– تىلەۋحان مىرزا، ءمامس جۇيەسى ەنگىزىلگەلى بەرى كوپ ۋاقىت ءوتتى، ءبىراق ول ءالى كۇنگە دەيىن حالىقتىڭ كوڭىلىنەن شىقپاي كەلەدى. سەبەپ نەدە؟

– مىندەتتى الەۋمەتتىك مەديسينالىق ساقتاندىرۋ جۇيەسىنىڭ تولىققاندى ىسكە قوسىلعانىنا بيىل ءتورتىنشى جىل. وسى ۋاقىت ىشىندە ول ءوزىنىڭ تيىمدىلىگىن دالەلدەدى. ءمامس-تىڭ ارقاسىندا حالىققا ميللياردتاعان سوماعا مەديسينالىق قىزمەت كورسەتىلىپ جاتىر، ونى جوققا شىعارۋعا بولمايدى. بىرەۋ دارىگەرگە مۇلدەم قارالماۋى مۇمكىن، ال بىرەۋگە 4-5 ملن تەڭگەنىڭ وپەراسياسى قاجەت بولۋى مۇمكىن. ءبىراق ءسىز دارىگەردىڭ كومەگىنە جۇگىنبەسەڭىز، تولەگەن اقشا جوعالىپ كەتپەيدى. ول ءسىزدىڭ جاقىندارىڭىزدى نەمەسە اۋرۋحانادا جاتقان باسقا وتانداستارىمىزدى ەمدەۋگە جۇمسالادى.

مەملەكەت تەگىن مەديسينالىق كومەك پاكەتىنە 1 ترلن تەڭگەگە جۋىق قارجى بولەدى. بۇل ءجىو-نىڭ 4 پايىزىنا دا جەتپەيدى. مىسالى، وزبەكستاندا دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنا ءجىو-نىڭ 6 پايىزى بولىنەدى. بۇل مەديسينانىڭ جىرتىعىن جاماۋعا جەتكىلىكسىز. ساقتاندىرۋدى دەنساۋلىق سالاسىنا قوسىلعان قوسىمشا قارجى دەپ قاراستىرعان دۇرىس. ول ۇلت ساۋلىعىن جاقسارتۋعا باعىتتالعان. مىسالى، ناۋقاسقا وپەراسيا جاساۋ كەرەك، ءبىراق شۇعىل وپەراسيانىڭ قاجەتى جوق. سوندىقتان دارىگەرلەر وتا جاسالاتىن كۇندى بەلگىلەپ، وپەراسيانى جوسپار بويىنشا جاساي الادى. مۇنداي جاعدايدا قىزمەت اقىسى ءمامس قاراجاتى ەسەبىنەن تولەنەدى. ال ەگەر پاسيەنتتى جەدەل جاردەممەن اكەلىپ، ونىڭ ومىرىنە ءقاۋىپ تونەتىندەي جاعداي بولسا، وپەراسيا ءبىز جوعارىدا ايتىپ وتكەن تەگىن مەديسينالىق كومەك پاكەتى شەڭبەرىندە تەگىن جاسالادى.

