ءبىزدىڭ ەلدە «باسپانا» دەپ اتالاتىن جىر بار. ول جىردى بۇكىل قازاق جاتقا بىلەدى. ءبىراق داۋىرلەر ءدوڭ اسقان سايىن ول جىردىڭ موتيۆىنە وزگەرستەر ەنۋدە. ماسەلەن بۇرىندارى اعا بۋىن پاتەردەن پاتەرگە كوشكەن قيىندىقتارىن ورىستىڭ كەمپىرىمەن ساباقتاستىرىپ وتىرىپ ايتىپ بەرۋشى ەدى. ال قازىرگى جاس وتباسىلار دا سول بۋىن سەكىلدى كوشىپ، قونىپ ءجۇر. ءبىراق پاتەر يەسىنىڭ ءتىس باتىرۋى، مىنەز تانىتۋى دەگەن ماسەلەدە تەك قانا «سارى ءتىلدىڭ» وكىلدەرى كەيىپكەر ەمەس، سونىمەن قاتار، ءوزىمىزدىڭ قازاقتاردىڭ دا قاتالدىعىن اڭعارۋعا بولادى. نەگە؟ كەيبىر قانداستارىمىز ءوزىنىڭ دە كوشىپ-قونىپ جۇرگەن زاماتىن تەز ۇمىتا قالعان با؟ ولاي ەتپەگەندە قايتسىن؟ كىمنىڭ باسىنان كىم سيپاپتى؟ قالا - قاتال ءومىر! قالانىڭ تامىرىنىڭ تىنىسىن ەستىگىڭ كەلگەن ەكەن، باۋىرمالدىق دەگەن ۇعىمدى ۇمىتۋعا ءتيىسسىڭ؟ سەنىڭ باسىڭنان ەشكىم سيپاماعانى سەكىلدى، سەنىڭ دە بىرەۋدىڭ باسىن سيپاپ وتىرۋعا مۇندا مۇرشا جوق. جاقسى، مۇنى ءومىردىڭ ءبىر قالىپتاسقان قاتاڭ دا ، قاساڭ قاعيداتى دەپ قاراستىرايىق تا، وسىلاي جىلى جاۋىپ قويا تۇرايىق. انىعىندا وسى «باسپانا» جىرىن ءبىزدى دالالىق مىنەزدەن ايىرۋعا ارنالعان ۇلكەن ءبىر جۇيە دەپ قاراستىرۋعا بولادى. وتىرىقشى بولدىق، قالالاندىق دەگەن اقتالۋ دايەكتەرىن بىلاي ىسىرعاندا، ءبىز باستاپقى بولمىسىمىزدان جۇرداي بولدىق. ەگەر ءبىر قازاقتىڭ باسپاناعا جەتۋ مۇمكىندىگى بار بولسا، ول سول مۇمكىندىكتى بىرنەشە رەت پايدالانىپ قالعىسى كەلەدى. سەبەبى مۇمكىندىك دەگەن وڭايلىقپەن بەرىلمەيدى عوي. سوندىقتان ءبىزدىڭ قوعامدا كەيبىرەۋلەردە بىرنەشە پاتەر بار، ال كەيبىرەۋلەردە ونىڭ بىرەۋى دە جوق. ونى مەملەكەت رەتتەي دە المايدى. سەبەبى پاتەر الۋ مۇمكىندىگى بار ادام دا اقىماق ەمەس، سەنىمدى تانىستىڭ اتىنا تىركەپ، مەملەكەتتى الداستىرۋعا بولادى. ەگەر مەملەكەتتىڭ باسپانامەن قامتاماسىز ەتۋگە ارنالعان باعدارلامالارىنا كوز جۇگىرتسەك، كوڭىلىمىز ءپاس بولارى انىق. راس، قانداي جولمەن بولسا دا ادامدار ءۇي الىپ جاتىر. ولاردىڭ اراسىندا ارنايى بەكىتىلگەن باعدارلاماعا سايكەس كەلەتىندەر دە، كەلمەيتىندەرى دە بار دەلىك. ءبىراق قالانىڭ اكىمى اۋىسقان سايىن قوعامعا سىڭىرگەن ەڭبەگىن بۇلداپ بىرنەشە مارتە ءۇي العاندار دا بار. ورتاعا تانىسىن سالىپ جاڭا پاتەر الىپ، ءوزى تۇرعان ءۇيدى جالعا بەرىپ قوياتىندار دا جوق ەمەس. ءبىراق ءبىزدىڭ ەلدە پاتەردى جالعا بەرەتىندەردەن مەملەكەتكە پايدا تۇسە قويمايدى. سەبەبى كوبى پاتەرىن جالعا بەرەتىندىكتەرى تۋرالى اقپاراتتى قۇپيا ۇستاعاندى قۇپ كورەدى. نەقۇرلىم ارزانىراق پاتەر تاپسام دەپ نيەتتەنەتىن پاتەر