XXI ǵasyr «aqparattyq ǵasyr» degen pikir búgingi tańdaǵy aqparattyq quraldar arqyly álemniń bir sharyndaǵy aqparat ekinshi taraptarǵa dál ýaqytta jetetini anyq aıǵaq bolatyny kópshilikke málim.

Aqparatty paıdalaný álemdik reıtıńteri boıynsha Qazaqstannyń orny birqatar aldyǵa jyljyǵan. Ǵalamtor jelisin kúndelikti paıdalaný kórsetkishteri damý úrdisterine baılanysty destrýktıvti dinı aǵymdar da qatardan qalmaý tásilimen ǵalamtordaǵy arbalaý sharalaryn atqarýda. Ǵalamtordaǵy kópshilikke tanymal beınehostıngter, áleýmettik jelilerde, aqparattyq messendjerlerde destrýktıvti aǵymdar ıdeologıalaryn taratýǵa tyrysýda.

Qazaqstandaǵy terorızm men ekstremızmniń ǵalamtordaǵy qaýiptiligi týraly basymdyqtar reti, memleket pen azamattardy qorǵaýǵa baǵyttalǵan memlekettik baǵdarlamada aıqyndalǵan. «Qazaqstan Respýblıkasynda dinı ekstremızm men terorızmge qarsy is-qımyl jónindegi 2018-2022 jyldarǵa arnalǵan memlekettik baǵdarlamada» kelesi tujyrymdar retimen ǵalamtor men áleýmettik jeli paıdalanýshylardy qaýipti qubylystar týraly aqparattandyrylǵan:

♦ Internette ornalastyrylatyn terorıstik uıymdardyń aqparattyq-nasıhat materıaldarynyń tehnıkalyq, kórkemdik jáne psıhologıalyq mazmuny sapasynyń artqany baıqalady. Áleýmettik jelilerdi paıdalaný halyqaralyq terorıstik uıymdardyń emıssarlaryna óz aýdıtorıasyn aıtarlyqtaı keńeıtýge, júrgiziletin úgit-nasıhatty júıeli negizge aýystyrýǵa múmkindik beredi.

♦ Internettiń jáne áleýmettik jelilerdiń paıdalanýshylaryn terorızmdi nasıhattaý áserinen oqshaýlaý maqsatynda aqparattyq keńistikke Qazaqstan Respýblıkasy zańnamasynyń saqtalýyna qatysty monıtorıń júrgiziledi.

♦ Internette jáne áleýmettik jelilerde terorızm men ekstremızmdi nasıhattaıtyn 620 myńnan astam materıal (2015 – 150 myń, 2016 – 700 myń) buǵattaldy.

Destrýktıvti jáne radıkaldy dinı aǵymdar ǵalamtor resýrstary arqyly ózderiniń ıdeologıalaryn nasıhattaý úshin birneshe aqparattyq, psıhologıalyq, kontentti eskerip jastardy arbaýǵa tyrysady. Máselen, «aqparattyq áser» tásilimen dinı mátinderdegi «tozaqtyń oty, kúnáhar» degen túsinikterdi jazyp, jastardyń sanasynda úreı, qorqynysh, fobıa sezimderin qalyptastyrýǵa tyrysady. Fobıa sezimderin qalyptastyrý tásilimen, radıkaldy sharalardy qabyldap sheteldegi lańkestik uıymdaryna barýǵa úgitteıdi.

Ǵalamtordaǵy «psıhologıalyq áser» tásilimen lańkestik uıymdar ádiletti qoǵam úshin kúres degen jalǵan urandarmen jastardy áleýmettik jelilerde arbaýǵa áreket oryn alǵan. «DAISH» lańkestik uıymynyń músheleri ǵalamtorda «IGIL  v karmane» dep atalǵan mobıldi qosymshasyn ázirlep jeke adamdardyń uıaly telefonyna habarlamalar jibergeni anyqtalǵan. Destrýktıvti aǵymdardyń bir tásilderinde jalǵan kontent ýaǵyzdarynda «arab tilindegi termındik maǵynadaǵy» sózderdi paıdalanyp, jastarǵa jaǵymda keıiptegi ýaǵyzshy retinde ózderin tanystyryp jasyryn psıhologıalyq «Mımıkrıa» tásilimen, jastarǵa «ózderiniń tilinde, mentalıteti, tanymyna» uqsas joldarmen jasyryn áreketterin júrgizgeni oryn alǵan.

