Psıhoanalıtık maman men ustazdar, ata-analar oqýshylardyń mektepke hıdjab kıip kelý máselesine qatysty pikirlerimen bólisti. Biri buǵan túbegeıli qarsylyq bildirse, ekinshisi qoshtaı tústi. Aralarynda hıdjabty oıý-órnektermen túrlendire túsýdi usynǵandar da boldy.
Bilim kúni jaqyndaǵan saıyn oqýshylardyń mektepke hıdjab kıip kelý máselesi tolyqtaı sheshildi me degen saýal týyndaıdy. Óıtkeni, ótken jyly Aqtóbe qalasyndaǵy mektepterde bolǵan daýdan keıin hıdjabyn sheshýden bas tartqan oqýshylar tabylǵan-dy. Aralarynda mektep aýystyryp, basqa oblystarǵa kóship jatqandar da boldy. Sondaı-aq, keı oqýshylardyń kelesi synypqa kóshpeı qalýy taǵy bar.
Balabaqshaǵa hıdjabpen keletinder bar
Saýalnama barysynda oqýshylar ǵana emes, balabaqsha tárbıelenýshileriniń de mekemege hıdjab kıip keletini belgili boldy. Bul týraly Astana qalasyndaǵy balabaqshalardyń biriniń tárbıeshisi aıtyp berdi. Sondaı-aq, olarǵa tyıym salýǵa quqyqtary joq bolǵandyqtan, bul máselege kóz juma qaraıtynyn jetkizdi.
"Bizdiń balabaqshaǵa búldirshinderdiń hıdjab kıip keletin kezderi bolady. Biryńǵaı forma bekitilmegendikten jáne bala kıimin ata-ana tańdaıtyndyqtan, qarsylyq bildire almaımyz. Iaǵnı ata-ananyń qalaýyna bas ıemiz. Sebebi, biz qansha aıtýǵa tyryssaq ta, olar óz degenderin isteıdi", — deıdi Janar Abaıqyzy.
Al Nur-Múbárak Mysyr Islam mádenıeti ýnıversıtetiniń túlegi, Zaısan aýdany ortalyq meshitiniń ustazy Áıgerim Úrimhanova áıel qaýymynyń hıdjab kıgenin unatsa da, balıǵat jasyna tolmaı oraný qatelik ekenin aıtady. Sebebi, 12-13 jasqa deıin oqýshy oń-solyn tanyp úlgermeıdi.
"Hıdjab kıý — Alla taǵalanyń buıryǵy, áıel balasyna júktegen bir paryzy. Ol jóninde tolyǵyraq Quran kárimniń "Nur" jáne "Aǵzab" súrelerinde aıtylǵan. Biraq, osy tusta oqýshy qyzdardyń oramal taǵyp barýyna qatysty bir másele týyndaıdy. Ótken jyly elimizdiń batysyndaǵy mektepterde bolǵan daý áli meniń esimde. Ata-analar mekteptiń hıdjab kıýge tyıym salýyna óre túregelip qarsylyq bildirgen-di. Bizdiń múftıat hıdjabty mektep jasyndaǵy qyzdardyń kımegeni jón degen kózqarasta. Sebebi, sharıǵatta "balıǵat jas" degen túsinik bar. Al osy balıǵat jasqa 2 jáne 3-synyptyń qyzdary tola qoımaıdy. Olar bul ýaqytta nebári 8-9 jasta bolady. Qazaqstanda qyzdar balıǵat jasqa 12 jastan bastap tolady jáne balıǵat jas degende adamnyń bıologıalyq jasy ǵana eskerilmeıdi. Ol ońy men solyn tanyp, sanaly adam retinde jaýapkershilikti alyp, sheshim qabyldaı alatyndaı dárejege jetýi tıis.
