Bıyl Qazaqstanda jasandy ıntellektti damytýdyń 2024-2029 jyldar tujyrymdamasy ázirlendi. Qujat aqpan aıynda Ashyq NQA-da jarıalandy. Sonymen qatar, memleket eldegi jasandy ıntellektti retteý týraly zań jobasyn ázirleýde. Qazaqstanda neırojeliler qalaı damıdy, olar qaıda qoldanylady jáne bizge osyndaı jańa tehnologıalyq progreste shekaralar qajet pe, joq pa? Qamshy.kz aqparat agenttigi osy suraqtardyń jaýabyn oqyrman nazaryna usynady. 

Jasandy ıntellektti engizýge daıyndyq boıynsha Qazaqstannyń reıtıńi

Alǵash ret Qazaqstan kólemindegi jasandy ıntellekt "Sıfrlyq Qazaqstan" baǵdarlamasynda atalǵan. Sondaı-aq, ol QR - nyń 2025 jylǵa deıingi ulttyq damý jospary jáne sıfrlyq transformasıa, aqparattyq-kommýnıkasıalyq tehnologıalar men kıberqaýipsizdik salasyn damytýdyń 2023-2029 jyldarǵa arnalǵan tujyrymdamasy sıaqty strategıalyq qujattarda kezdesedi.

Oxford Insights júrgizgen Úkimettiń 2023 jylǵa arnalǵan jasandy ıntellektke daıyndyq ındeksine sáıkes, Qazaqstan 193 eldiń arasynda 72-orynda, sondaı-aq Úndistan men Túrkıadan keıin ońtústik jáne Ortalyq Azıa boıynsha óńirlik reıtıńte 3-orynda tur.

Keıbir halyqaralyq baǵalaýlar boıynsha, 2030 jylǵa qaraı jasandy ıntellekt álemdik JİÓ-niń 7% -. qamtamasyz etedi. Al 2027 jylǵa qaraı jahandyq jasandy ıntellekt naryǵyn kapıtaldandyrý 400 mıllıard dollardan asady.

Aldaǵy 5 jylǵa arnalǵan damý tujyrymdamasy

Tujyrymdama qujatynda Qazaqstan Úkimeti adamı faktorsyz sıfrlyq formatta derekterdi basqarýda aýysýǵa baǵyt alǵany aıtylǵan. Bul degenimiz, memlekettik aqparattyq resýrstar jumysynyń bir bóligi múmkindiginshe avtomattandyrylyp, jasandy ıntellekttiń osy jumysty oryndaýyna múmkindik beredi. Josparǵa sáıkes, 2029 jylǵa qaraı jelisiz jelilerdiń qatysýymen kórsetiletin memlekettik qyzmetterdiń úlesi 20%  quraýy tıis.

Jasandy ıntellektti engizý úshin ekonomıkanyń basym salalary – memlekettik basqarý, densaýlyq saqtaý, bilim berý, qarjy, logıstıka, aýyl sharýashylyǵy jáne ónerkásip bolady.

Tujyrymdamanyń negizgi kezeńderine kelesi qadamdar kiredi:

• 2024 jyly – "Smart Data Ukimet" arqyly memlekettik derekterge qol jetkizý (bıznes úshin), al jeltoqsanda "UAT" AQ óziniń derekter bazasynda AI-platformanyń esepteý qýatyn ornalastyrýy tıis. Ulttyq LLM ázirleý jáne AI-tehnologıalardy retteý úshin sıfrlyq Kodeks jobasyn jasaý josparlanǵan;
• 2025 jyly – derekter ortalyǵynyń qurylysy jáne sýperkompúter qurý. "Kompúterlik kórý", "Mashınalyq oqytý" jáne "tabıǵı tildi óńdeý"baǵyttary boıynsha bakalavrıat jáne magıstratýra baǵdarlamalarymen AI joǵary mektebin ashý josparlanýda;
• 2026 jyldan 2028 jylǵa deıin – etıkalyq qaǵıdalardy bekitý, standarttardy ázirleý jáne AI retteý jónindegi komısıa qurý;
• 2029 jyly – neırojelilerdiń qatysýymen kórsetilgen memlekettik qyzmetterdiń úlesi 20% -. quraýy tıis.

Sondyqtan 2025 jylǵa qaraı Qazaqstan kem degende 100 myń joǵary bilikti IT-mamandar daıarlaýǵa nıetti. Osy baǵdarlama sheńberinde Mashınalyq oqytý, generatıvti neırondyq jeliler, derekter týraly ǵylym, ai ıntegrator, web3, blokcheın, tabıǵı tildi óńdeý, kompúterlik kórý, kúni taldaý sıaqty pánderge eń úlken beıimdilik jasalady.

