Adam bolǵan soń aýrý-syrqaýsyz bolmaıdy. Basy aýyryp, baltyry syzdaǵan árbir jan dertiniń shıpasyn izdep aq halatty abzal jandardyń kómegine júginip jatady. Alaıda, aýyl-úıdiń arasyndaǵy dárigerlerdi qoıyp, alys-jaqyn shet elderden de emi tabylmaıtyn aýyr syrqattar men jumbaq aýrýlar kóp emes. Ol jaǵdaılarda ókinishke oraı dárigerlerdiń de dármensizdik tanytatyn kezderi bolady. Medısına tilinde «DSP» atalyp júrgen serebraldy sal aýrýy – búginde biraz otandasymyzdy qaıǵyǵa salǵan aýyr dert bolyp otyr. Búgingi áńgimemiz de osy aýyr syrqattyń emin taýyp, tynymsyz izdenis pen qajyrly eńbeginiń arqasynda kóptiń rızashylyǵyn alyp júrgen medısına ǵylymdarynyń magıstri, QHR ınemen emdeý qoǵamynyń múshesi, eresekter men balalar nevropatology, ıgloterapevt, joǵary sanatty dáriger Maqsat Ábdiqadyruly basqaratyn «MAKSAT Med» medısınalyq ortalyǵy týraly bolmaq.
-Assalaýmaǵaleıkým, aǵa. Oqyrmandarǵa eń aldymen ortalyq týraly aıta otyrsańyz.
-Ýaǵaleıkýmassalam! «MAKSAT MED» medısınalyq ortalyǵy 2011 jyly 1 mamyrda Almaty qalasynda qurylǵan bolatyn. Sodan beri halyqqa óz qyzmetin usynyp keledi. Osy kúnge deıin ortalyqqa 55 myńnan astam adam kelip, em aldy. Olardyń ishinde tek Almaty turǵyndary ǵana emes, elimizdiń basqa oblystarynan, TMD elderinen, Qytaıdan arnaıy kelip em qabyldaǵandar bar.
Ortalyqta DSP-dan basqa da aýrýlardy zamanǵa saı apparattar men qurylǵy, qondyrǵylardyń kómegimen emdeımiz. Atap aıtqanda, júıke júıesi, qan tamyr, as qorytý, zár shyǵarý júıelerine qatysty syrqattardy emdeımiz, gınekologıa, stomatologıa kabınetterimiz jáne bar.
-Jón eken. Jańa osy kúnge deıin ortalyqqa 55 myń adam kelip, em aldy dep qaldyńyz. Bes jyl ishinde bul az kórsetkish emes. Al, solardyń ishinde, DSP sekildi búgingi medısına qaýqarsyzdyq tanytyp otyrǵan aýyr syrqattar boıynsha kómekke júgingender sany qansha?
-Osy 55 myń kisiniń ishinde tek 1130 naýqas «DSP», ıaǵnı serebraldy sal aýrýy derti boıynsha emdelgender. Atalǵan aýrý túrimen ortalyǵymyzǵa kelgen osy myńnan astam naýqastyń ishinde seksen naýqas búginde naýqasynan aıyǵyp, ortalyqta tusaýy kesildi. Bul degenińiz DSP-men kelgenderdiń on paıyzǵa jýyǵy búginde aýrýynan aıyǵyp ketti degen sóz. Áli de kúrdeli emdeý prosedýralarynan ótip jatqan naýqastar bar. Olardyń da jaqyn kúnderi naýqasynan aıyǵatynyna senimdimiz. Osy oraıda, bizdiń «MAKSAT Med» ortalyǵy DSP-men aýyratyn balalardyń emi oıdaǵydaı aıaqtalyp, oń nátıjege jetkende qazaq dástúrimen olardyń tusaýyn kesýdi, sóıtip aq jol tilep attandyrýdy turaqty júrgiziletin rásimge aınaldyrǵanyn da aıta ketken jón dep sanaımyn.
-Elde osy DSP dertine shaldyqqandar sany týraly naqty statısıkalyq málimetter bar ma?
-Onyń eshqandaı qupıasy joq. 2015 jyly osy naýqaspen aýyratyn balalar sany Qazaqstanda 13238 balany quraǵan. 2010 jyly bul kórsetkish 11018-di quraǵan edi. Bul jerden biz atalǵan naýqaspen aýyratyn balalar sanynyń birshama ósip otyrǵanyn kóremiz. Bul aýrýǵa náresteniń mıynyń damýyndaǵy kemshilikter, tuqym qýalaýshylyq, shala týǵan balalardyń jetilýindegi kemshilikter sebep bolady.
Osy oraıda, DSP-menn aýyratyn balalardy emdeýdegi myna bir jaıtty aıta ketý kerek. Balalardyń mıy 8 jasqa tolǵanda eresek adamdardyń mıyndaı jetilip qoıady. Sol úshin naýqas balalardy segiz jasqa deıin emdetse, oń nátıjege qol jetkizýge múmkindik mol.
-Ortalyqtyń negizgi emdeý tásilderi, qoldanatyn dári-dármekteri jaıly da aıta otyrsańyz.
- Bizdiń ortalyqtaǵy negizgi emdeý joldary ol – ıne salý, sylap, sıpap emdeý (massaj) jáne tabıǵı dárilik shópter paıdalaný. Mı júıesine, júıke júıesine áser etetin titirkendirgish quraldar bar. Solardyń kómegimen em jasaımyz. Qazir ortalyqta qyzmet atqaratyn 24 dáriger osyndaı tásildermen naýqastarǵa kómek kórsetýde.