Onyń ústine biz zaıyrly memleket bolǵandyqtan, hıdjabty qyz bala óz tańdaýy ózinde bolyp, ýnıversıtetke barǵan shaǵynda da taqsa bolar edi. Sondaı-aq, Quran kárimde Alla óz aramyzdaǵy basshylardy tyńdaýdy paryz etken. Al bizdiń basshylarymyz — Elbasy men múftıat. Olar qandaı kózqarasta bolsa, biz de sol tańdaýdy quptaımyz. Endi mine jańa oqý jyly kele jatyr. Aldymyzda qandaı tosynsyı kútip turǵanyn bilmeımiz. Biraq, osy tusta árqaısymyz bıliktiń bizdiń dinimizge eshqandaı da qarsy emestigin bilýimiz kerek. Sebebi, bul oramalǵa tyıym salý máselesi tek mektep aıasynda talqylanyp jatyr jáne onyń naqty sebepteri bar. Osy kúnge deıin ýnıversıtterde hıdjab kıýge tyıym salmaǵan. Qudaıǵa shúkir, dinı dárister ótkizýge de shekteý qoıyp jatqan joq. Jurt emin-erkin meshitte namaz oqyp jatyr", — deıdi dinı qyzmetker.
Balalaryn nege hıdjabqa oraıdy?
Belgili qazaqstandyq psıhoanalıtık Janar Ospanova jan-jarasyn jasyrǵysy keletin jandardyń hıdjabqa oranatynyn aıtady. Sondaı-aq, maman muny výaıerızmmen baılanystyrdy.
"Sanaly túrde oqýshy óz erkimen hıdjab kıedi dep oılamaımyn. Sol sebepti, bul máseleni olardyń ata-analarymen baılanystyrǵan jón. Olardyń balalaryna hıdjab kıgizýdegi oılary qandaı? Bul ata-analardyń qarańǵylyǵymen nemese ishki sheshilmegen qıyndyqtarymen baılanysty bolýy múmkin. Hıdjab kıetinder "Uıat bolady, áýretti jerlerdi jabý kerek" dep jıi aıtady. Al mundaıdy ádette (výaıerıst) esiktiń ar jaǵynda ne bolyp jatqandy kórgisi keletinder jáne óziniń ıntımdik áreketterin kórsetkisi keletinder jasaıdy. Sondaı-aq, ózderine bostandyq bermeı, ishki jaralaryn osylaı jasyrý maqsatynda kıedi. Kóbinese olardyń boıyn qorqynysh pen úreı bılep turady. Sol áıelder men qyzdardan ata-analarymen qandaı qarym-qatynasta ekenin surasańyz, bir shıkilik bary anyqtalady. Munymen qatar, bul adamdar Quran Kárimdi jetik meńgergen be degen saýal tóńireginde oılanýymyz qajet. Sebebi, bul kitapta "hıdjab kı, tumshalan" dep jazylmaǵan. Al ata-analarǵa balalarynyń ishki qalaýyn syılaýǵa keńes bergim keledi. Bala degen jekemenshik zat emes, tulǵa", — deıdi psıhoanalıtık.
Hıdjabqa qatysty birjaqty pikir bildirip, oǵan túbegeıli qarsy bolǵandar arasynda tanymal bloger, qazaq tili men ádebıeti pániniń ustazy da bar. Ol oqýshylardyń ártúrli bolyp kıinip kelýi ustazdar úshin de yńǵaıysyzdyq týdyratynyn aıtady.
"Oqýshylardyń hıdjab kıýine qarsymyn. Biz zaıyrly, ózindik quqyqtary men zańdary bar memleketpiz. Iaǵnı zań qandaı bolsa, soǵan baǵynamyz. Árkimniń óz qalaýymen kıingisi keletinin túsinemiz. Biraq bul kıimderin mektepten tys ýaqytta kısin. Al mektep — qoǵamdyq oryn, bilim alatyn mekeme. Ol jerde otyrǵannyń bireýi djınsy kıip kelse, ekinshisi basqa nárse kıip kelse, bul oqýshylar arasynda túsinispeýshilik týdyrady. Onyń ústine ártúrli kıinip otyrǵan oqýshylarǵa ustazdyń kózqarasy qandaı bolmaq? Paranjasynyń astynda bomba jasyryp kelgen shyǵar dep te alańdaýy múmkin. Jalpy hıdjab degenge túbegeıli qarsymyn", — deıdi Anar Jaqsylyqqyzy.
