Tarıhshy Arman Qabdeshuly: Qazaq ádebıeti gazetinde 100 úzdik kitap tizimi jarıalanǵanyn, onyń ishinde tizimge engen keıbir kitaptar – ǵylymı súzgiden ótpegen, tarıhı júktemesi aýyr, ádebıet pen ult tarıhyna zıandy bolýy múmkin týyndylar bar ekenin aıtyp dabyl qaqty. Sonyń biri – Qazybek bek Taýasarulyna telingen «Túp-tuqıannan ózime sheıin» atty kitap.
Bıfat Eltaeva
– 6 tizimde «Túp Tuqıannan ózime sheıin» kitaby tur. Bul jalǵan kitap. Talaı ret jalǵandyǵy áshkerelendi de. Jazýshylar da, tarıhshylar da kitaptyń shyndyqqa janastpaıtynyn aıtyp, áshkerelese de, ulttyq qazyna retinde 100 kitaptyń ishine qosyp otyr. Bul degen masqara! Sumdyq nárse. Bulaı jalǵasa berse, qoǵamdy iritip, bolashaq urpaqty shatastyrady. 20 ǵasyrdyń eń jalǵan kitaby. 92 jyldary 300 myń danamen shyqqan. Bul týraly Qabdesh Jumadilov «Bir qupıanyń shejiresi» atty synı maqalany jazdy. Kitaptyń mazmuny men negizine kelsek, Nazarbaevty han retinde saılap, sonyń bıligin negizdeý úshin jazylǵan kitap deıdi.
Shapyrashty Qazybek bek Taýasarulynyń 18-ǵasyrda «jazdy» delinetin atyshýly kitaby sórelerdiń tórinde samsap turǵanyn kóresiz. Jańa muqabada, polıgrafıasy joǵary, betinde «tarıhı shejire» degen anyqtamasy bar.
Jazýshy Qabdesh Jumadilov bul kitap týraly: «Bul 18 ǵasyrdyń emes, kúni keshegi qoldan jasalǵan týyndy» – dep baǵa bergen. Ol «Bir shejireniń qupıasy» atty maqalasynda bul shyǵarmada keltirilgen oqıǵalardyń tarıhı derektermen sáıkessizdigin, tildi, termınderdi, sıpattaý mashyǵyn saralaı kele, «bul týyndy – taza ádebı qıal, ári rýshyldyq sıpattaǵy tapsyryspen jazylǵan» degen tujyrym jasaǵan. Rasynda da, mátindegi til búgingi gazetterdiń tilin eske túsiredi, al sıpattalǵan áskerı taktıka men oqıǵalar qısynsyz. Máselen, Ańyraqaı shaıqasyndaǵy jekpe-jek on bir kúnge sozylyp, kúnine úsh qalmaqtan óltirip otyrǵandaı sıpattalady.
Alaıda joǵaryda aıtylǵan synı pikirlerdi qazaqtyń ardaqty jazýshysy Ǵafý Qaıyrbekov qoldamaǵan kórinedi. Kerisinshe, ol «Túp-tuqıan» sekildi kitaptar ár júzden bir-birden shyqsa, tarıh túgendeler edi» degen pikirin bildirgen.
Al Qabdesh Jumadilov: «Bul kitap el arasyna iritki salyp, búldirip júr. Endi Orta júz ben Kishi júzden de osyndaı “batyr urpaqtar” shyqsa, biz úshke bólingen tarıhpen ult retinde joıylamyz» – dep ótkir jaýap qaıyrǵan.
Eger «Túp-tuqıannan ózime sheıin» shynymen 18 ǵasyrda jazylǵan bolsa, nege onyń tarıhı-saraptamalyq saraptamasy jarıa etilmedi? Ǵylym nege úndemeıdi? Jalǵan tarıhty kórkem ádebıetpen búrkemeleý – ultty aldaý. Mundaı shyǵarma «100 úzdik kitaptyń» tizimine enip, ulttyń keleshek býynyna usynylsa – qazaqtyń shyn tarıhy kórkem mıftiń kóleńkesinde qalyp, shyn batyrlar umyt bolady, - deıdi.
Al tarııhshy Arman Jumadilov: Búgingi oqyrman bul kitaptyń jarqyraǵan muqabasyna emes, ishki shyndyǵyna úńilýge tıis. Tarıh – halyqtyń jady. Jalǵan tarıh – ultqa jasalǵan rýhanı shabýyl, – degen pikirin aıtty.