جالداۋشى قوجايىننان پاتەرىنىڭ زاڭدى تۇردە جالدامالى ەكەندىگىن تالاپ ەتۋگە قۇلىقتى ەمەس. ال انىعىندا پاتەردى جالعا بەرۋشىلەردەن مەملەكەت سالىق ۇستايتىن بولسا، ايتارلىقتاي تابىسقا كەنەلگەن بولار ەدى. وسىلاي الىپ شاھاردىڭ ءومىرى ءوتىپ جاتىر. بۇل قالانىڭ قاق ورتاسىنداعى تىرلىك قوي. ال قالا سىزىعىنا ەندى كىرگەن اۋماقتاردا «باسپانا» جىرى بولەكشە ءوربيدى. ءوزى اۋىلدان كەلىپ، جوقتى بارعا ۇلاستىرعان قازاق ءۇيىن سالادى. قالاداعى ءومىرى ورگە باسىپ، قوڭ كوتەرە باستاعان سوڭ، ەسىگىنىڭ الدىنا ۇزىن سونار، بىرنەشە بولمەلەردەن تۇراتىن ءۇي سالىنادى. ونداي بولمەلەردە بازارلاردا ساتۋشى، كولىك جۋاتىن جەردىڭ جۇمىسشىسى، اسحانادا، قىسقاسى قارا جۇمىس جاسايتىن قازاقتار تۇرادى. ايىنا تاپقان ازىن -اۋلاق اقشانى قوجايىنمەن ءبولىسىپ «قالالىق» قازاقتاردىڭ ءومىرى ءوتىپ جاتىر. سول بولمەدە تۇرىپ كوبەيىپ، تىرشىلىگىن دوڭگەلەتىپ، جەر الىپ ءومىرىن رەتكە كەلتىرىپ جاتقاندار دا جوق ەمەس. ون سوتىق جەرگە پاتەرجالداۋشىلارعا ارنالعان بولمەلەر سالىپ، «بيزنەسپەن» اينالىسىپ جۇرگەن قازەكەمدەر دە بار. وسىلايشا ءبىرىمىزدى-بىرىمىز قاناپ، اراسىندا ۇلتتىڭ ماسەلەسىن ايتىپ قويىپ، داۋىرمەن بىرگە ءدوڭ اسىپ بارامىز. قاراڭىزشى، حالىقتى بايشىكەشتەر مەن اكىم قارالار عانا قانامايدى ەكەن. مۇمكىندىك بولسا، جىلجىمايتىن مۇلىگىمزدى بۇلداپ، ءۇيسىز جۇرگەن بايقۇس قازاققا نەسيەمىزدى تولەتىپ قويعاندى ءبىز ار سانامايدى ەكەنبىز عوي. نەسيەگە بانكتەن ءۇي الىپ، سوسىن مەملەكەتتىك كەزەكتە تۇرعان ءۇيدىڭ كەزەگى كەلىپ قالىپ، سول ۇيگە كوشىپ بارىپ، ال اناۋ ءۇيدى جالعا بەرىپ قويعان تانىسىم كوپ. ولاردىڭ بۇل ارەكەتىن ارتىق مىنەۋدەن دە اۋلاقتانادى ەكەنسىڭ. سەبەبى ول مەملەكەتتىڭ باعدارلامامەن كەزەگى جىلجيتىنىنا كۇماندى بولدى. وسىلايشا وزىنشە ارەكەت جاساي باستايدى. ال ءبىز حالىقتى بۇگىنگى جۇيە مەن سول جۇيەنى جاساۋشىلارعا سەنىم ارتپاعانى ءۇشىن كىنالاي الامىز با؟ كەزەكتى ارى دا بەرى اقشاسى بارلار جىلجىتىپ جاتقانىن كورگەن ادام قالايشا قوسىمشا ارەكەت جاسامايدى؟ بۇل باسپاناعا قاتىستى ورىن العان، باسپاسوزدەردە ءجيى تالقىلانعان جايتتار عوي. عالامدىق داعدارىسقا بايلانىستى نارىقتاعى پاتەر باعاسىنىڭ تومەندەگەنىن بايقاپ وتىرمىز. مۇنداي جاعدايدا ءتۇرعىنۇي كەشەندەرىن سالىپ قويعان ءىرى كومپانيالار پاتەرلەردى جىلدام وتكىزۋدى قۇپ كورەدى. مەملەكەتتىك باعدارلامالارمەن بەرىلەتىن ۇيلەردىڭ دە تەڭگەنىڭ قۇندىراق كەزىندە ءوز يەسىن تاپقانى قولايلى. سوندىقتان ساراپشىلاردىڭ باسپانا قولجەتىمدى بولا باستايدى دەگەن بولجامىنا سەنۋگە بولاتىن سەكىلدى.
اينۇر تولەۋ