– Jasandy ıntellekt salasyndaǵy adamı kapıtaldy damytý úshin joǵary oqý oryndarynyń biriniń bazasynda praktıkalyq daıarlyqqa beıimdilikpen AI joǵary mektebin ashý qajet. Jasandy ıntellekt joǵary mektebi kem degende kelesi pánderge mamandanýy kerek: "kompúterlik kórý", "Mashınalyq oqytý" jáne "tabıǵı tildi óńdeý". Profesor-oqytýshylar quramyn qalyptastyrý úshin jasandy ıntellekt salasynda "PhD" dárejesi bar halyqaralyq mamandardy tartqan jón, - delingen jasandy ıntellektti damytý tujyrymdamasynda.

QR Ǵylym jáne joǵary bilim mınıstrliginiń derekteri boıynsha qazirgi ýaqytta 24 JOO men ǵylymı ortalyq jasandy ıntellekt salasynda qandaı da bir zertteýlermen nemese ázirlemelermen aınalysady.

Derekterdiń qoljetimdiligi, sıfrlyq áleýet jáne quqyqtyq bazanyń Sıfrlyq bıznes-modelderge beıimdelýi Qazaqstannyń kúshti jaqtary bolyp tabylady.

Po dannym Mınısterstva naýkı ı vysshego obrazovanıa RK, v nastoıashee vremá 24 výza ı naýchnye sentry zanımaıýtsá kakımı-lıbo ıssledovanıamı ılı razrabotkamı v oblastı ıskýsstvennogo ıntellekta.

Sılnymı storonamı Kazahstana ıavláútsá dostýpnostdannyh, sıfrovoı potensıal ı adaptasıa pravovoı bazy k sıfrovym bıznes-modelám.

TechnoWomen komersıalyq emes uıymynyń Basqarma tóraǵasy Azıza Shýjeevanyń aıtýynsha, keń taralý kóptegen mamandyqtardy, mysaly, rentgenologty ózgertedi.

- Ǵalymdar sıaqty joǵary ıntellektýaldy jumys bar, olar da saqtalady. Biraq aralyq baılanys, operator, kontroller, dıktor sıaqty mamandyqtar qazirdiń ózinde ózgeredi. Rentgenolog, rentgen derekterin qarap, dıagnoz qoıatyn dáriger mamandyǵy týraly aıtatyn bolsaq ta, búginde dıagnozdy jaqsyraq jasaıtyn AI-men jobalar bar. Biraq áli de normatıvtik-quqyqtyq baza men zańnama bul jobalardy engizýge daıyn emes. Biz Sıfrlyq zańnamany damytyp, naýqastardy emdeý hattamalaryna engize bastaǵanda, rentgenolog mamandyǵy ózgeredi. Bul qazirdiń ózinde AI-men jumys isteıtin dáriger bolady, - deıdi ol.

Jasandy ıntellekt salasyndaǵy qyzmetkerlerdiń 21% - y áıelder ekendigi tańqalarlyq. Bul týraly forýmda BUU janyndaǵy Halyqaralyq telekomýnıkasıa odaǵynyń Bas hatshysy Dorın Bogdan-Martın málimdedi.

AI damytý tujyrymdamasyndaǵy mańyzdy mindet neırondyq jeliler negizinde ulttyq til modelin ázirleý jáne engizý bolyp anyqtaldy. Bul qazaq tilin jasandy ıntellekt boıynsha túrli jobalarda qoldanýǵa múmkindik beredi, sheteldik servısterge táýeldilikti azaıtady jáne sıfrlyq ortada óziniń mádenıeti men qundylyqtaryn saqtaýǵa yqpal etedi, sondaı-aq bir tildik topqa kiretin tildik modelderdi damytýǵa serpin beredi. Memleket basshysy atap ótkendeı, segiz ǵylymı-zertteý ınstıtýttary men joǵary oqý oryndarynyń konsorsıýmy bazasynda qazaq tiliniń modeli ázirlenýde. Bul Qazaqstannyń sıfrlyq egemendigi úshin zor mańyzǵa ıe bolady.

Qazirgi ýaqytta qandaı jumystar iske asyryldy?

