Japonıanyń ejelgi astanasy Kıoto qalasynyń shyǵysynda Takefýshı degen kóne qala bar. Osy shahardy mekendeýshi Takahashı áýletinde dúnıege kelgen balany ol kezde eshkim qazaq degen halyqtyń dástúrli óneriniń izdeýshisi bolady dep oılamaǵan shyǵar. Kúnshyǵys eliniń salty boıynsha, adam óz esimimen qosa arǵy teginiń atyn ıelenedi. Naokı balanyń aty bolǵanymen jurt ony Takahashı dep ataıdy. Takahashı mektepti bitirgen soń Kúnshyǵys óneriniń órkenıet ordasy, hramdardyń qalasy — Kıotoǵa kelip, Rısýmeıkan ýnıversıtetine oqýǵa túsedi. Aǵylshyn fılologıasy boıynsha mamandanady. Birde Takahashıdiń qolyna qazaq dástúrli mýzykasynyń CD túsedi. Taspadan darhan dalanyń sazyn tyńdaǵanda boıyn erekshe bir sezim kerneıdi. «Dombyranyń kúmbirlegen daýsyn estigende eki ǵana ishekten osyndaı keremet ǵajap áýen qalaı týady eken?» dep, tańdanǵan japon jigitiniń qazaq fólklorlyq mýzykasyna degen yntasy oıanady. Sóıtip, ol 2002 jyly Almatyǵa keledi.
Kúı bastaý
Almatynyń qońyr kúzi jyly boldy. Takahashıge eń aldymen jergilikti tabıǵat qyzyq kórindi. Japonıada kúz túskende aǵash japyraqtary qyp-qyzyl túske enedi. Al bunda aǵash japyraqtary sarǵaıa bastapty. Biraq, bir ǵajaby kóshedegi adamdar óz qandastaryna uqsaıdy eken. Anaý bir jigit mektepte birge oqyǵan dosynan aýmaıdy. Alǵashynda japon eken dep oılaǵan kisiler qazaq bop shyqty. Iá, «japon men qazaqtyń geni birdeı deýshi edi, sol ras» dep oılaıdy Takahashı. Kúıden dáris berýshi óner adamyn tabý qıyn bolmady. Aqbota men Qarlyǵash esimdi qyzdar ataqty kúıshi Qarshyǵa Ahmedıarovtyń shákirtteri eken. Ekeýinen dombyra shertýdi úırendi. Eń bir áserlisi — Mahambettiń «Ókinish» kúıi. Kúı sazynan baıqalatyny Mahambettiń óz taǵdyry ǵana emes, qazaq halqynyń búkil ómiriniń azapty sátteri. Bir jyldyń ishinde dombyra tartý sheberligin meńgerip, on shaqty kúı úırengen soń Takahashı eline barady.
«Qazaqtyń kúılerinde qupıa syr bar. Shirkin, qazaq degen qandaı ónerli halyq! Fólklorlyq mýzykasyn zerttesem. Biraq ol úshin eń aldymen qazaq tilin jetik meńgerýim kerek qoı» dep oılaıdy Takahashı.
Senseıden seksen án
Japon eli ustaz ben dárigerdi erekshe qurmetteıdi. Mıchıko esimdi qurbym mynandaı áńgime aıtqan edi. Dárigerdiń qyzyna bıznes kompanıasynyń uly úıleneıin degende, qyzdyń týystary: «Seniń ákeń dáriger, al ol bolsa kompanıa qyzmetkeriniń uly. Eger oǵan shyqsań ákeńniń bedeline nuqsan bolady» dep, qyzdy bermeı qoıǵan eken.
Japonıada muǵalim bedeli degen mınıstrden kem emes. Jáne bir qyzyǵy japondar muǵalim men dárigerge, «senseı» deıdi. Bul qurmetti tıtýl ispetti. Takahashı 2005 jyly Almatyǵa kelgende «Senseıden qazaqtyń dástúrli ánderin úırenip júrmin» degen edi. «Senseı kim?» degenimde, «Nurjan Janpeıisov» dedi. Qazaqtyń án ónerin súıetin barsha qaýymǵa jaqsy tanys Nurjan Janpeıisovtyń Takahashıge ustaz bolǵanyna ózim qatty qýandym. Nurjan aǵa qazaq mýzykasynyń dástúrli naqyshyn saqtaǵan talantty ánshi ǵoı.
Takahashı Almatydaǵy senseıi úıretken halyq ánderin Qazaqstan-Japon adam resýrstaryn damytý ortalyǵy uıymdastyrǵan túrli mádenı sharalarda oryndap, japon tilin úırenip júrgen shákirtterdi de, sonda isteıtin japon azamattaryn da tamsandyryp júrdi. Birde ortalyqta ótken bir jıynda Takahashı qazaqsha quttyqtaý sóz sóıledi. Sonda qasymda turǵan bir qyz: «Qazaq tilin bilmeıtin qazaqtarǵa úlgi bolarlyq eken-á?» dedi. Sol jıynda Takahashıdiń qolyna dombyrasyn alyp, halyq ánderi «Baıanaýyl», «Jorǵataıdy» oryndaǵanda japon azamattarynyń án yrǵaǵyna eltip, súısine tyńdaǵanyna kýá boldym. Jan-dúnıesi názik, aqkóńil japon jigitiniń qazaqtyń dástúrli mýzykasyna qumar bolýy tegin emes. Birde ol maǵan: «Qazaq pen japonnyń búgingi turmys-tirshiliginde aıyrmashylyq úlken. Salt sanasy da bólek. Japondar araldardy mekendese, qazaqtar dalaly ólkege qonys tepken. Biraq menińshe biz 5000-1000 jyl buryn bir ult bolǵan shyǵarmyz»,—dedi.