Jastar arasynda «shabýylshy», «qatygezdik» sekildi minez-qulyqtardy nasıhattaý úshin «ǵalamtordaǵy oıyndardyń» birqatar áserleri bolǵany týraly psıholog mamandar jıi pikir bildirýde. Onlaın oıyndar barysynda jastar osyndaı oıyndardyń ıdeıalary boıynsha kóptegen qarý jaraqty qoldanyp adam óltirý oıyndaryna qyzyǵýshylyqtary artyp psıhologıalyq ásermen oınaıdy. Bundaı oıyndardy únemi oınaıtyn jasóspirimderde psıhologıalyq táýeldilik artyp, «onlaın men offlaın» aıyrmashylyǵana mán bermeýi yqtımal. 

Atalǵan qaýipti qubylystardyń áserinen zań buzýshylyq oryn alǵan jaǵdaıda, Qazaqstannyń zańnamasynda ǵalamtordaǵy terorızm men ekstremızmniń ıdeologıasyn nasıhattaý, qatysý, uıymdastyrý áreketterine QR Qylmystyq kodeksinde túrli sıpattaǵy qylmystyq jaýapkershilikter kózdelgen, terorıstik qylmystar – osy Kodekstiń 170, 171, 173, 177, 178, 184, 255, 256, 257, 258, 259, 260, 261, 269 jáne 270-baptarynda kózdelgen is-áreketter.

Mysaly, QR «Qylmystyq kodekstiń» 172-bapta sheteldik qarýly qaqtyǵystarǵa qatysqan jaǵdaıda Qazaqstan Respýblıkasy azamatynyń shet memlekettiń aýmaǵyndaǵy qarýly qaqtyǵysqa nemese soǵys qımyldaryna jaldamalylyq belgileri bolmaǵan kezde qasaqana quqyqqa syıymsyz qatysýy – bes jyldan toǵyz jylǵa deıingi merzimge bas bostandyǵynan aıyrýǵa jazalanady.

Islam dininde qoǵamda úreı, qorqytý, búlik shyǵarýdyń zıandyqtaryn Muhammed paıǵambardyń (Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) bir hadısinde: «Fıtna jasaý ıaǵnı búlik jasaý – adam óltirgennen de jaman dep aıtqany» bar. Osy mysal, arqyly adamnyń beıbitshilik, turaqtylyq pen kelisim ornaǵan qoǵamda ómir súrýdiń mańyzdylyǵyn eskertedi. Qazaq halqynyń qanatty sóziniń birinde: «Altaý ala bolsa - aýyzdaǵy ketedi, tórteý túgel bolsa - tóbedegi keledi», tatýtylyq pen kelisimniń aýadaı qajettigin uǵyndyrady. Qazaq halqynyń ataqty jazýshysy Ábish Kekilbaevtyń bir sózinde  «Adamdy adam etken – kitap, adamzat etken – kitaphana», degen oı-tolǵamdary arqyly jastarǵa zıandy qubylystardan saqtandyrý maqsatynda paıdaly bilim alýdyń mańyzdylyǵyn aıqyndaǵany baıqalady.

Qorytyndylap aıtqanda, ǵalamtordaǵy lańkestik jáne ekstremıstik ıdeologıanyń qaýiptiligi aqparattyq keńistikte jastardy saqtandyrý sharalaryn ata-analar tarapynan, bilim berý mekemelerinde, buqaralyq aqparattyq quraldar ókilderi barynsha qolǵa alý kerektigi bar.

Ǵalamtordaǵy terorızm men ekstremızmnen jastardy saqtandyrý maqsatynda medıa-saýattylyqtyń birneshe tetikterin eskerýdi mysalǵa alýdy usynamyz:

-  uıaly telefon, gadjet, planshetterdi paıdalanýda resmı tirkelgen ǵalamtor paketterin paıdalaný kerek, «Play market», «App store» mobıldi qosymshylarynan dinı mazmundy ádebıetter, kitapshalardy, aýdıo, beıne, oıyndardy júktemeýdi qadaǵalaý qajet;

- áleýmettik jelidegi, beınehostıngterdegi dinı paraqshalar men akkaýntarǵa tek memlekettik organdardyń resmı paraqshalarynan aqparat alýdy usynamyz;

- jasóspirimder men stýdent-jastardyń rýhanı, aqparattyq kontentke suranystary bolǵan jaǵdaıda barynsha tolyǵymen baǵyt berý, dástúrli tanymdaǵy qundylyqtarmen qamtamasyz etýdiń orny úlken;

Atalǵan baǵyttaǵy birqatar usynystar aqparattyq qoǵamdaǵy, zıandy áreket sanalatyn lańkestik, ekstremızmniń sebepteri men saldaryn aldyn alýǵa azdaǵan faktor bolady dep paıymdaımyz.

Shaǵyrbaı Almasbek Dúısenbekuly

QR ǴJBM ǴK «Fılosofıa, saıasattaný

jáne dintaný ınstıtýty» dintaný ortalyǵynyń

dırektory, Phd doktory, dintanýshy