Qul-Kerim Elemes. Memleket óz urpaǵyn aqyly oqytyp qashanǵy qorlaıdy?

/uploads/thumbnail/20170708150737549_small.jpg

Memleket óz bolashaǵy – jastardy tegin oqýǵa aqsha tólemeı syrt berýde. Bul – ádiletsizdik. Anyǵynda ózderi aqsha tólep oqıtyndar da, memleket grantpen oqytqandar da osy memleket úshin qyzmet etedi. Aqshasyn ózderi tólep oqıtyndar memleketten tys bir jaqqa ketpeıdi, olar da osy ekinshi úlken anasy – memleketine qyzmet etedi. Qansha alalap, ógeılik tanytyp, keýdesinen ıterse de olar osy (keýdesinen ıtergen, soǵan qaramastan eń súıikti anasy) memleket úshin qan men terin tógedi. Sanaly ǵumyryn ana memleketine arnaıdy. Memleket – ana osyny nege bilmeıdi, nege oılamaıdy?

Ana (áke de) esh balasyn bir-birinen alalamaıdy. Tipti ógeıin de «sen bótensiń» demeıdi. Aq sútin teń beredi, teń emizedi, teń kıindiredi, teń tárbıeleıdi, pále-jaladan, ottan, sýdan janyn sala qorǵaıdy. Ol – onyń Allah bergen analyq asyl qasıeti. Al balalary oqý jasyna kelse taǵy da izgi kóńilmen mektepke alyp baryp, biri-birinen qalyspaı oqýyna, bilim alýyna, tárbıelenýine baryn salady. Bir sózben aıtqanda, ana balalaryn tabandaryna kirgen shógirdi mańdaıyna kirýin qalaıtyndaı bir uly mahabbatpen súıip ósiredi. Muǵalimnyń «jaqsy» degen s ózinen kókke kóterilip, sál ǵana «bolmaı júr» degen sózinen borkemiktenip qabyrǵasynan sógilip qalady. Ondaǵysy balalarynyń izgi bolýyn, qatarymen teń, tipti ozyq bolýyn qalaǵany, qylaýdaı jamandyqqa qımaǵany. Mine, osyndaı bólýsiz, jarýsyz ósirgen qulyndaryn «memleket» dep atalatyn balalardyń ekinshi qoǵamdyq anasynyń grant arqyly bólshektep, «mynaýyń grantpen oqy, mynaýyń qaıtseń-sóıt» degenge saıatyn teńsiz peıilmen alalaǵanyna ata-ana narazy. Olardyń memleket bolashaǵy bolǵan balalary da ishteı narazy. Biraq qoldan keler pármen joq. Demek, memleket óz bolashaǵy – jastardy tegin oqýǵa aqsha tólemeı syrt berýde. Bul – ádiletsizdik. Anyǵynda ózderi aqsha tólep oqıtyndar da, memleket grantpen oqytqandar da osy memleket úshin qyzmet etedi. Aqshasyn ózderi tólep oqıtyndar memleketten tys bir jaqqa ketpeıdi, olar da osy ekinshi úlken anasy – memleketine qyzmet etedi. Qansha alalap, ógeılik tanytyp, keýdesinen ıterse de olar osy (keýdesinen ıtergen, soǵan qaramastan eń súıikti anasy) memleket úshin qan men terin tógedi. Sanaly ǵumyryn ana memleketine arnaıdy. Memleket – ana osyny nege bilmeıdi, nege oılamaıdy?

