بيىل ەسىك قورعانىنان تابىلعان التىن ادام جازۋلارىن 30 جىل زەرتتەپ، قۇپياسىن فيزيكا-ماتەماتيكالىق ادىسپەن اشقان الەمدەگى تۇڭعىش فيزيك ماعريپا جىلقىبايەۆانىڭ تۋعانىنا 75 جىل. التىن ادامنىڭ كۇمىس زەرەنشەسىندەگى 26 تاڭبانى وپتيكا ءىلىمى ارقىلى زەرتتەۋمەن اينالىسقان عالىم ەلىمىزدەگى جانە شەت ەلدەردەگى 1000-نان استام جارتاس جازۋلارىنىڭ، كونە كالليگرافيالىق سۋرەتتەردىڭ شيفرىن اشىپ، ارتىنا مول مۇرا قالدىرعان.

قازاننىڭ 15 كۇنى الماتىداعى ۇلتتىق كىتاپحانادا ماعريپا شوجەعۇل قىزىنىڭ عىلىمي مۇراسىنا ارنالعان حالىقارالىق كونفەرەنسيا ءوتتى. شارا اياسىندا ماعريپا جىلقىبايەۆانىڭ "التىن ادامنىڭ اماناتى. ەسىك قورعانىنىڭ جاھاندىق قۇپياسى"، "التىن ادامنىڭ مۇراسى. ساق قورعاندارىنىڭ قۇپيا ءتىلى – 300 مىڭ جىلدىق ومىرنامە" جانە "قۇپيا كۇشتەر قۇدىرەتى" دەپ اتالاتىن ءۇش تومدىق ەڭبەگىنىڭ تۇساۋكەسەرى ءوتتى.

جيىندى جاپونيانىڭ قوعام قايراتكەرى يمايو يۋدجي اشىپ، ماعريپا جىلقىبايەۆانىڭ عىلىمي مۇراسىنىڭ جاپونيا ءۇشىن ماڭىزى ەرەكشە ەكەنىن اتاپ ايتتى."جاپونيادا ەجەلگى داۋىردە شيوتوكۋ تايشي دەگەن مەملەكەت قايراتكەرى بولعان. ماعريپا شوجەعۇل قىزىنىڭ ەڭبەكتەرىندە التىن ادامنىڭ جاپون وركەنيەتىنە قاتىسى تۋرالى ءمانى تەرەڭ، قۇندى دەرەكتەر كوپ" دەي كەلە، عالىمنىڭ مۇراسى كۇنشىعىس ەلىنە كەڭىنەن ناسيحاتتالاتىنىن ايتتى.

فيزيك عالىمنىڭ ەڭبەكتەرىن زەرتتەۋشى قالامگەر بولات شاراحىمباي: "ماعريپا جىلقىبايەۆا – كۆانتتىق فيزيكا عىلىمى ارقىلى الەمدە تۇڭعىش رەت ەسىك قورعانىنان تابىلعان التىن ادام مۇراسى بويىنشا پروتوداۋىردەگى العاشقى ادامزات ءتىلىنىڭ راسشيفروۆكاسىن جاساپ، وسى سالا بويىنشا 25 توم كىتاپ جازعان عالىم. ادامزات بالاسىنىڭ ەلۋ مىڭ جىلدىق ارعى تاريحىنا بويلاپ، بايىرعى جاھاندىق تۇلعالار ءومىرىن سۋرەتتەپ، ەجەلگى دامىعان وركەنيەتتەردىڭ عاجايىپ قۇپياسىن بۇگىنگى كۇنگە جەتكىزگەن بىرەگەي زەرتتەۋشى. اناۋ قازاق دالاسىنان بىرىنەن سوڭ ءبىرى تابىلىپ جاتقان التىن ادامداردىڭ پلانەتالىق دەڭگەيدەگى ەرەكشەلىكتەرىن زەرتتەۋ ارقىلى ساق قورعاندارى مەن كوك تۇرىك پيراميدالارىنىڭ قۇپياسىن تۇڭعىش اشقان وقىمىستى. مىنە، قولعا ءتيىپ وتىرعان ءۇش تومدىقتىڭ "التىن ادامنىڭ مۇراسى" جانە "التىن ادامنىڭ اماناتى" اتالاتىن 2، 3ء-شى كىتاپتارى وسى تاقىرىپقا ارنالادى" دەي كەلە، "وكىنىشكە وراي، عىلىمدا وسىنداي ەرلىكتىڭ ۇلگىسىن كورسەتكەن عالىمنىڭ كوزىنىڭ تىرىسىندە ءبىر دە ءبىر كىتابى جارىق كورمەپتى. سوندا ءوز تالانتتارىن باعالاۋعا، قولداۋ كورسەتۋگە ءتيىس مەملەكەت قايدا قاراپ وتىر؟" دەپ ءسوزىن تۇيىندەدى.