جالپى، ءمامس پاكەتىنىڭ اۋقىمى كەڭ، وعان تەگىن كومەك پاكەتىنە ەنبەگەن قىزمەتتەر كىرەدى. جوسپارلى ستاسيونارلىق جانە ستاسيوناردى الماستىراتىن كومەك، كت، مرت سىندى باعاسى قىمبات بولىپ كەلەتىن كونسۋلتاتيۆتىك-دياگنوستيكالىق كومەكتىڭ بارلىق تۇرلەرى، وڭالتۋ جانە ناۋقاستىڭ دەنساۋلىعىن قالپىنا كەلتىرۋگە باعىتتالعان ەم-دوم تۇرلەرى دە ساقتاندىرۋ پاكەتىنە ەنگىزىلگەن. قاراپايىم حالىقتىڭ قالتاسى كوتەرە بەرمەيتىن وسىنداي قىزمەت تۇرلەرىن پايدالانۋ ءۇشىن ساقتاندىرۋ جۇيەسىنە قاتىسقان دۇرىس. مىسالى، بيىلعى جىلدىڭ ءبىرىنشى جارتىسىندا مسق الماتى تۇرعىندارىنا ساقتاندىرۋ پاكەتى شەڭبەرىندە كورسەتىلگەن قىزمەتتەرگە 79،2 ملرد تەڭگە تولەدى. سونىڭ ىشىندە، كونسۋلتاتيۆتىك-دياگنوستيكالىق قىزمەتتەرگە 14،6 ملرد تەڭگە جۇمسالدى. اسىرەسە، كومپيۋتەرلىك توموگرافيا مەن ماگنيتتى-رەزونانستىق توموگرافياعا (كت/مرت) دەگەن سۇرانىس جوعارى. التى ايدا الماتى قالاسىندا جالپى سوماسى 890،5 ملن تەڭگەنى قۇرايتىن 46 مىڭنان استام كت جاسالعان. 33 مىڭنان استام مرت جاسالدى، وعان 542 ملن. تەڭگە ءبولىندى.

سونىمەن قاتار ونكولوگيالىق ناۋقاستاردى نىسانالى تۇردە تەكسەرۋگە ارنالعان 6،4 مىڭ پوزيتروندى-ەميسسيوندىق توموگرافيا جاسالعان، وعان 2،2 ملرد تەڭگەدەن استام قارجى تولەندى.

مەديسينادا جوعارى تەحنولوگيالاردىڭ كومەگىمەن جاسالاتىن وپەراسيالار مەن مانيپۋلياسيالاردىڭ الاتىن ورنى ەرەكشە.  بيىلعى جىلدىڭ 6 ايىندا الماتى قالاسىندا وسىنداي وتالارعا 11،7 ملرد تەڭگە جۇمسالدى.

كۇن سايىن مەديسينالىق ساقتاندىرۋ ەسەبىنەن كارديوحيرۋرگيا، نەيروحيرۋرگيا، ۋرولوگيا، تراۆماتولوگيا، ونكولوگيا، حيرۋرگيا، ت.ب. پروفيلدەر بويىنشا جۇزدەگەن وپەراسيالار جاسالىپ جاتىر. وسىنداي ءبىر عانا وتانىڭ قۇنى ورتاشا العاندا بىرنەشە ميلليوندى قۇرايدى. مىسالى، 2023 جىلدىڭ 6 ايىندا الماتى قالاسىندا 5 218 كارديوحيرۋرگيالىق وپەراسيا جاسالىپ، وعان 5،6 ملرد تەڭگە تولەنگەن. سونىمەن قاتار، 2 ملرد تەڭگەگە 1 760 نەيروحيرۋرگيالىق وتا جاسالدى.  

34 بۇيرەك الماستىرىلدى. جالپى، الماتى قالاسىندا ءبىرىنشى جارتى جىلدا 25،5 ملرد تەڭگەگە 53 800 وتا جاسالدى. مۇنى دا ءمامس جۇيەسىنىڭ يگىلىگى رەتىندە قاراستىرعان ابزال. شىن مانىندە، ساقتاندىرىلعان ازاماتتاردىڭ قالتاسىنان شىعاتىن شىعىن ەداۋىر قىسقارىپ، وسىنشا قىزمەتتى تەگىن پايدالانىپ وتىر.