"Ashyq-shashyq júrgenshe, hıdjab kıgeni jaqsy"
Búginde bes bala tárbıelep otyrǵan áke Qydyráli Bolmanov kerisinshe oqýshylardyń hıdjab kıýin qos qolyn kótere otyryp qoldaıtynyn jetkizdi. Aıtýynsha, bul qyzdardyń kóshede ashyq-shashyq júrýinen áldeqaıda jaqsy.
"Adamdardyń nege osy hıdjabty munsha sóz qylatyndaryn túsinbeımin. Biz kerisinshe ashyq-shashyq júrgen qyzdardan qorqýymyz kerek. Mysaly, jaz aılarynda dalaǵa shyǵyp qalsańyz, kindigin ashyp, qysqa kıim kıip alǵan qyzdardy jıi kóresiz. Kerisinshe solardyń osylaı júrýlerine tyıym salýymyz kerek qoı. Sol sebepti, oqýshylardyń hıdjab kıýine qarsy emespin. Óıtkeni, qandaı kıim kıetini adamnyń jeke tańdaýy, quqyǵy. Tártipti bolsa, ashyq-shashyq júrmese, onyń nesi jaman? Árıne, kózdi ǵana ashyq qaldyryp tumshalanyp alsyn demeımin. Bar bolǵany ata-babamyzdan kele jatqan salt-dástúrdi eskerýimiz qajet. Onyń ústine qyzqa qyryq úıden tyıym salyp ósken qazaqpyz. Sondyqtan qyzdardyń jabyq kıimder kıgeni ádemi dep oılaımyn. Osy áreketteri arqyly olar jigit qaýymynyń kózin sýyrmaıdy, týra joldan taıdyrmaıdy. Menińshe, osylaı jabyq júrgenderi óte durys", — deıdi prodúser.
Telejúrgizýshi Ǵanı Ospanbekuly da Qydyráli Bolmanovtyń sózin qoshtaı tústi. Dese de, bul máselege kelgende birjaqty pikir bildirý qıyn ekenin jasyrmady.
"Hıdjab máselesine qatysty birjaqty pikir aıtý qıyn. Jalpy jeke óz basym qarsy emespin. Onda turǵan eshnárse joq sıaqty. Biraq 1 jáne 2-synyptyń qyzdary hıdjab kıip júrgenderin kórsem, olardy qatty aıap ketemin. Dese de, adam dindi ózi tańdaıtyndyqtan, men oqýshylardyń da hıdjab kıýine esh qarsy emespin", — deıdi ol.
Otandyq dızaınerlerge usynys
Bul oraıda qazaqstandyq juldyzdar otandyq dızaınerlerge erekshe usynys jasady. Olar hıdjabty mektep formasy retinde kıýge ruqsat berip jatqan jaǵdaıda ony qazaqy oıý-órnektermen túrlendirgenin qalaıtynyn aıtyp ótti.
"Oqýshylardyń hıdjab kıý máselesin ekijaqty qarastyrýǵa bolady. Biraq, zań bárimizge ortaq jáne biz tolyq musylman memleketi emespiz. Onyń ústine sharıǵatta da birnárseni shekten tys jasaýǵa bolmaıtyny aıtylady. Barlyǵy bolashaqtyń enshisinde. Hıdjab kıýge ruqsat bergenniń ózinde men ol kıimniń bizdiń dástúrmen ushtasyp tigilgenin qalaıtyn edim. Sol kıimde bizdiń dástúrdiń ushqyny bolmaǵandyqtan, qabyldaı almaı jatqan sıaqtymyz. Tym bolmasa oıý-órnek salyp qoısa, qazaqtyń kóńilin bir kóterip qoıatyn edi. Sondyqtan dızaınerlerimizdiń qulaǵyna altyn syrǵa degim keledi. Hıdjab dinimizdi kórkem etip kórsetetindeı jasalsa eken deımin. Osylaı bolyp jatsa, men tek qýanamyn", — deıdi Shahrızat.