Qazaq pen japonnyń arasyn mýzyka arqyly baılanystyryp júrgen Takahashı dosym eki jyl ishinde Nurjan senseıden seksenge jýyq án úırenip alypty. Maqtanýdy unatpaıtyn japondar árdaıym ózin qarapaıym ustaıdy. Takahashıdiń seksen án úırengendigin Nurjan Jampeıisov ózi aıtpasa biz bilmeıtin edik.
Takahashı 2007 jyly Otanyna oralarda Qazaqstan-Japon adam resýrstaryn damytý ortalyǵynyń demeýimen «Qazaqkonsert» zalynda konsert berdi. Án men kúı keshine óner súıer qaýym taıly-taıaǵy qalmaı keldi dese de bolady. Japonıanyń Qazaqstandaǵy elshiliginiń ókilderi, JOO-nyń stýdentteri, qarıalar zalda tola boldy. Kórermenderdiń arasynda kóptegen ult ókilderi, ónerpazǵa degen yqylastaryn bildirip jatty. «Kókil» ansambli, Nurjan Janpeıisov, Saıan Aqmolda, Aıgúl Qosanova, Murat Abýǵazy, Uljan Baıbosynova qatysqan konsertte sóılegen sózinde Japonıanyń Qazaqstandaǵy Tótenshe jáne ókiletti elshisi Tesýo Ito bylaı dep edi: «Naokı Takahashı qazaq tili men halyqtyq mýzyka ónerine jan-dúnıesiımen berilgen. Ol Qazaqstanǵa óziniń júrek qalaýymen kelip, qazaq tilin óz betinshe úırenip, dombyrada shyǵarmalar oınaýdy da meńgerip aldy. Men onyń óneri arqyly Japonıa men Qazaqstan arasyndaǵy mádenıet pen dostyqtyń asyl kópirine aınalatynyna senimdimin». Takahashıdiń konserti Uly Naýryz meıramyna arnalǵan edi. Mádenı sharany uıymdastyrýshy sol kezdegi Qazaqstan-Japon ortalyǵynyń basshysy Nakamýra Ioshıkasý: «Bizdiń halyqtarymyz bólek ómir súrse de, ónerge degen jan sezimimiz bir dep oılaımyn. Naýryz barshamyzǵa baqyt ákelsin!» degen quttyqtaý tilekterin aıtty.
Takahashı konsertte oryndaǵan alǵashqy týyndy — japonnyń «Oboro sýkıo» áni. Aıly túndegi bulyńǵyr tuman men adam janynyń saǵynysh sezimi án bop órilgen. Baıaý yrǵaq dombyranyń qos isheginen syr bop aǵytylýda.
Sodan soń:
Qaıran zaman,
Asaý qulyn sekildi baılamaǵan,—
dep, halyq áni «Qaıran zamandy» áýeletken Takahashı budan soń «Igaı-aýǵa» saldy. Ámire Qashaýbaev, Júsipbek Elebekov, Manarbek Erjanov sıaqty qazaqtyń bir týma talanttary ǵana daýysty bir kóterip, áýeletip, talmaı shyrqaıtyn mánerge saldy. Kórermender shý ete qaldy.
Takahashı 2006 jyly Dánesh Raqyshev atyndaǵy respýblıkalyq baıqaýda birinshi oryn alǵan. «Igaı-aý» aıtylyp jatqanda bir qarıa «Baıqaýdan birinshi oryn alǵandaı jaıy bar eken-aý, bul balanyń» dedi. Takahashıdiń ústinde kımono, qolynda dombyra. «Igaı-aý» dep áýeletip baryp, tómen túsirerde kórermender dý etip kóterilip, qol shapalaqtady. Odan keıin ustazy Nurjan Janpeıisov qosylyp qazaq ánderinen papýrı oryndaǵan bolatyn.
Birde men Takahashıge «Qazaqtyń dástúrli mýzykasy sizdi nesimen qyzyqtyrady?» degenimde, ol: «Dombyra áýeninde adamdy eltitetin ǵajaıyp kúsh bar. Án aıtqanda shabyttanyp ketemin. Ásirese halyq ánderi arqany qozdyrady» degen-di. Takahashı shyrqaǵan qazaq ániniń sıqyrly kúshi kóremenderdi baýrap aldy. Konsert sońynda sahnaǵa shyqqan qazaq aqsaqal zor tebirenispen ónerpazdy qushaqtap betinen qaıta-qaıta súıe berdi. Qarıanyń otty kózderinen keń dalanyń kıeli ónerine shynaıy berilgen japon balasyna degen rızashylyq ushqyny bilinedi. Qoltańba alýǵa umtylǵan kórermenderde shek bolmady.
P.S. Takahashı Naokı búginde qazaqtyń ulttyq án óneri men ulttyq kıimin Kúnshyǵys eline nasıhattaýda ter tógip júrgen ónerpaz. Ol sonymen qosa Orta Azıa halyqtary men kóne Altaıdyń mýzykalyq aspaptarynda erkin oınaıdy. Qazaq fılmderin tamashalaýdy, qazaqtyń ulttyq naqyshtaǵy etno-toptary men dástúrli ánshileriniń oryndaýyndaǵy shyǵarmalardy tyńdaǵandy unatady. Qazaqsha jatyq sóıleıtin japon ánshisiniń qazaq tiline degen qurmeti tipten erekshe. Ol Kúnshyǵys shaharlaryn aralap, Orta Azıa mýzykasy, onyń ishinde qazaq ánderi men kúılerinen konsert berýmen aınalysady. Japonıaǵa bara qalsańyz konsert zaldary men demalys ortalyqtarynan áýelegen Takahashıdiń ánderin estip qalýyńyz ábden múmkin.
Sharafat Jylqybaeva