Jalpy, bizdiń ortalyq Shyǵys medısınasy men qazaqtyń dástúrli shıpagerlik ónerin ushtastyrýdy maqsat tutady. Mysaly, bir ǵana tamyr ustaý arqyly dıagnostıka jasaýdy alaıyq. Bilmeıtin azamattar muny baqsy-balgerlikpen shatystyrýy múmkin. Al, tamyr ustaý degenimiz – úlken ǵylym. Onyń qazaq medısınasynda toǵyz túrli ádisi bar. Ata-babalarymyz erte zamandardan bastap osy tásilmen, kózine qarap, óńine qarap-aq dıagnoz qoıý qasıetine ıe bolǵan. Biz kelýshilerdiń tek tamyryn ustap qana qoımaı, aýrýynyń syryn ÝZI sıaqty zamanǵa saı quraldardy paıdalaný arqyly da anyqtaımyz. Shóp dárilerdi paıdalanýda, ıne salýda da úlken ǵylymı negizder bar. Ol týraly qyzyǵýshylyq tanytqan azamattar meniń 2015 jyly jaryqqa shyǵarǵan «Qazaq medısınasy» kitabymnan oqyp bilse bolady.
- Estýimizshe sizder bedeýlikti de emdeıtin kórinesizder…
– Bizde bedeýlik emdelmeıdi degen túsinik qalyptasqan. Olaı emes. Osy ýaqytqa deıin óz basym birneshe otbasynyń balaly bolýyna qol ushyn sozdym.
Bir ǵana mysal, on bes jasta qyzy bar, ekinshi ret bala kótere almaǵan bir áıel Jarkentten kelip emdeldi. Sóıtsek, qalqansha bezi isinip ketken eken. Áýeli «zobyn» emdedik, birinshi emdeý merzimi aıaqtalǵan soń, «biraz demalyp, qaıta aınalyp kelersiń» dep úıine qaıtardym. Sol eki arada tolysa bastaıdy. «İshim isinip ketti» dep jergilikti dárigerge barsa, qursaǵynda úsh aılyq balasy baryn aıtypty. Qudaıǵa shúkir, aman-esen bosanyp aldy.
Naýqastardyń qulan-taza aıyǵyp, bir perzentke zar bolyp júrgenderdiń sábı súıgendiginen asqan qýanysh bar ma?!
– Múlde bala kótermegen, jasy birazǵa kelip qalǵan qyz-kelinshekterge qandaı keńes beresiz?
– Áıelderdiń ishinde bir-aq adam bala kótere almaıdy. Ol – bedeý, ıaǵnı analyq bezi joq áıel. Tabıǵı jaratylysynan analyq bezi joq názik jandylar óte az. Sondyqtan densaýlyǵynda kináraty bar áıelder durystap emdelse, bala súıý múmkindigi úlken. Ekologıanyń buzylýynan neshe túrli aýrýlar bas kóterdi, áıtpese burynǵy apalarymyz 53-55 jasyna deıin bala tapqan. 55 jastan keıin múmkindik óte az, biraq bul jasta da ana atanýǵa bolady. Sondyqtan ana bolý baqytynan eshqashan úmit úzbeńizder. Tek aıtarym, boıjetkenderimiz erterek turmys quryp, bala súıýge asyqsa eken. Óıtkeni áıelderdiń qasaǵa súıekteri 25 jasta birine-biri bitip ketedi. 21-23 jasynda bosaǵa attap, balaly bolsa, ózdiginen bosaný múmkindigi mol. Al eki múshelden asqan soń shat súıegi ashylmaıdy. Sonyń saldarynan kóptegen klınıkalarda ózi bosanady dep, ata-ana táýekelge baryp, keser tiligin jasaýǵa ruqsat bermeı jatady. Dáriger mamandardyń da óz kúshi jetip qalar degen úmiti bolady. Sóıtip otyrǵanda, bala ishte tunshyǵyp qalady. Sondyqtan dárigerlerdiń keńesine júginip, ortaq sheshim qabyldaǵan durys. Ata-analar perzentiniń erterek úılenip, erterek perzentti bolýyna yqpal etse, quda da, qudaǵı da tynysh.
-Jaqsy. Endi oqyrmandar arasynda ortalyqtyń kómegine muqtaj azamattar bolýy múmkin. Sol kisilerge medısınalyq mekemeniń meken-jaıyn aıta ketseńiz.
-Qazir biz tek Almaty qalasynda qyzmet kórsetemiz. Jaqynda keń, emdeý prosedýralaryna mol múmkindik beretin jańa ǵımaratqa kóshtik. Naqty meken-jaıy: Almaty qalasy, «Aqbulaq-1» yqsham aýdany №3 úı (Rysqulov dańǵyly men B. Momyshuly kóshesiniń qıylysy). Alystaǵy aǵaıyndar 8727 2257007, 8727 3383092 telefondaryna habarlasyp, keńes alsa bolady. Sonymen qatar, ortalyqtyń jumysy týraly maqsat.kz, maksat.kz saıttarynan da málimetter taba alady.
- Suhbat bergenińizge raqmet.
Suhbattasqan: Jomart Abdollauly
