Kofe Osman ımperıasyndaǵy eń súıikti sýsyn túri sanaldy. Alaıda ımperıa elıtasy kúndelikti ishetin kofeleriniń kúnderdiń kúninde olardy quldyratatynyn sezdi me? Ónertanýshy Sara Djılánı túrik ımperıasynyń túbine jetken kofe jaıly tolyǵyraq aıtyp ótipti.
Kofe Túrkıaǵa Súleımen sultan tusynda keldi. Birde sultan kómekshileriniń birin Iemenge jiberedi. Álgi kómekshisi Iemennen «kahva» degen atpen tanymal sergektik kúı syılaıtyn sýsynnan dám tatady. Oǵan sýsynnyń unaǵany sonshalyq, ózimen birge sultan saraıyna ala ketedi. Sóıtip saraı «kahva» ázirleıtin maman men onyń on shaqy kómekshisine tolyǵady. Bir qyzyǵy ol kezdegi kofe daıyndaý tásili búgingi biz iship júrgen espressoǵa uqsaıdy. Sýsyn – ashshy, qara tústi, betinde kóbigi bar, ári kishkentaı ǵana ydyspen usynylǵan. Ańyzǵa sáıkes, Súleımenniń jary Húrrem Sultan kofeniń ashshylyǵyn joıý úshin bir bir staqan sý jáne rahat-lýkým táttisimen ishken desedi. Túrkıa halqynda búginde jalǵasqan osy úrdis Húrrem sultannan bastalǵan.
Kofeni saraıda bári ishti, tek sharıǵatta kofe jaıly aıtyla ma? Alǵashynda muny eshkim oılanǵan joq edi. Quranda yntalandyrý sýsyny jaıly aıtylmaǵan, soǵan qaramastan saraı dindary «kofege tyıym salý týraly» pátýa shyǵardy. Biraq kofege degen qumarlyqty bul pátýa jeńe almady. Stamuldaǵy alǵashqy kofehana 1555 jyly salyndy. Ýaqyt óte kele kishigirim dúkender men úlken saýda ortalyqtaryna deıin tutynýshylaryna kofe usynatyn dárejege jetti.
Ásirese kofe er adamdardyń jınalyp áńgimelesýlerine jaqsy múmkindik beretin. Kofe iship otyryp kúnniń jańalyqtary aıtyldy, sol sýsyndy iship otyryp, er adamdar óz jaǵdaılarymen bólisti, sultan jaıly túrli qaýeset te kofe ishilip otyryp aıtyldy. Keı adamdar saraıdaǵy jańalyqtardy estý úshin arnaıy kofehanaǵa keletin boldy. Tipti Osman ımperıasyna tónetin qaýipter de kofehanada josparlandy.
Ýaqyt óte kele bılik kofehanalardan tónetin qaýipti seze bastady. Keı sultandar kofehanalarǵa arnaıy tyńshy jiberip otyrdy. Osylaısha, qarapaıym halyqtyń bılik jaıly, sultan jaıynda pikirin bilýdi maqsat tutty. Halyq synyn kótere almaǵan sultandar jaýyp tastaýǵa deıin bardy. Biraq olaı isteı almady, sebebi kofehanalarǵa aıtarlyqtaı mol tabysqa kenelýshi edi. 19 ǵasyrda Osman ımperıasy aýmaǵynda ulttyq qozǵalys kúsheıe tústi, sol kezde kofehanalardyń da tabysy eselendi, burynǵydan da tanymal boldy. Imperıa aýmaǵyndaǵy etnıkalyq toptar táýelsizdik úshin kúresti. Qozǵalys basshylary kofehanalarǵa jınalyp, kúres taktıkasyn josparlady. Kofehanalardyń tabysy eseleı berdi. Nátıjesinde, Grekıa (1821), Serbıa (1835) jáne Bolgarıa (1878) jyldary táýelsizdik alyp, Túrkıadaǵy kahveniń tanymaldylyǵyna núkte qoıyldy.
Usynǵan: Gúlim Jaqan