قازاقستان جازۋشىلار وداعى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى، پروفەسسور باۋىرجان جاقىپ فيزيك عالىمنىڭ قازاقتىڭ اتىن الەمگە تانىتقان ۇلى جىراۋ جامبىل جابايەۆتىڭ ەلگە بەيمالىم بولىپ كەلگەن قۇپيا قىرلارىن عىلىمي تۇرعىدان زەرتتەپ جازعان "قۇپيا كۇشتەر قۇدىرەتى" دەپ اتالاتىن كولەمدى كىتابىنا جوعارى باعا بەرىپ، عىلىمدا بۇرىن-سوڭدى بولماعان تىڭ دۇنيە ەكەنىن اتاپ ايتتى.

جيىندا بايانداما جاساعان "نۇرلى الەم" باسپاسىنىڭ باسشىسى جارىلقاسىن داۋلەت "پەتروگليفتەردى، كونە زامان جادىگەرلەرىندەگى شيفرلى جازۋلاردى كۆانتتىق وپتيكانىڭ كومەگىمەن وقۋ – ماعريپا جىلقىبايەۆانىڭ ءادىسى بولىپ تابىلادى" دەي كەلە، عالىمنىڭ جاڭادان شىققان ءۇش تومدىعىنىڭ ەنسيكلوپەديالىق ماڭىزدىلىعىنا توقتالدى.

سونداي-اق قازاقستان-جاپونيا ادام رەسۋرستارىن دامىتۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى جانار ورازعالييەۆا، ەسىك قالاسىنان ارنايى كەلگەن قازاقستاننىڭ قۇرمەتتى ءجۋرناليسى شاياحمەت قۇسايىن ۇلى، جازۋشى ورىسباي ءابدىلدا ۇلى ءسوز سويلەپ، ماعريپا جىلقىبايەۆا ەڭبەكتەرىنىڭ ەرەكشەلىگىنە توقتالىپ، عالىمنىڭ ازاماتتىق تۇلعاسى تۋرالى ەستەلىكتەر ايتتى.

جيىندى جۇرگىزگەن جازۋشى ەرتاي ايعالي ۇلى الەمدە تۇڭعىش رەت ەجەلگى داۋىردەن جەتكەن قۇپيا جازۋ ۇلگىلەرىن، تاڭبالاردى كەڭىستىك بويىنشا وقۋدىڭ ءادىسىن تاپقان عالىم اراسانداعى جانە ىلە بويىنداعى بۋددا جازۋلارىن، ورتا ازيا مەن جەتىسۋ جارتاستارىنداعى كونە تاڭبالار مەن پەتروگليفتەردى دەشيفرلەگەن ماعريپا جىلقىبايەۆا مۇراسىنىڭ مەملەكەتىمىزدىڭ بولاشاعى ءۇشىن ماڭىزدىلىعىنا توقتالدى.