Qazirgi ýaqytta álemdi jasandy ıntellektsiz elestetý qıyn. Birneshe jyl ishinde jasandy ıntellekt birneshe kún ishinde búkil aqparattyq keńistikti toltyryp, kóptegen kompanıalardy áreketke ıtermeledi. Mysaly, áıgili ChatGPT aqylsyz jetistikke jetti. UBS sarapshylarynyń pikirinshe, ol álemdegi eń tanymal qyzmet retinde tanyldy. Sonymen, ChatGPT aıyna 100 mıllıon belsendi paıdalanýshyǵa jetti. Bir kezderi TikTok áleýmettik medıasy osyndaı nátıjege jetý úshin 9 aıǵa sozyldy. Salystyrý úshin, Instagram óz ýaqytynda osyndaı kórsetkishterge jetkenge deıin eki jarym jyl jumys istedi. Jasandy ıntellektti qoldanýdyń paıdaly mysaldary jetkilikti.

Documedica.ai. ai dárigerdiń kómekshisi medısınalyq personaldyń kúndelikti jumysyn avtomattandyrady. Daýystyq komandalardy tirkeıdi, qurylymdaıdy jáne qysqasha sıpattamaǵa túrlendiredi, sodan keıin qujattamany toltyrady. Reart.ai marketologtarǵa, rejıserlerge, komıks-meıkerlerge jáne kontent-meıkerlerge jasandy ıntellektke negizdelgen keıipkerler tizbegin qoldaıtyn basqarylatyn keskinderdi jasaýǵa kómektesedi.

Qazaqstandyq naryqta joǵaryda atalǵan salalarǵa AI ıntegrasıalaýmen aınalysatyn startaptar men kompanıalar jumys isteıdi-bul Cerebra, ForUS.Derekter, GoatChat.AI, Higgsfield AI, AI Labs, Sergek Group jáne t. b.

Sátti jaǵdaılardyń biri-ınsýlttiń avtomattandyrylǵan dıagnostıkasyn jedeldetilgen rejımde júzege asyratyn otandyq cerebra platformasy. Qazaqstanda sátti synaqtan ótkennen keıin joba Ózbekstan naryǵyna shyqty. Higgsfield ai ǵalymdar men ınjenerlerge kúrdeli kompúterlik modelderdi úıretýge kómektesetin jetildirilgen júıeni qura otyryp, AI-de aıtarlyqtaı serpilis jasady.

QR sıfrlyq damý, ınovasıalar jáne aeroǵarysh ónerkásibi vıse-mınıstri Asqar Jambaqın stomatologıadaǵy ident startapyn atady, ol tehnologıalardyń kómegimen ómir sapasyn jaqsartady jáne júıe jumysynyń tıimdiligin arttyrady. Neırondyq jelilerdi engizýdiń basqa mysaldarynyń qatarynda "otbasy" sandyq kartasy bar, ol sıfrlyq ınklúzıa boıynsha álemdegi eń jaqsy jobaǵa aınaldy. Bul halyqtyń áleýmettik osal toptaryna, zeınetkerlerge jáne basqa toptarǵa 40-tan astam qyzmet kórsetýge múmkindik beredi.

Prezıdenttiń tapsyrmasy boıynsha 2024 jyldyń aıaǵy men 2025 jyldyń basynda jańa derekter ortalyǵynyń bazasynda sońǵy tehnologıalarmen jáne chıptermen jabdyqtalǵan joǵary ónimdi sýperkompúter iske qosylady. Sýperkompúter jasandy ıntellekt modelderin jasaýǵa qyzmet etedi jáne ǵylymı, akademıalyq ortaǵa, sondaı-aq jasandy ıntellekt ónimderin jasaýda komersıalyq maqsatta qol jetimdi bolady, bul jasandy ıntellekt salasyndaǵy esepteý resýrstaryna suranystyń artýyn qanaǵattandyrady.

Zań ne úshin qajet?

2024 jyldyń naýryzynda Eýropalyq parlament jasandy ıntellektti retteý týraly zańdy maquldady. Bul jańa tehnologıalardy qoldanýdyń qolaısyz tásilderine tyıym salatyn álemdegi alǵashqy qujat. Ony qabyldaýǵa 523 adam daýys berdi. Zańda qoǵamdy qorǵaýdyń ártúrli sharalary jazylady: adamnyń tikeleı qatysýynsyz neırondyq jeliler jasaǵan keskinderdi tańbalaýdan bastap, keıbir mazmunǵa tolyq tyıym salýǵa deıin. Atap aıtqanda, adamdardy anyqtaý nemese olardyń emosıalaryn taný úshin jeke, etnıkalyq nemese dinı sıpattamalardy qoldaný qatań shekteledi. Tehnıkalyq jáne saıası turǵydan zań osy jyldyń mamyr aıynda maquldanýdy josparlap otyr. Qarasha aıynda zańda kózdelgen tyıymdar kúshine enedi, al 2027 jylǵa qaraı jasandy ıntellekt týraly zań tolyǵymen kúshine enedi.