 Bizdiń jan sany adam kúlerlik az, jeri men baılyǵy estigen adam tańǵalarlyq (kóp, kólemdi) memleketimiz, mine, osylaısha óz bolashaǵyna ógeılik tanytýda, keýdesinen ıterýde, alalaýda. Bul shyqqan Kúndeı shyndyq. Bul búgin aıtylmasa erteń aıtylatyn ári baıqamasa memlekettik quzyrly ákimshilikterdi qatty ókindiretin shyndyq. Memleket bulaı isteý arqyly áýeli bolashaǵy bolǵan jastardyń, sosyn beıshara ata-analardyń kóńilin qaldyrýda. Olar balalaryn dúnıege ákeledi. Mardymsyz ǵana (kómek) aqshaǵa, durysy «arty qaıyrly bolar» degen úmitpen arqa etterin arsha, borbaı etterin borsha ete júrip, qandaı aýyr jaǵdaıda da balalaryna tolyq orta mektep taýystyrady. Tek oqytyp qana qoımaı, kózderiniń qarasy bolǵan ol jalǵyzdaryn «eldi, memleketti súıýge, ony qorǵaýǵa» tárbıeleıdi. Sóıtip olar endi ǵana ýnıversıtet oqytarǵa kelgende sumdyq pálege tap bolady. Ol pále – ata-analardyń balalaryn joǵary oqý oryndaryna aqyl senbeıtin kóp aqshaǵa oqytýǵa májbúr bolýy. Memleket mysqyl peıilmen balalaryn oqyta almaı, ózderi az kıip, az ishse de tapqan bes tıynyn qurap jan ushyra ýnıversıtetterge umtylǵan ata-analarǵa qarap otyr. Olardyń jas tunǵan janary men júzderine kekeý kózben qarap otyrǵandaı. Ekinshi bir sózben aıtqanda, onsyz da tapqanyn memlekettiń kúnnen-kúnge asqynǵan baǵa básekesine jetkize almaı bazarlarǵa juttyryp qarap otyrǵan halyq aqyrǵy dármenderin jınap, bir sıyryn bolsa da satyp, jartysyn balalarynyń oqýyna ýnıversıtetke berip, jartysyn tamaǵyna salady. Osylaısha ózderin «qorǵar» dep sengen memleket ata-analardyń jandaryn jaldap júrip (orta mektepti áreń) oqytqan balalaryn ýnıversıtetke aqysyz oqytpaq túgili, olardyń tapqandaryn ólsheýsiz óse salatyn zat baǵasy arqyly keńirdekterinen syǵyp alyp otyr. Buny qazir memlekettiń bilmeýi múmkin emes. Bul «mádenıetti» túrde balalarynyń qatarynan qalmaýyn, memleketke qyzmet etýin oılaǵan ata-ananyń qazirgi kóksińir haly.

Anyǵy, memleket óz bolashaǵy jastarynyń saýy túgili esi aýysqanyn da aqysyz tárbıeleýge sózsiz mindetti bolatyn. Bir sóz ǵoı, onda memleketke tek oqý aqysyn tólegender ǵana qyzmet istesin. Joq, memleket ana, sen oılan! Seniń ár ulanyń – baqytyń. Olardyń birinen biriniń artyǵy jáne kemi joq. Adamdyq quqyqta da solaı. Aqyl-parasatta da solaı. Memlekettiń olarǵa, olardyń memleketke múddesinde de solaı. Allah odan saqtasyn, degenmen qapıada soǵys bola qalsa, oǵan da memleket grantpen oqytqandar ǵana barmaıtyny anyq. Demek, memlekettiń biligi sol dáýirin basqarǵandardyń biligi men ádilettiligine baılanysty kórinis tappaq. Muny ár dárejeli bılik ıeleri bilgeni jón.

 Memlekettiń kópten bólip alyp («ala qoıdy bóle qyryqqan júnge jarymaıdy» deıdi halqymyz), aqshany kósip berip tárbıelep jatqan «baqyttylary», dál solardyń qasynda olar oqyǵan oqýdy basyna tóngen aýyrtpalyq pen joqshylyqqa shydap, ógeı balanyń kúıin keshse de olarmen birge jaǵalasa oqyp jatqan jankeshti urpaqtyń qolyna sý qýıyp berýge jaramaı qalýy bek múmkin. Onyń mysaly ómirde óte kóp... Bul jáne de grantqa ilinbeı (ilinetin edi, ilmeı qoıǵan memleket) qalǵan bozdaqtardyń ishki narazylyǵy men ókpe, kegin asqyndyrýda. Olardy bul is tipti jasytýda, qorlaýda. Muny rýhanı jarylǵysh zat dep te túsingen jón bolar. Óıtkeni, olardyń bári aqyldy, sanaly, salaýatty, sabyrly, tózimdi, naǵyz erteńgi memlekettiń óz bozdaqtary. Álgi memleket grantpen oqytyp jatqan aqyldylarmen birge bilim alyp, birge tárbıelengen, tipti oqý aqysyn ózderi tólese de, taban tirep oqyp jatqan aqyldylar. Bular tipti álgi qatarlarynan bólip, alalap, ózderine ógeılik tanytyp otyrǵan memlekettiń naǵyz jalańash, ash, óksikti, kekti patrıottary. Olar ózderin alalaǵan, ógeı pıǵylmen qaraǵan memleketke ókpeli. Óıtkeni, olar qorlanýda. Olardyń ata-analary da qorlanýda. Qorlaý kimdi ashyndyrmaýshy edi, kimdi kektendirmeýshi edi? Eger memlekettiń olardy aqymen oqytýǵa shamasy jetpese daǵy bir sári... Taǵy bir sóz, bul dál osy istiń artynda bul memlekettiń kórkeıýin qalamaıtyn áldekimder tur-aý, solar kúni erteń qazirgi bul saıasatty júrgizýshilerdi qaralaýǵa jasap otyrǵan qam ba degen oı keledi keıde. Oılanǵan jaqsy! Bul isti ońyna keltirgen odan da jaqsy, qurmetti eldiń jaqsylary!

Pikir qaldyrý

Qatysty Maqalalar