Al ánshi Qurmash Mahan Qazaqstan halqyna dinı saýattylyq jetispeıtinin atap ótti. Sondaı-aq, aıtýynsha, qyzdardyń ashyq-shashyq kıingeninen, hıdjabpen júrgenderi kóńiline jaǵady.
"Ókinishke oraı, barlyq adam birdeı dinı saýatty dep aıta almaımyz. Biraq, bárine birdeı topyraq shashpaımyn. Sondaı-aq, ár adam qalaı kıingisi keletinin ózi tańdaıdy. Al oǵan qarsylyq tanytqan durys emes. Óıtkeni, ashyq-shashyq kıinip júrgen ártúrli qyzdardy kóremiz. Olarǵa eshkim shekteý qoımaıdy. Psıhologıa turǵysynan kelsek, álemdegi bedeldi ǵalymdar munyń adamzat úshin zıan ekenin aıtyp otyr. Ol qyzdardyń densaýlyǵynan buryn er adamdar úshin zıan bolmaq. Osyny ekere otyryp men oqýshylardyń hıdjab kıýine qarsy emespin. Árıne, sheteldegideı tumshalanyp alsyn demeımin. Óz dástúrimizge, nanym-senimderimizge saı kıingenderin qalaımyn. Onyń ústine hıdjab qyz balany últrakúlgin sáýlelerden qorǵaıdy", — deıdi ol.
Múftıat pen bilim mınıstrligi ne deıdi?
Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasy musylman jamaǵaty men ata-analardy oqý oryndarynyń mektep oqýshylarynyń kıim úlgisine qatysty qoıylatyn talaptaryna túsinistikpen jáne sabyrlyqpen qaraýǵa shaqyrady.
"Bul máseleni ýshyqtyrý durys emes. Óıtkeni elimizde oramalǵa túbegeıli tyıym salynbaǵanyn túsinýimiz kerek. Tek orta mektepterde kıim úlgisin birizdilikke túsirý maqsatynda sheshim qabyldanǵan", — deıdi dinı basqarmadaǵylar.
Islam dini balıǵat jasyna tolmaǵan, sanasy tolyq qalyptasyp úlgermegen, oramal taǵýdyń túpki máni men mańyzyn, úkimin túsinbeıtin kishkentaı qyz balasyna oramal taǵýdy mindettemeıdi.
"Árbir musylman qyz bala oramaldyń qadir-qasıetin tereń túsinip, jaýapkershiligin sanaly túrde sezinip, Allanyń ámirin óz erkimen oryndaýy – basty maqsat. Mektep tabaldyryǵyn endi ǵana attaǵan búldirshindi jaýlyq jabýǵa májbúrleýden buryn oǵan eń áýeli bilim men tárbıe bergen abzal. Bul – ata-ananyń basty mindeti", — degen edi múftıat.
Bilim mınıstrliginiń ustanymyna sáıkes, mektepte hıdjab pen qandaı da bir dindi tikeleı nemese janama túrde nasıhattaıtyn kıim úlgilerine tyıym salynǵan. Bul sheshim basqa da mınıstrliktermen aqyldasa otyryp qabyldanǵan. Degenmen, oqýshylar mektepke deıingi aralyqta jáne mektepten keıingi ýaqytta dinı kıimder kıýge quqyly.
Avtor: Qarlyǵa Búıenbaı
Derekkóz: sputniknews.kz