Parlament Májilisiniń depýtattary SDIAÓM-men birlesip, jasandy ıntellekt boıynsha jasandy ıntellekt qurý, damytý jáne paıdalaný kezinde Qazaqstan aýmaǵynda memlekettik organdar, jeke jáne zańdy tulǵalar arasynda týyndaıtyn AI salasyndaǵy qoǵamdyq qatynastardy retteýge baǵyttalǵan zań jobasyn ázirleıdi.

- Jasandy ıntellekt salasyndaǵy memlekettik retteýdiń maqsaty Qazaqstan Respýblıkasynda ekonomıkalyq damý jáne básekege qabilettilik úshin jasandy ıntellekt tehnologıasynyń (júıeleriniń) qyzmetin damytý bolyp tabylady, - dep túsindirdi mınıstrlikte.

Jańa zańda AI tehnologıalaryn qoldaný, júıelerdiń qaýipsiz jumys isteýi jónindegi normalar, Etıka qaǵıdattary, sondaı-aq neırojelilerdi paıdalaný salasynda aqparattyq qaýipsizdikti qamtamasyz etý kózdeletin bolady.

Qandaı táýekelge barady?

Jasandy ıntellekt dep atalatyn qural retinde qyzmet etedi. Ǵylymı jáne sıfrlyq saladaǵy progresıvti sheshimderden basqa, onyń múmkindikteri qazaqstandyqtardyń jeke derekterin osal etedi. MSSP Global aqparattyq qaýipsizdikti qamtamasyz etý jónindegi Kompanıanyń damý jónindegi dırektory Batyrjan Shakmanovtyń pikirinshe, bir jaǵynan AI aqparattyq qaýipsizdik mamandaryna ınsıdentterdi avtomatty túrde taldaýǵa jáne olarǵa jaýap berýge kómektesedi, sondaı-aq AI hakerlerge jábirlenýshiniń ınfraqurylymyn avtomatty túrde skanerleýge kómektesedi.

–Kıbershabýyldar kombınasıasynyń yqtımaldyǵy sıfrlandyrýdyń damýyna tikeleı proporsıonaldy. Iaǵnı, derekter neǵurlym kóp sıfrlandyrylsa, soǵurlym bul derekterdi urlaý úshin kombınasıalar paıda bolady. Mysaly, jaqynda tanymal sportshylardyń, tipti el Prezıdentiniń tereń feıkteri bar alaıaqtyq sqemalar tanymal boldy. Sondaı - aq, daýystyq fıshıng jábirlenýshini telefon arqyly qundy jeke aqparatty ashýǵa nemese jaqyn adamynyń daýysyn paıdalanyp aqsha jiberýge kóndirýge tyrysqanda jıi qoldanylady, dep atap ótti kıberqaýipsizdik sarapshysy.

Ártúrli salalarda jasandy ıntellekt quraldaryn keńinen qoldaný kezinde ony paıdalaný normalary men erejeleri qarastyrylýy kerek, etıkalyq normalar buzylmaýy kerek. Sondyqtan Prezıdent jaqynda jasandy ıntellektti damytýdyń mańyzdylyǵyn atap ótti. Etıkalyq standarttardy belgileýge, derekterdi qorǵaýǵa jáne osy saladaǵy kıberqaýipterdiń aldyn alýǵa erekshe nazar aýdarý kerek.

Osylaısha, jasandy ıntellekt salasynda Adam quqyqtary men bostandyqtaryn saqtaýdy, AI sapasyz sheshimderiniń saldarynan kemsitýshiliktiń barlyq túrlerine jol bermeýdi, Qazaqstandyqtardyń adamgershilik, rýhanı jáne mádenı qundylyqtaryna sáıkestigin qamtamasyz etýdi kózdeıtin ádep qaǵıdalary qabyldanýǵa tıis. Budan basqa, el jasandy ıntellekt salasyndaǵy ǵylymı ázirlemeler men zertteýlerdi yntalandyrýy qajet. Qazaqstan medısına, aýyl sharýashylyǵy, ıadrolyq qaýipsizdik, memlekettik basqarý, jasandy ıntellekt kómegimen aqyldy qalalar sıaqty salalarda laıyqty orynǵa ıe bola alady.