شەت مەملەكەتتەردىڭ اباقتىلارىندا نەمەسە بەلگىلەنگەن اۋماعىندا جازاسىن وتەپ جاتقان ياكي جازاسىن كۇتىپ جاتقان قازاقستاندىق ساياسي تۇتقىندار تۋرالى الەمدىك جانە قازاقستاندىق ب ا ق ءجيى جازىپ كەلەدى. سولاردىڭ ىشىندە الەمدىك ب ا ق نازارىن تىگىپ وتىرعان، 3 بىردەي پوست-كەڭەستىك مەملەكەتتى تاقىرعا وتىرعىزىپ كەتتى دەگەن – اتىشۋلى ەكس-بانكير مۇحتار قابىل ۇلى ءابلازوۆ تا بار ەكەنى امبەگە ايان.

كەزىندە «بتا» بانكىنىڭ ديركتورلار كەڭەسىنىڭ بۇرىنعى ءتوراعاسى تۋرالى قوعامدىق ورتادا ءتۇرلى داقپىرت تاراعانىمەن رەسمي بيلىك پەن قۇزىرلى ورگانداعىلار – ءابلازوۆتى قازىرگى ساياسي جۇيەنىڭ باستى وپپانەنتى دەپ تانيتىنى جاسىرىن ەمەس. سوندىقتان دا، ونىڭ پروتو بەينەسىن – ۇرى-قارى وبرازىندا كورسەتەدى. مىسالى، باس پروكۋراتۋرانىڭ تەرگەۋشىلەرى بتا بانكىنىڭ بۇرىنعى باسشىلىعى وففشورلىق كومپانيالارعا ەشقانداي كەپىلسىز بەرىلگەن نەسيەلەر ارقىلى قازاقستاننان 10 ميلليارد اقش دوللارىن جىلىستاتقان دەيدى.

ءابلازوۆ نە ءۇشىن پرەزيدەنتتىك كومپانيادان شىعىپ قالدى؟

ءيا، 2001 جىلدىڭ شىلدەسىندە پرەزيدەنت نازاربايەۆ قازاقستاندىق كاسىپكەرلەردى جيناپ، كەڭەيتىلگەن وتىرىس ۇيىمداستىرعان بولاتىن. وندا ق ر پرەزيدەنتى جۇيەگە باعىنعىسى كەلمەيتىن كاسىپكەرلەردى كەز كەلگەن ۋاقىتتا تەمىر تورعا توعىتا الاتىندىعىن اشىق جەتكىزگەن.

ق ر پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ: «مەن كەز كەلگەنىڭدى قولدارىڭنان سۇيرەپ اپارىپ سوتقا بەرە الامىن. مەن مۇنى ىستەي الامىن. مۇنى قالاي ىستەيتىنىن دە جاقسى بىلەمىن!» دەگەن بولاتىن.(ۆيدەو 1)

ول كەزدە كوبىسى پرەزيدەنتتىڭ جارلىعىنا قارسى شىعى المادى. ءتىپتى، قازىرگى كەيبىر شەنەۋنىكتەر سەكىلدى باس شۇلعىپ، ماقۇلداۋدان ارىگە اسپاعان-دى. ءبىراق، بانكير ءابلازوۆ نازاربايەۆقا اشىق سۇراقتار قويىپ، پرەزيدەنتتىك باسقارۋ جۇيەسىن سىناعان جالعىز-جارىم بولدى. (ۆيدەو 2)

وپپازيسياداعى مۇحتار-رەمبو

تاۋەلسىز كاسىپكەر ءوزىنىڭ اشىق سىندارى ارقىلى كوپتەگەن قازاقستاندىق شەنەۋنىكتەردىڭ قىتىعىنا تيەتىنى دە جاسىرىن ەمەس ەدى. ءتىپتى، مۇحتار ءابلازوۆ بيلىكتىڭ بيىك دالىزىندە جۇرگەن كەزدە دە  كەمشىلىكتى بەتكە ايتۋدان تارتىنعان ەمەس-تى. ول قازاقستاننىڭ جاڭا ونەركاسىپتىك  كونسەپسياسىن قۇرىپ،  ق ر ەنەرگەتيكا مينيسترىلىگىن باسقاردى. ال 2001 جىلى 33 جاستاعى مۇحتار بتا ديرەكتورلار كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى بولدى. ءيا، بىرەۋدى اسىرە ماقتاعانىمىز ەمەس، ءبىراق مۇحتاردىڭ باسشىلىعى تۇسىندا بتا تمد ەلدەرىندەگى ەڭ ۇزدىك بانكتەردىڭ قاتارىندا بولاتۇعىن. مۇحتار سول كەزدىڭ وزىندە قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق نارىعى قۇلدىراپ بارا جاتقانىن جاقسى بىلەتىن.

ساياساتتانۋشى ۆيكتور كوۆتۋنوۆسكييدىڭ ايتۋىنشا، 2000-جىلداردىڭ باس شەنىندە قازاقستاندىق ساياساتكەرلەر، تاۋەلسىز قوزعالىس جەتەكشىلەرى، كاسىپكەرلەر مەن شەنەۋنىكتەر قازاقستانداعى ساياسي  جاعدايدى وزگەرتۋ ءۇشىن قانداي دا ءبىر ليبەرالدى، دەموكراتيالىق پارتيا قۇرۋ جوباسىن باستاپ كەتكەن بولاتىن.