– حالىقتىڭ تابىسىنا قاراي، مامس-كە بەلگىلى ءبىر پايىز اقشا اۋدارادى. اۋدارىمدى بەلگىلى ءبىر ناقتى سوما قىلىپ وزگەرتۋگە بولماي ما؟ ماسەلەن، بارلىق قىزمەتكەر 3000-4000 تەڭگە عانا تولەپ وتىرسا؟

– اقش، گەرمانيا سياقتى ەلدەردە جارنا كولەمى تابىستىڭ 10-20 پروسەنتىنە دەيىن جەتىپ جىعىلادى. بىزدە جۇمىسكەرلەر ايلىقتان 2 پروسەنت، جۇمىس بەرۋشى ءوز قالتاسىنان ءار جۇمىسشى ءۇشىن 3 پروسەنت اۋدارادى. ال ءوزىن-وزى جۇمىسپەن قامتىعان ازاماتتار اي سايىن 3500 تەڭگە تولەيدى. ياعني، ءبىر جىلدا ولار 42 000 تەڭگە تولەيدى. ەگەر ءبىز ءار ادامدى ءوزىنىڭ جيناقتاعان قاراجاتىنا عانا ەمدەيتىن بولساق، ونىڭ جيناعان اقشاسى ەشتەڭەگە جەتپەس ەدى. مىسالى، پنيەۆمونيانى ەمدەۋگە كەتەتىن شىعىن 100 مىڭ تەڭگە، بوساندىرۋ 82 مىڭ تەڭگە، اورتوكورونارلىق شۋنتتاۋ كەم دەگەندە 3 ملن تەڭگە تۇرادى. ياعني، بىرەۋ دارىگەرگە مۇلدە قارالماۋى مۇمكىن، ال بىرەۋگە 4-5 ملن تەڭگەنىڭ وپەراسياسىن جاساۋ قاجەت بولۋى مۇمكىن.  ەگەر بىزدە جيناقتاۋ جۇيەسى بولسا، ازاماتتار مەديسينالىق قىزمەت اقىسىن ءوزى جيناعان قاراجاتى ەسەبىنەن تولەي الماس ەدى. ال، ورتاق جاۋاپكەرشىلىككە نەگىزدەلگەن جۇيەدە قارجى ورتاق شوتتان الىنادى.

تاعى ءبىر ەسكەرەتىن ماسەلە، ءسىز دارىگەردىڭ كومەگىنە جۇگىنبەسەڭىز، تولەگەن اقشا جوعالىپ كەتتى دەگەن ءسوز ەمەس. ول ءسىزدىڭ جاقىندارىڭىزدى نەمەسە اۋرۋحانادا جاتقان باسقا وتانداستارىمىزدى ەمدەۋگە جۇمسالادى. قازاقستاندا بەلگىلەنگەن ساقتاندىرۋ جارنالارىنىڭ مولشەرى قولجەتىمدى دەپ ايتۋعا بولادى.

– حالىق ەمحاناعا بارعاندا تالونمەن كۇتۋ، بازا ىستەمەي قالۋ سەكىلدى ماسەلەلەر كوپ تۋىندايتىندىقتان، جەكە ەمحانالارعا باراتىنىن ايتادى.

– مۇنداي شاعىمدار بار جانە ولار مەديسينالىق قىزمەت ساپاسىن جاقسارتۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى. مىسالى، ءبىزدىڭ فيليال ءبىر جىلدا مەديسينالىق كومەك، ونىڭ ساپاسىنا قاتىستى 5 مىڭعا جۋىق شاعىمدى قارايدى. مەديسينالىق ساقتاندىرۋ قورى حالىقپەن كەرى بايلانىسقا ەرەكشە ءمان بەرەدى. Qoldau 24/7 ءموبيلدى قوسىمشاسى، تەلەگرامداعى Saqtandyry-بوت، fms.kz سايتى، 1414 ءبىرىڭعاي بايلانىس ورتالىعى بار، سول ارقىلى ارىز-شاعىم تاستاۋعا بولادى. تۇسكەن شاعىمنىڭ ءبارى مىندەتتى تۇردە قارالادى. قىزمەت كورسەتۋدەن نەگىزسىز باس تارتقان، كورسەتىلمەگەن قىزمەتتى كورسەتىلدى دەپ جازعان ەمدەۋ مەكەمەلەرىنە ءتۇرلى ايىپپۇلدار قاراستىرىلعان.

