Senim sergeldeńine túsip, túrli dinı aǵym, toptardyń sońynda adasyp júrgen jastar men olardyń ospadar qylyǵy búginde tań qalarlyq jaǵdaı bolmaı qaldy. Meshit jamaǵaty arasynda daý týǵyzyp, búlik shyǵaratyndar, turmystyq qarym-qatynastarda dúmshe dogmalarǵa senip, aǵaıynymen arazdasyp júrgender qaı óńirden bolsa da tabylady. Búırekten sıraq shyǵaryp, el ishin ala taıdaı búldirip júrgen sol kertartpalardyń basym bóligi – jastar. Besikten beli shyqpaı jatyp, ǵalamnyń jaratylysy, ómirdiń máni, turmys-tirshiliktiń jaı-japsary týraly kesek áńgimeler aıtyp júrgen olar mundaı keri aǵymdarǵa qalaı erip júr? Oǵan ne sebep? «Qyryq adam bir jaq, qyńyr adam bir jaq» degendeı, dástúrli joldan bura tartatyn ondaı aǵymdardyń jetekshileri ýaǵyzdaryn qalaıa utymdy júrgizýde? Suraq kóp. Jaýap ta san salaly. Solardyń ishinde eń qaýipti tendensıa – áleýmettik jeliler arqyly taraıtyn radıkaldy uıymdardyń úgit materıaldary. Qazirgi tańda qaýipti dinı aǵymdarǵa erýshilerdiń deni osy áleýmettik jelidegi jazbalarǵa ımandaı senip, adasyp júrgeni málim bolyp otyr.

Byltyr el ishin alystaǵy Sırıaǵa jıhadqa attanǵandardyń vıdeo úndeýleri biraz shýlatty. Aqparat quraldary Jezqazǵan, Sátbaev, Aqtóbe syndy qalalardan jat elge attanǵan jıhadshylardyń ata-ana, týystaryn taýyp, jıhadshylardyń tulǵalyq qasıetterine úńildi. Arnaıy organdar da bul baǵytta jumys istemeı otyr dep aıta almaımyz. Kúni keshe Astanada eki azamat jastardy «Islam memleketi» lańkestik uıymy sapynda Sırıadaǵy soǵysqa úgittegeni úshin aıyptalyp, bes jylǵa bas bostandyǵynan aıyrdy. Aldyńy jyly Jezqazǵannyń tórt turǵyny da osyndaı aıyppen túrmege toǵytyldy. Osy ister barysynda jıhadqa shaqyrýshylar dinı saýaty tolyq qalyptaspaǵan jastarǵa óz úgit-nasıhattaryn meshit jamaǵaty arasynda jáne áleýmettik jeliler arqyly júrgizetini anyqtaldy. Meshitke kelýshiler arasynda múftıat tarapynan túsindirý jumystaryn belsendi júrgizýge múmkindikter mol. Iaǵnı, meshit aınalasynda ondaı aram pıǵyldylardy anyqtap, alastaý da jeńil. Onyń ústine, burynǵydaı shetelge baryp dinı bilim alýshylardyń da sany jyldan jylǵa kemip otyr. Dinı kadrlardy daıyndaý isi Qazaqstanda júıeli jolǵa qoıyldy. Jyl saıyn elimizdegi dinı oqý oryndaryna 200-den astam talapker oqý grantymen qabyldanady.

Eń qıyny ǵalamtor arqyly arbaıtyndardyń jolyn kesý bolyp otyr. Elimizde áleýmettik jeliler arqyly jıhadqa shaqyratyn toptardyń sany artýda.

«2014 jyly ǵalamtorda 432 jıhadtyq qaýymdastyq anyqtalsa, 2015 jyldyń birinshi toqsanynda olardyń sany alty ese ósken. Sol sebepti áleýmettik jeli paıdalanýshylary arasynda júıeli túrde túsindirý jumystaryn júrgizetin sát týdy» dedi Lańkestikke qarsy ortalyq shtabynyń basshysy Janat Saıpoldaev jastar arasynda ekstremızmniń aldyn alýǵa arnalǵan respýblıkalyq ǵylymı-tájirıbelik konferensıada sóılegen sózinde.

Áleýmettik zertteýler radıkaldy aǵymdar sońynda ketkenderdiń deni 15 pen 29 jas arasyndaǵy qyz-jigitter ekenin kórsetýde.

