«ەگەر ءقازىر قولعا الىپ جاتقان شارالار ىسكە اسپاسا، ءبىز سالافيزمگە تىيىم سالامىز». ءدىنتانۋشىلاردىڭ «زايىرلىلىق قازاقستان قوعامىنداعى تۇراقتىلىقتىڭ نەگىزى رەتىندە» فورۋمىنا قاتىسقان ەلىمىزدىڭ ءدىن ىستەرى جانە ازاماتتىق قوعام جونىندەگى ءمينيسترى نۇرلان ەرمەكبايەۆ وسىلاي مالىمدەدى. دەسترۋكتيۆتى اعىمعا قاتىستى ساعىزشا سوزىلعان پىكىر-تالاستىڭ سوڭىندا مۇنداي مالىمدەمەنىڭ جاسالۋى مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ سالافيزمنەن سەكەم الۋ سەبەبىنەن بولسا كەرەك.

فورۋم جۇمىسىنا قاتىسقان مينيستر حالىق اراسىندا ءاقپاراتتىق-تۇسىندىرۋ جۇمىستارىن ۇيىمداستىرۋدىڭ جاڭا جولدارى قاراستىرىلىپ جاتقانىن ايتىپ، بۇل باعىتتا جاستارعا ەرەكشە ءمان بەرىلەتىنىن جەتكىزگەن.

- ۇكىمەتتىڭ سالافيزمگە قاتىستى يمامدار مەن تەولوگتاردىڭ پىكىرلەرىنە نەگىزدەلگەن ۇستانىمى ايقىندالعان سوڭ حالىق اراسىندا جۇمىس جۇرگىزۋ جەڭىلدەدى. دەسترۋكتيۆتى اعىم وكىلدەرى اراسىندا يسلامنىڭ ءداستۇرلى باعىتىنا اۋىسۋ تەندەنسياسى بايقالۋدا. مەن ازاماتتاردى سابىرعا شاقىرعىم كەلەدى – سالافيزمگە، باسقا دا دەسترۋكتيۆتى اعىمدارعا سوت شەشىمىمەن تىيىم سالىنباۋى مەملەكەت بەيتاراپ قالىپ، ەشقانداي شارا قولدانباي وتىرادى دەگەندى بىلدىرمەيدى، - دەيدى ن. ەرمەكبايەۆ.

ءمينيستردىڭ ويىنشا ازاماتتىق قوعام مەن مەملەكەتتىك ورگاندار دەسترۋكتيۆتى اعىمدارعا قارسى بىرلەسىپ قيمىلداۋى كەرەك ەكەن. وعان زاڭناما تولىق مۇمكىندىك بەرەدى.

- ول شارالار ءقازىر قولدانىلىپ جاتىر جانە ولار كەز-كەلگەن فورمالدى تىيىمداردان ءتيىمدى بولۋى ءتيىس. ەگەر ءقازىر قولدانىپ جاتقان شارالار ناتيجە بەرمەسە مينيسترلىك سالافيزم مەن وزگە دە ءدىني اعىمدارعا سوت ارقىلى تىيىم سالۋ ماسەلەسىن كوتەرەرتىن بولادى، - دەگەن مينيستر ءدىني سالاداعى احۋال قازاقستاننىڭ ساياسي جانە قوعامدىق تۇراقتىلىعى ءۇشىن ماڭىزدى ەكەنىن باسا ايتىپتى.

اقتوبە مەن الماتىداعى تەراكتىلەردەن سوڭ سالافيزم اعىمىنىڭ ءقاۋپى تۋرالى ءجيى ايتىلا باستادى. ءدىنتانۋشىلار مەن قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ ماماندارى دا بۇل اعىمدى ايىپتاپ، قوعامعا تيگىزەر كەرى اسەرىن ءتىزىپ ءجۇر. ءتىپتى، ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى تەرىستەپ، مەملەكەت قاۋىپسىزدىگىنە قاتەر توندىرەدى دەلىنگەن ۋاححابيزم-سالافيزم اعىمىنا زاڭمەن تىيىم سالۋدى سۇراپ ەلدىڭ ءبىرقاتار زيالى قاۋىم وكىلدەرى ەلباسى اتىنا اشىق حات تا جولداعان بولاتىن.