ال 2001 جىلدىڭ 18 قاراشاسى كۇنى عالىمجان جاقيانوۆ، مۇحتار ءابلازوۆ، وراز جاندوسوۆ باستاعان ءبىر توپ ازامات «دۆك-نى» قۇردى.  بۇلاردىڭ ساپىندا ءاليحان بايمەنوۆ، بولات ابىلوۆتەر بار ەدى. وسىلايشا، جوعارعى بيلىكتە ءبىراز جۇرگەن مۇحتار – ەكس-شەنەۋنىك، ەكس-بانكير، ەكس-مينيسترى اتانىپ شىعا كەلدى. پاۆلودار وبلىسىنىڭ ەكس-اكىمى عالىمجان جاقيانوۆ پەن ەكس-بانكير مۇحتار ءابلازوۆقا قاتىستى قىلمىستىق ءىس قوزعالىپ، ساياسي قۋدالاۋعا تۇسكەنى تۋرالى قازاقستاندىق ب ا ق از جازبادى. ال قازاقستاندىق وپپوزيسيا اراكىدىك مۇحتاردى اقتاۋعا تىرىسقانىمەن ناتيجەسىز ەدى.

ق ر سەنات ءتوراعاسى، ول كەزدە ق ر پرەمەر-مينيسترى قاسىم-جومارت توقايەۆ مىرزا دا، «كەز كەلگەن دەموكراتيالىق قوزعالىستى  قالىپتاستىرۋ ءۇشىن ويلانىپ-تولعانىپ بارىپ شەشىم قابىلداۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن. ءبارىن كەزەڭ-كەزەڭىمەن وتكىزۋ كەرەك. دەموكراتيا بۇل بالانىڭ قولىنداعى «كيندەر سيۋرپريز» ويىنشىعى ەمەس»،-دەگەن ەدى. (ۆيدەو 3)

ەگەر ساياسات بۋمەرانگى مۇلدە وزگەشە اينالعاندا مۇحتار ءابلازوۆتىڭ قازاقستاندىق ساياساتتاعى ورنى قالاي بولار ەدى؟ بۇل كوبىمىزدىڭ كوكەيىمىزدە جۇرگەن ساۋالداردىڭ ءبىرى بولسا دا، قاي-قايسىمىز اشىق ايتۋعا جاسقانامىز. ءيا، ەگەر مۇحتار ءابلازوۆقا راقىمشىلىق جاساپ، قازاقستانعا قايتارۋ جانە ونى ەل يگىلىگىنە جۇمىس ىستەۋگە جۇمىلدىرۋ مۇمكىندىگى تۋا قالسا نە بولار ەدى؟ ءابلازوۆ قازاقستانعا كەرەك پە؟ ەگەر ول ۇلتتىق بانكتى باسقاراتىن بولسا نەمەسە باسقارعان بولسا قازاقستاندا تەڭگە ديەۆالۆاسياسى بولار ما ەدى، بولماس پا ەدى؟ ءبىر ەمەس 3 مەملەكەتتى توناپ قاشتى دەگەن ازامات – بەكەر بىرەۋ بولماسا كەرەك-تى.

ءابلازوۆقا تالاسىپ وتىرعان ءۇش مەملەكەت

ءقازىر فرانسيا سوتى قازاقستاننان وزگە مۇحتار ءابلازوۆتى ەكستراداسيالاۋعا قاتىستى بەرگەن رەسەي فەدەراسياسى مەن ۋكراينا جوعارعى پروكۋروتۋراسىنىڭ وتىنىشتەرىن قاراستىرىپ جاتىر. ازىرگە ەكس-بانكيردى ۋكرايناعا جىبەرۋى مۇمكىن دەگەن سىبىس تاراي باستاعان. ال فرانسيا سوتى ءابلازوۆتى  قازاقستانعا بەرۋ تۋرالى ۇسىنىسقا نازار دا سالماعان. ساياسي تۇتقىننىڭ ومىرىنە ءقاۋىپ تونگىزەتىندىكتەن ازىرگە ونى فرانسيادا ۇستاي تۇرۋ تۋرالى شەشىم كۇشىنە ەنگەن دە.

ءامىرجان قوسانوۆ، ساياساتكەر:

• مۇحتار ءابىلازوۆتى قازاقتىڭ اسا تالانتتى مەنەدجەرى، وپپوزيسياعا قوماقتى ۇلەس قوسقان، ءوز پوزيسياسى ءۇشىن تۇرمەدە وتىرىپ شىققان ازامات دەپ بىلەمىن. قازاقستانعا كەرەك ادامداردىڭ ءبىرى.

سەرىكبولسىن ءابىلدين، ساياساتكەر:

• ءابلازوۆقا سول كەزدە مينيسترلىكتەن كەتكەننەن كەيىن دە ۇيالى تەلەفونمەن سويلەسكەن دەگەن ايىپ تاققاندا كۇلكىمىز كەلگەن. كەيىن مەن ق ر پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆپەن كەزدەسكەنىمدە اڭگىمەنىڭ اۋانى دۆك جاققا اۋا باستاعاندا ول كىسى ورنىنان اتىپ تۇرىپ، «سەكە، ولار مەنى توڭكەرىپ تاستاي جازدادى عوي»، دەگەن ەدى.

سەرگەي دۋۆانوۆ، جۋرناليست:

• مۇحتار، ءيا، ول كەدەي ادام ەمەس. ميلليونەر. ءبىراق، سونىڭ ارقاسىندا قازاقستاندا وپپوزيسيا دەگەن تۇسىنىكتى جاساپ كەلە جاتقاندىعى. مۇحتاردىڭ كومەگى  وزگەشە ويلاي الاتىن كوپتەگەن قازاقستاندىققا تيگەنى جاسىرىن ەمەس. ءيا، ول قازاقستان ءۇشىن ەڭ كەرەكتى ساياسي ويىنشىلاردىڭ ءبىرى. ول ەڭ ءبىرىنشى مىقتى مەنەدجەر، ەكونوميست. سودان كەيىن بارىپ ساياساتكەر.

نۇرگەلدى ءابدىعاني ۇلى