«Ekstremıstik sıpattaǵy qylmystary úshin sottalǵandar arasynda júrgizgen zertteýler bul málimetterdi rastaıdy. Jastardy jeli arqyly jıhadqa tartý, ońaı adastyrýdyń basty sebebi tek jastar arasynda ǵana emes, aǵa býyn ókilderiniń de dinı saýatynyń tómendigi, patrıottyq seziminiń jutańdyǵy, ómirlik tájirıbeniń azdyǵy men áleýmettik-ekonomıkalyq problemalar bolyp otyr» degendi aıtady J. Saıpoldaev.

Mamandardy da osy ınternet keńistigindegi úgit-nasıhat máselesi alańdatýda. Búginde qodanystaǵy zańnamalarǵa saı, ekstremıstik saryndaǵy jáne lańkestik ıdeologıany nasıhattaıtyn jazbalar men basqa da materıaldar arnaıy organdardyń saıt ákimshiligine talap hat joldaýy arqyly alynyp tastalyp nemese buǵattalyp júr. Alaıda, VKontakte, Twitter, YouTube, Facebook jelilerindegi jáne WhatsApp, Mail.ru sıaqty ınternet-qosymshalardaǵy materıaldardy buǵattaý máselesi qıyn kúıde qalyp otyr. Mundaı jelilerdegi qoldanýshylar sanynyń kóptigi de qadaǵalaý organdarynyń jumysyna qol baılaý bolýda. Buǵattalǵan saıttardaǵy lańkestik áreketterge shaqyrǵan málimetter qazir áleýmettik jelilerge kóshýde. Qyzmetine tyıym salynǵan, ózderine halyqaralyq izdeý jarıalanǵan ekstremıstik uıym jetekshileri men ıdeologtary esh qınalmaı osyndaı áleýmettik jeliler arqyly óz ýaǵyzdaryn júrgizýde. Áleýmettik jelidegi jıhadqa shaqyrǵan osyndaı ár jazbany kúnine 2 mıllıonnan astam qoldanýshy oqıtyny belgili bolyp otyr búginde.

Ortalyq jáne Ońtústik Azıadaǵy ekstremızmge qarsy is-qımyl týraly aımaqtyq konserensıada bul máselege Úkimet basshysy Kárim Másimov pen UQK basshysy Nurtaı Ábiqaev ta erekshe toqtalǵan edi. Úkimet basshysy: «Ekstremıstik ortaǵa adamdardy tartýdyń negizgi quraldarynyń biri ınternet bolyp otyr. Álemdik tordy ekstremıster eldi teris ıdeologıalardy nasıhattaýǵa, kúsh qoldaný áreketterine shaqyrýǵa, basqa din ustanýshylarǵa qatysty jekkórinish týǵyzýǵa tıimdi paıdalanyp keledi» deıdi.

Bas qaýipsizdik mekemesiniń jetekshisi Nurtaı Ábiqaev ta ekstremızm ıdeologıasyn nasıhattaý men teris maqsattaǵy uıymdarǵa tartý máselesi alańdaýshylyq týǵyzyp otyrǵanyn aıtqan atalǵan konferensıada.

«Internet arqyly zańsyz ádebıetter elge kirýde. Dinı saýattylyqtyń tómendiginen ol ıdeıalar din ustanýshylardyń, olardyń ishinde ıslam dinin jańa tanyǵandardyń radıkaldanýyna áser etýde. Olardyń birqatary, ásirese, turmystyq qıyndyqtarǵa tap bolǵandar álemde ádiletsizdik shekten asyp barady dep sanap, jıhadqa qatysý týraly oıǵa ketedi» deıdi N. Ábiqaev.

Búginde Sırıadaǵy soǵysqa 150-den astam qazaqstandyqtyń qatysyp jatqany, olarmen birge 200-deı otbasy músheleriniń erip ketkeni resmı málimet sanalady. Qaraǵandy oblysy, Astananyń aınalasyndaǵy eldi mekenderden jaqynda taǵy birneshe adam Sham asty degen áńgime taraýda el arasynda. Bul jerde de áleýmettik jelilerdiń qatysy joq deı almaısyz. Ǵalamtorda, áleýmettik jelilerde «Jıhad jolynda jasalǵan áreketterdiń qaı-qaısysy da saýapty is, osy maqsatpen qaıtarylmaı qoıǵan qaryz keshiriledi, jıhadqa barý úshin kelinshekter kúıeýlerinen ruqsat alýy mindetti emes» degen sıaqty pikirlerge qarata aıtyp otyrmyz muny. Qoǵam bolyp jumylyp jelilik sıpatqa kóshken jıhadshylar úgitine qarsy turmasa, áleýmettik qıyndyqtar el ishinde radıkaldyq qozǵalystardyń kúsh alyp ketýine ákep soǵýy bek múmkin. 

Darhan Muqan