ەكسترەميزم مەن تەرروريزمنىڭ الدىن الۋ، قاۋىپسىزدىك شارالارىن جەتىلدىرۋدى كوزدەيتىن ءبىرقاتار زاڭنامالارعا وزگەرىس ەنگىزۋ كەزىندە سالافيزمگە تىيىم سالۋ جايى قالىس قالدى. ءدىن ىستەرى جانە ازاماتتىق قوعام مينيسترلىگى وسىعان وراي ءسالافيزمنىڭ قازاقستان قورعامى ءۇشىن، ۇلتتىق-مەملەكەتتىك قۇندىلىقتار تۇرعىسىنان جات اعىم ەكەنىن ەسكەرتە وتىرىپ، بۇل اعىمنان ەل ازاماتتارى زاڭمەن تىيىم سالماي-اق اۋلاق جۇرەتىنىنە سەنىم ءبىلدىرىپ، مالىمدەمە دە جاسادى.

اتالعان اعىمعا زاڭمەن تىيىم سالۋ قاجەتتىلىگىن پرەزيدەنت جانىنداعى ستراتەگيالىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى، تانىمال ساياساتتانۋشى، ءدىني ەكسترەميزم، تەرروريزم ماسەلەلەرىن ىندەتە زەرتتەپ جۇرگەن عالىم ەرلان قارين دە اتاپ كورسەتكەن بولاتىن. Tengrinews.kz سايتىنا بەرگەن سۇحباتىندا ول:

- سالافيزمگە تىيىم سالۋ ماسەلەسى بويىنشا ديسكۋسسيا بىرنەشە ايعا سوزىلىپ كەتتى.(...) وكىنىشكە وراي، بۇل ديسكۋسسيا وتە ۇزاققا سوزىلدى جانە قانداي دا ءبىر ناقتى شەشىم شىعارۋعا كومەكتەسپەيدى. وعان قوسا سوزىلىپ كەتكەن وسى داۋ-داماي قوعام نازارىن ماسەلەنىڭ ماڭىزدىلىعىنان گورى باسقا تاراپقا بۇرىپ جىبەرۋدە، - دەگەن پىكىر ءبىلدىرىپ، رەسمي ورگاندارعا بۇل ماسەلەدە قوعام سۇرانىسىنا قۇلاق اسۋعا كەڭەس بەردى.

- سوندىقتان مەن ماسەلەگە باسقا قىرىنان – قوعام سۇرانىسى تۇرعىسىنان قاراۋدى ۇسىنامىن. مەن وڭىرلەردى ارالاپ، قاراپايىم ادامدارمەن، دىندارلارمەن، اقساقالدارمەن، جاستارمەن ءجيى كەزدەسىپ تۇرامىن. سول كەزدەسۋلەردە ەلدىڭ مەملەكەت قانداي دا ءبىر ناقتى شارالار قابىلداي الادى دەگەن ءۇمىتى بارىن بايقايمىن. جەر-جەرلەردە ادامدار «مەملەكەت مۇنىڭ بارلىعىنىڭ جولىن كەسىپ، ءوزىنىڭ ءرولىن كورسەتە الا ما؟» دەگەن سۇراق قويادى. باسقاشا ايتقاندا، بۇل ماسەلەنىڭ زاڭدىق، باسقا دا قىرلارى جونىندەگى پىكىر تالاستاردا قوعامنىڭ سۇرانىسىن دا ەسكەرۋ كەرەك، - دەيدى ە. قارين.

بۇل مالىمدەمەلەردىڭ بارلىعى تەگىننەن-تەگىن جاسالىپ وتىرعان جوق. تەك قوعام مۇشەلەرى عانا ەمەس، مەملەكەتتىك ورگاندار دا سالافيزمنەن، باسقا دا راديكالدىق ۇستانىمداعى اعىمداردىڭ ءقاۋپىن مويىندايدى. ولاردان سەزىكتەنەدى.

