتۇسىپ وتىرعانى. وعان تولەۋحان دايىن بولسا، مىنا مەن دە دايىنمىن دەگەندى ايتقىم كەلەدى...

جۇماش كەنەباي(كوكبورى)

 (جالعاسى بار)