Bul shaharda qazir 2 mln 205,9 myńnan astam adam turady. Bul resmı tirkeýde turǵandar. Tirkeýsiz, josyqsyz aǵylyp jatqandar qanshama? Ras, kelip jatqan halyqtyń sanynda esep joq. Qumyrsqadaı qujynadyq.

Almatyǵa Qazaqstannyń túkpir-túkpirinen bilim izdegen jastar, jumys izdegen mamandar aǵylyp keledi. Kúnkóriske qarajat kerek. Stıpendıa men jalaqyny jetkize almaı, qosymsha jumystarmen josýǵa májbúr. Biraq megapolıske umtylǵan halyqtyń bárine jaǵdaı jasaýǵa ınfraqurylymnyń múmkindigi jete me? Kún saıyn keńeıip kele jatqan shahardyń qurylystary seısmıkalyq qaýipti aımaqtardan da ary asyp ketti. Qala syrtyn qaptaǵan aýyldar basty. Olardyń barlyǵy derlik shaharda jumys isteıdi.

Polısıa departamentiniń málimetinshe, oblystan Almatyǵa jumys kúnderi 700 myńnan astam mashına kiredi. Qalaǵa syrttan 2 mıllıon adam kún saıyn kelip-ketedi.

Almatyǵa jumys kúnderi keletin jeke kóliktiń sanyn búkil eldiń avtoparkimen salystyrýǵa bolady. Almatynyń ózinde 617 myńǵa jýyq avtomobıl tirkelgen. Buǵan oblystan keletin 400 myńnan astam kólikti qosqanda, megapolıs kóshelerinde 1 mln 100 myńnan astam mashına júredi. Onsyz da kúnniń atysy men batysyna deıin tolassyz kólik, qalada keptelis.

Bul máselelerdi qalaı sheshý kerek? Ómir sapasyn qıyndatpaı, jaqsarta alamyz ba?

"Turǵynnyń bárin syıdyrý úshin qalany keńeıtý kerek pe, álde tyǵyzdaı beremiz be", degen suraqqa bir ýrbanıst bylaı dedi:

– Ár qalany, ár bóligin jeke alyp qarastyrý kerek. Toqtaýsyz kólemin ulǵaıta berýge bolmaıdy. Qalanyń aty qala, turǵyn sany ósken saıyn tyǵyzdala beredi. Mysaly, bir saıabaqty alaıyq. Eger odan kúndelikti kóp adam ótse, saıabaqta 24/7 adamdar júrse, halyq tarapynan baqylaý myqty bolady. Beınekameralar tek oqıǵany túsirip alady, al adamdar qylmys oryn alǵan jaǵdaıda kómekke kele alady.

Biraq balans bolýy tıis. Sheksiz tyǵyzdaı berýge bolmaıdy. Al qala aýmaǵyn keńeıtý kóptegen qıyndyqtarǵa ákeledi: jol salý kerek, kólikpen qamtamasyz etý kerek. Turǵyn úıler salý qajet. Qala aýmaǵyn qansha ulǵaıtsaq ta, kópshilik báribir ortalyqta turǵysy keledi. Sondyqtan qala syrtyndaǵy jerlerdiń, ondaǵy ómirdiń sapasyn jaqsartý qajet, – deıdi ýrbanıst Gýlmıra Baıgabýlova.

Maqsat Halyq, ekonomıs:

– Qazaqstan boıynsha halyq eń kóp qonystanǵan qala – Almaty. Eýropada úlken megapolıster kóp. Biraq bizdiń Almaty Nú-Iorkqa emes, Úndistannyń Mýmbaıyna uqsap bara jatqan sıaqty. Adam sanyn shekteý kerek pe álde megapolıske umtylǵandardyń bárine jaǵdaı jasaýǵa tyrysý qajet pe?

– Almatyny Nú-Iork sıaqty qylýdyń qajeti joq. Ózim barǵan, kózben kórgen jerim bolǵan soń aıtarym, maǵan qala retinde unaǵan joq. Almatynyń ondaı bolǵanyn qalamaımyn. Onyń ústine, bul taýly aımaq. Jer silkiný qaýpi bar. Bıik ǵımarattar qaýipsizdik jaǵynan sáıkes kelmeıdi, sol úshin qalany tyǵyzdaı bergen durys emes.

– Keńes kezinde salynǵan úıler kóp, solardy buzyp, ornyna bıik turǵyn úılerdi salý qala ómirin jaqsarta ma, álde halyqtyń ál-aýqatyna teris áser ete me? Eski úıden góri jańa baspanany alý qıyn, qoljetimsiz bop barady. Sapasyna da suraq kóp.

– Eski úılerdiń ózin ekige bólip qarastyramyz. Tarıhı sıpatta salynǵan ǵımarattardy saqtap qalý qajet, tarıhtan aıshyqty bolýy úshin. Al endi turýǵa jaramsyzdaryn buzyp, jańa turǵyn úı salsa bolady. Basty sharty óte bıik bolmaýy tıis. Sapaǵa baılanysty durys aıtyp otyrsyz, shyny kerek, shet elderdegi jer silkinisinen keıin bul basty orynǵa shyqty. Tabıǵı apatqa tótep bere alatyndaı qurylys salǵan abzal. Osyny qadaǵalaıtyn organdar kóbine baqylap, taza júrgizýdiń ornyna, jemqorlyqqa boı aldyryp ketetindeı kórinedi. Endi bul 100% dep kinálaýdan aýlaqpyz. Biraq qazirgi qurylystan sondaı olqylyqty baıqap jatyrmyz. Sol úshin másele ózekti, kezekti josparmen óz retin tabýy kerek.

– Jastar ǵana emes, halyq jappaı aýyldan qalaǵa kóship jatyr. Sonda aýylda kim turady?

– Megapolıske aýyl adamdardy jumys tabylar degen úmitpen keledi. Aýylda kúnkórisi jaqsy bolsa, kelmes te me edi. Sol úshin aýyldy aımaqtyń jaǵdaıyn jaqsartý qajet. Mono qalalar ıdeıasy durys iske asyrylsa, sapaly bilim men medısınalyq kómek, tabysty jumys oryndary bolsa, óńir de damıdy. Amerıkany aralaǵanymda Mıchıgan shtatyndaǵy kishigirim qalalar unady. Turǵyny az, janǵa jaıly tynyshtyq, barlyq jaǵdaıy jasalǵan. Bizge osyndaı sıpattaǵy damý kerek sıaqty. Germanıa eliniń qalalarynda da sondaı. Adam sanyn 300 myńnan asyrmaıdy, esesine memleket turǵyndardyń bar qajettilikterin qamtamasyz etýge tyrysady. Syrttan adam kóp tartylyp, qala keńeıgen saıyn jol salý, komýnaldyq jáne basqa da turmysqa kerek qyzmetterdi jasaý úkimetke qosymsha shyǵyn ákeledi. Bul jerde egoıstik kózqaras qalyptasýy múmkin: syrttan kelgenderdi kirgizbeý degen. Mundaıǵa óz basym qarsymyn. Joǵaryda atap ótkenimdeı, óńirlerde jaǵdaı jasalǵanda, jurt jappaı Almatyǵa qaraı aǵylmas edi.