وسى تاقىرىپتاعى ءتۇرلى تالقىلاۋلاردا ءدىنتانۋشىلار مەن ءدىني قىزمەتكەرلەر ماسەلەنى تەك يسلام قاعيدالارى، ءدىني راسىمدەردى ورىنداۋ ەرەجەلەرى تۇرعىسىنان عانا قاراستىرىپ جۇرگەنىن بۇرىن دا جازعان بولاتىنبىز. اتاپ ايتقاندا، «قۇداي قاي جەردە؟» نەمەسە «ول وتىر ما؟ ونىڭ قولى بار ما؟»، «ناماز وقىعاندا قالاي تۇرۋ كەرەك؟» دەگەن سياقتى تۇسىنىكتەردى تالقىلاۋمەن شەكتەلۋدە. ال، تۇتاستاي ءبىر اعىمعا زاڭمەن شەكتەۋ قويۋ ءۇشىن مۇنداي «تالقىلاۋلار» جەتكىلىكسىز. بۇل ماسەلەدە دەسترۋكتيۆتى اعىمداردىڭ قوعام تۇتاستىعىنا، مەملەكەت قاۋىپسىزدىگىنە قاتەر توندىرەتىن ناقتى بەلگىلەرىنە ءمان بەرۋ كەرەك سياقتى. سونىمەن، سالافيزمنەن قاۋىپتەنۋگە قانداي سەبەپتەر بار؟

ءبىرىنشى سەبەپ، ول – وسى «سالافيزم» ۇعىمىنىڭ ءوزى. مۇنى يسلامدا العاشقى ءۇش بۋىن دەپ اتايدى. ياعني، ءبىرىنشىسى – ساحابالار (پايعامباردىڭ كوزىن كورگەن، زامانداستارى)، ەكىنشىسى – تابييندەر (ساحابالاردان كەيىنگى كەلگەن ۇرپاق)، ءۇشىنشىسى – اتبا ۋت-تابيين (پايعامباردان كەيىنگى ءۇشىنشى ۇرپاق). بۇلاردى «ءسالافتار» نەمەسە «ءسالافيس سوليحين» دەپ اتايدى. ءسالافيس سوليحين «العاشقى قايىرلى بۋىن» دەگەندى بىلدىرەدى. دەمەك، ۋاقىت تۇرعىسىنان بۇگىنگىلەردىڭ «ءسالافپىز» دەۋى – بەكەر. قازاقستانداعى بارلىق مۇسىلمان جاماعاتى ءدىن عالىمدارى ءبىراۋىزدان بەكىتكەن جولمەن ءجۇرۋى كەرەك.

ەكىنشى سەبەپ – ءسالافيتپىز دەيتىندەردىڭ ءوز سەنىمدەرىن وزگەگە ماجبۇرلەپ تاڭۋعا تىرىسۋى، ءوز ايتقاندارىمەن كەلىسپەيتىندەردى جاۋ ساناۋى. ءسويتىپ، قوعامدا الاۋىزدىق تۋعىزۋى.

ءۇشىنشى سەبەپ – جات اعىم جەتەگىندەگىلەردىڭ ءدىني قۇندىلىقتاردى، ءتۇرلى تىيىمدار مەن ۇكىمدەردى تۋرا ماعىناسىندا ءتۇسىنىپ، بۋكۆاليزمگە بوي الدىرۋى. «جيھاد»، «تالاق» سىندى كۇردەلى ءدىني تۇسىنىكتەرگە جەڭىل قاراۋدىڭ كەسىرىنەن قانشاما جان سان سوعىپ وتىر.

ءتورتىنشى سەبەپ – الگىلەردىڭ ءدىني تالاپتاردى ورىندايمىز دەگەن جەلەۋمەن ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى سىرتقا تەبۋى، ۇلتتىق ونەردى، اسىرەسە، مۋزىكا مەن تەاتر ونەرىن، رۋحاني سالانىڭ باسقا دا باعىتتارىن مويىنداماۋى. قىزدى-قىزدىمەن مۇنداي اعىمداردىڭ كەي ۇستانۋشىلارى عىلىم مەن تەحنيكانىڭ، مەديسينانىڭ جاڭالىقتارىنان دا باس تارتقان جاعدايلار تۋرالى ەستىپ ءجۇرمىز.

