Qazaqtyń betke basar ǵalymdarynyń biri Memleket baǵdarlamasy boıynsha shetelge baryp, jıyp kelgen tarıhı materıaldarynan bir sátte aıyrylypty. Búkil qujatty syıymdylyǵy joǵary  «qatty dıskke» saqtasa kerek. Vırýstan ba, álde, basqa sebepten be dıskke saqtalǵan barlyq qujat bir sátte izim-ǵaıym bolypty. Alasurǵan profesorymyzdyń barmaǵan jeri, baspaǵan taýy qalmǵan kórinedi. Ol kisi ekeýmizdiń jolymyz bir esikten túıisti. Kók bazardaǵy (Maqataev pen Pýshkıyn qıylysy) «samsahananyń» janyna ornalasqan kompúter jóndeý ortalyǵynda kezdestik. İshek-qaryny aqtarylǵan qalyń «elektrondy mıdyń» ortasynda bir jigit otyr. «Áp, bárekeldi» dep tanysa ketsek, Ázilbek Qyzyrbekuly deıtin Qytaıdan kelgen oralman baýyrymyz eken. Ǵalym kókemiz óz sharýasyn, men óz sharýamdy aıtyp, ekeýine de «qup bolady» degen jaýap aldyq.

Bir qýantarlyǵy  – Ázilbek baýyrymyz ǵylym men ádebıetten de qur jaıaý emes eken. Ataǵy alataýdaı profesorymyzdy ǵana emes, ǵalamtor jaǵalap júrgen meni de azdy-kópti tanıtyn bolyp shyqty. Tórt adamnyń basy qosylsa oń-solyńa burylý qıynǵa túsetin shaǵyn ortalyqqa bas suǵýshylar sany qalyń kórindi. Qalyptasqan ádet boıynsha áńgimeniń biltesin tamyzyp, qysqa ýaqyt bolsada pikirlesip qalýǵa tyrystym.

–        Atajurtyma oralǵanyma 4 jylǵa jýyqtady, – dep bastady áńgimesin Ázilbek. – Ózimnen úlken Ǵalymbek degen aǵamnyń arqasynda kishkentaıymnan kompútermen jaǵalsyp óstim. Eń alǵashynda qytaılardyń kompúter jóndeý sheberhansyna shákirt bolyp kirgenimde kóp nárseni kólegeılep, ashyp úıretpeýshi edi. Ýaqyt óte kele bárin bes saýsaǵymdaı anyq bile bastadym. Qudaıǵa shúkir, qazir kez kelgen kompúterdi «jiliktep», meniń kómegime zárý bolyp kelgen qarakózderge «mynaý jasalady», «mynaý qunyn aqtamaıdy» dep ashalap túsindiremin. Jasyratyny joq, kóptegen baýyrlarymyzdyń kompúter jóninde bilimderi óte taıaz. Solaı bola tursa da, áldebir áriptesterimiz sıaqty besti on bes dep soǵýdan aýlaqpyn. Óıtkeni adal eńbekpen tabylǵan aqsha ǵana berekemen jumsalady.

Baýyrymyzdyń bul sózine sol arada-aq kýá boldym. Qol kompúterin qushaqtap kelgen qaryndasymyz Ázekeńniń kómegine júgindi. Dereý «butyn but, qolyn qol» qylyp dıagnoz qoıǵan «sheberimiz» aqysyna 4000 teńge surady. Máz bolyp ketken qaryndasymyz asa qýanǵanyn jasyrǵan joq. Qaltasynan 10 myń teńge alyp shyǵyp berdi de, «myna jaqqa baryp edim, 15 myń surady. Sosyn sizge kelgem ǵoı. Nede bolsa 10 myń teńgege jasap berer degen oımen. Qandaı kermet boldy... Sizge kóp-kóp rahmet» dep alǵysyn jaýdyrdy. Bizde rızashylǵymyzdy bildirdik.

Ázekeń, joǵalǵan qujattardy qaıtarýǵa kólemi úlken bolǵandyqtan 1 táýlikten astam ýaqyt ketetinin aıtyp, ǵalym aǵamyzdy jolǵa saldy. Bar eńbegin erteń taýyp alatynyna sener-senbesin bilmeı ol kisi de bizben qoshtasty.

Áńgimemiz jarasyp, biraz otyryp qaldym. Kompúteri vırýstalǵandar, til taqtasy isten shyqqandar, ekrany kórinbeı qalǵandar... Qoıshy, áıteý, barlyǵy kelip jatyr. Bir jaqsysy, munda tek jóndeý jumystary ǵana emes, kompúterge qatysty negizi bólshekterdiń bári bar eken. Bir ýaqytta, júzine kúlki úıirilgen Ázekeń álgi ǵalym kókemizdiń qujattary qalpyna kele bastaǵanyn aıtty. Kórip tańǵaldym. Ásirese, biz sıaqty bar «baılyǵyn» tehnıkaǵa tapsyryp júrgen jýrnalıser qaýymyna kerek-aq dúnıe eken. Jazǵan-syzǵan materıaldarynan kóz jazyp qalǵan áriptesterimiz qanshama? Shynymdy aıtasam, osy jazbany qolǵa alýǵa Ázekeńniń dál osy qyzmeti túrtki boldy.

Baıqap qarasaq, sońǵy kezderi «Qazaq saýda isteı almaıdy», «Qazaq tehnıkanyń tilin bilmeıdi» degenderdiń aýyzyna qum quıylyp kele jatqan sıaqty. Óıtkeni qazir basqa qalany qaıdam? Almatyda kompúterińizdi de, uıaly telefonyńyzdy da, kóligińizdi de jóndeıtinderdiń basym bóligi qazaqtar. Ázilbek Qyzyrbekuly da sonyń biri.

Bilál Qýanysh