شارا اياسىندا كۆانتتىق فيزيكا ارقىلى الەمدە تۇڭعىش رەت پروتو داۋىردەگى العاشقى ادامزات ءتىلىنىڭ راسشيفروۆكاسىن جاساعان جاراتىلىستانۋشى عالىم ەڭبەكتەرىنە ارنالعان "عىلىم-عۇمىر" اتتى كىتاپ كورمەسى ۇيىمداستىرىلىپ، "التىن ادام جازۋىنىڭ قۇپياسىن اشقان عالىم" دەپ اتالاتىن بەينەتۇسىرىلىم كورسەتىلدى.

وسى كۇنى الماتى وبلىسى جامبىل اۋدانىندا ماعريپا جىلقىبايەۆا اتىنداعى "التىن ادام" عىلىمي مۋزەيى اشىلدى. لەنتا قيۋ راسىمىنە جاپونيانىڭ ءبىرىنشى دارەجەلى ارحيتەكتورى يمايو يۋدجي مەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا ەڭبەك سىڭىرگەن مەترو قۇرىلىسشىسى، ماعريپا جىلقىبايەۆانىڭ شاكىرتى بازار ساماليكوۆ قاتىستى.

سالتاناتتى جيىندا تاكەدا ماسانو، امانو تەسۋيا، كاندجي فۋدزيي سياقتى جاپونيانىڭ كورنەكتى عالىم-پروفەسسورلارىنىڭ جەدەلحاتتارى وقىلىپ، جازۋشىلار، ديپلوماتتار مەن حالىقارالىق ۇيىم وكىلدەرى، ءوڭىر باسشىلارى ءسوز سويلەدى.

عالىم مۇراسىن جيناپ، باسپاعا ۇسىنعان "جاپونيا-ەۋرازيا" ۇيىمىنىڭ مۇشەسى شارافات جىلقىبايەۆا جاڭادان جارىق كورگەن ماعريپا شوجەعۇل قىزىنىڭ كىتاپتارىن جامبىل ورتا مەكتەبىنە تارتۋ ەتتى.

وسى كۇنى بۇكىل ءومىرىن حالقىنا قالتقىسىز قىزمەت ەتۋگە ارناعان ماعريپا شوجەعۇل قىزىنىڭ تۋعان جەرىندە ونىڭ رۋحىنا باعىشتالىپ قۇران وقىتىلىپ، اس بەرىلدى.

امانو تەسۋيا، حوككايدو ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قۇرمەتتى پروفەسسورى:

– مەن ماعريپا جىلقىبايەۆانىڭ ەكى قىرىن ەرەكشە اتاپ وتكىم كەلەدى. بىرىنشىدەن، ول – رادياسيانىڭ كريستالدارعا اسەرى بويىنشا كوپتەگەن عىلىمي جاڭالىقتار اشقان عالىم، عىلىمي-پەداگوگيكالىق عۇمىرىندا تالاي بىلىكتى مامان تاربيەلەپ شىعارعان ۇلاعاتتى ۇستاز. ەكىنشىدەن، ول قاتارداعى زەرتتەۋشى، قاراپايىم ءمۇعالىم ەمەس، ءوي-ورىسى كەڭ، عىلىمي-تۆورچەستۆولىق قۋاتى زور ادام بولاتىن. ول ۇكىمەتتىڭ قولداۋىنسىز قازاقستاننىڭ ەسىك قورعانىنان شىققان كۇمىس زەرەنشەسىندەگى 26 تاڭبانى فيزيكا عىلىمىنداعى ادىستەردى پايدالانىپ زەرتتەپ، 1999 جىلعا دەيىن ۇلكەن-ۇلكەن ءۇش توم كىتاپ بولاتىن تەكسىن شىعاردى. وعان قوسا ورتا ازيانىڭ جارتاستارىنداعى پەتروگليفتەردى راسشيفروۆكالادى. ونىڭ ىشىندە الماتى وبلىسىنداعى "بۋددا جازۋلارى" دەپ اتالاتىن جارتاستاعى تەكست پەن ىلە بويىنداعى بۋددا سۋرەتتەرىنىڭ دە قۇپياسىن اشقان...