بەسىنشى سەبەپ – وتباسى قۇندىلىقتارىنىڭ بۇزىلۋىنا تيگىزەتىن ىقپالى. بەس ۋاقىت ناماز وقىمايتىن اتا-اناسىن كاپىر ساناپ، ۇيىنەن قۋعان نەمەسە ولاردى تاستاپ كەتىپ قالۋشىلار دا بۇگىندە جاڭالىق بولماي قالدى. ال، كونستيتۋسيا بويىنشا، «كامەلەتكە تولعان ەڭبەككە قابiلەتتi بالالار ەڭبەككە جارامسىز اتا-اناسىنا قامقورلىق جاساۋعا مiندەتتi» (27-باپ). وتباسىن قۇرۋ، اسىراۋ ماسەلەسىنە ات ءۇستى قاراۋشىلىق – قاي مەملەكەتتە بولماسىن قوعامدىق ماسەلە. كەشەگى تەراكتىلەردە قازا بولعان، قولعا تۇسكەن لاڭكەستەردىڭ ارتىندا دا بىرنەشە ايەلدەن جەسىر قالىپ وتىر. مەكتەپ فورماسىنا قاتىستى داۋ-دامايدىڭ توڭىرەگىنەن دە اسىرەدىنشىلدەردى ءجيى كورەمىز.

التىنشى سەبەپ – بۇل اعىمدى ۇستانۋشىلاردىڭ، ناسيحاتتاۋشىلاردىڭ جۇمىس ءستيلى. بايقاۋىمىزشا، سالافيزم يدەولوگتارى كەز-كەلگەن جەردە، كەز-كەلگەن ادامعا اشىق ۋاعىز جۇرگىزبەيدى. كوبىنەسە ءدىني ساۋاتى تومەن جاستاردى، سونىمەن قوسا، ىقپالدى كاسىپكەردى، قالتالى ازاماتتاردى، سپورت، ونەر جۇلدىزدارىن جاندارىنا جيناۋعا تىرىسادى.

جەتىنشى سەبەپ – اتالعان اعىمنىڭ ەل اۋماعۆندا رەسمي تىركەلگەن ۇيىمى بولماسا دا، قارجى كوزدەرىنىڭ بولۋى. مۇنداي قۇپيا سحەمالار رەسمي ورگانداردىڭ كۇدىگىن تۋعىزباي قويمايدى. ال، اقپارات قۇرالدارىنداعى، الەۋمەتتىك جەلىدەگى اتالعان اعىم جاقتاۋشىلارىنىڭ بەلسەندى ارەكەتى قانداي دا ءبىر قارجىلىق قولداۋسىز جاسالىپ جاتقانىنا ەشكىمدى سەندىرە المايسىز.

سەگىزىنشى جانە ەڭ باستى سەبەپ – بۇل اعىمنىڭ مەملەكەت قۇرىلىمىنا تىكەلەي ءقاۋىپ ءتوندىرۋى. كونستيتۋسيادان باستاپ، ءزاى اكتىلەرىن شاريعاتقا قايشى دەپ تانۋ، زەينەتاقى، سالىق جۇيەسىن حارام ساناۋ – اداسقان اعىمداردىڭ نەگىزگى ۇستانىمى. سودان بولار، كەي اسىرەدىنشىلدەر رەسمي مەكەمەلەردە جۇمىس ىستەۋدەن باس تارتىپ، ءوز بەتتەرىنشە ساۋدا-ساتتىقپەن، باسقا دا جەكە كاسىپپەن اينالىسادى. سالىق تولەۋ، زەينەتاقى قورىنا جارنا اۋدارۋدى حارام سانايتىندار بار.  

ال، بۇل سەبەپتەر ءدىني سالاعا قاتىستى قۇقىقتىق شارالارعا نەگىز بولا ما، بولماي ما ول جاعى ۋاقىت ەنشىسىندە.

جومارت ابدوللا ۇلى