ءار ەمحانادا پاسيەنتتەردى قولداۋ قىزمەتى بار. قۇقىعى اياق-استى بولعان پاسيەنت ماسەلەسىن ەمحانادان شىقپاي، سول قىزمەتكە جۇگىنۋ ارقىلى شەشە الادى. ەگەر ماسەلە سول جەردە شەشىلمەسە، قوردىڭ جوعارىدا كورسەتىلگەن بايلانىس ارنالارى ارقىلى ءوتىنىم قالدىرا الاسىز.

– ءبىر وقىرمانىمىز جەكە شارۋاشىلىقتا جۇمىس ىستەيدى. ول مەدساقتاندىرۋعا ەشقانداي اقى تولەمەگەن. ءبىراق اۋىرعاندا «جەدەل جاردەم» كەلىپ، «ساقتاندىرۋىڭ جوق» دەپ كەتىپ قالعان. بۇعان نە ايتاسىز؟

– 2020 جىلدان بەرى جوسپارلى مەديسينالىق كومەك قانا ەمەس، ساقتاندىرىلعان تۇرعىندارعا كورسەتىلەتىن شۇعىل مەديسينالىق كومەك تە ءمامس ارقىلى قارجىلاندىرىلا باستادى. ال، ساقتاندىرىلماعان ازاماتتارعا شۇعىل كومەك بۇرىنعىشا، مەملەكەت تاراپىنان بولىنەتىن تەگىن مەديسينالىق كومەك پاكەتى ارقىلى كورسەتىلەدى. ياعني، ساقتاندىرىلماعان پاسيەنت ومىرىنە، دەنساۋلىعىنا ءقاۋىپ توندىرەتىن شۇعىل جاعدايلاردا جەدەل جاردەمگە قوڭىراۋ شالىپ، قاجەتتى كومەككە جۇگىنە الادى. شۇعىل جاعدايلاردا دياگنوز قويۋ ءۇشىن ءتيىستى تەكسەرۋلەر دە تەگىن جاسالۋى ءتيىس.

– الداعى ۋاقىتتا مەديسينالىق ساقتاندىرۋ جۇيەسىندە وزگەرىستەر بولا ما؟

– كەلەسى جىلدان باستاپ ءبىرىڭعاي جيىنتىق تولەم (بجت) الىنىپ تاستالادى. بجت اۋەلدە جەكە كاسىپكەر رەتىندە تىركەلمەگەن، ءوزىن-وزى جۇمىسپەن قامتىعان ازاماتتار ءۇشىن 5 جىلعا (2019 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان 2023 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنا دەيىن) ۋاقىتشا ەنگىزىلگەن بولاتىن. تولەمنىڭ بۇل ءتۇرىن جەكە قوسالقى شارۋاشىلىق ونىمدەرىن ساتاتىن جانە جەكە تۇلعالارعا قىزمەتتەر كورسەتەتىن، جىلدىق تابىسى 1175 ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىشتەن اسپايتىن ازاماتتار، جۇمىسسىزدار، بالا كۇتىمى بويىنشا ءبىر جارىم جاسقا دەيىنگى الەۋمەتتىك تولەمدەردى العىسى كەلگەن جۇكتى ايەلدەر پايدالانىپ كەلدى.

ءبىرىڭعاي جيىنتىق تولەم رەسپۋبليكالىق جانە وبلىستىق ماڭىزى بار قالا تۇرعىندارى ءۇشىن ءبىر ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىش كولەمىن جانە باسقا ەلدى مەكەندەردىڭ ازاماتتارى ءۇشىن 0،5 اەك قۇرايدى. ياعني، بجت مولشەرى تيىسىنشە 3 450 تەڭگە جانە 1725 تەڭگە. بۇعان دەيىن بجت تولەپ كەلگەن ازاماتتار 2024 جىلدان باستاپ ساقتاندىرۋ جۇيەسىنە دەربەس تولەۋشى رەتىندە قاتىسادى. تولەم سوماسى ەڭ تومەنگى جالاقىنىڭ 5 پروسەنتىن قۇرايدى. (2023 جىلى – 3500 تەڭگە).