مونعوليا 2025 جىلدان باستاپ ءىس-قاعازدار سالاسىندا كونە موڭعول جازۋىن پايدالانباقشى دەپ حابارلايدى قامشى اقپاراتتىق اگەنتتىگى CentralAsian پورتالىنا سىلتەمە جاساپ.

مونعولياداعى جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەردە 1991 جىلدان باستاپ ەسكى موڭعول جازۋى اتتى ءپان ەنگىزىلگەن. بۇل ءالىپبي 28 كەسكىننەن تۇرادى، ءارى جوعارىدان تومەنگە قاراي جازىلادى.

تاريحي دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، ەسكى موڭعول جازۋى شىڭعىسحاننىڭ بۇيرىعىمەن جاسالىنعان. شىڭعىسحان بۇل جازۋدى نايمان حانى داياندى جەڭگەننەن سوڭ،  شەجىرە جازۋشىسى تاتاتۋنعامەن بىرلەسىپ ۇيعىر ءالىپبيى نەگىزىندە ەنگىزگەن. ورتا عاسىرلاردا ەسكى موڭعول جازۋىندا «قۇپيا شەجىرە»، «التىن شەجىرە»، «قازىنا قۇندىلىعى»  ،«گانجۋر» جانە «دانجۋر» سىندى بۋدداعا ارنالعان  كيەلى  كىتاپتار جازىلعان.

موڭعول ءتىلىنىڭ قازىرگى ءالىپبيى 1940 جىلى ورتا ازياداعى كەڭەستىك رەسپۋبليكالارمەن بىرگە  ارابتان لاتىنعا، لاتىننان كيريلليساعا كوشكەندە   قابىلدانعان.

اڭىز بويىنشا،شىڭعىسحاننىڭ باستاماسىمەن ەسكى موڭعول جازۋى  تۇتقىنعا تۇسكەن ۇيعىر حاتشىلارىنىڭ قولداناتىن سوعدى، ارامەي الىپبيىلەرىمەن تامىرلاس ۇيعىر جازۋى نەگىزىندە ەنگىزىلگەن.

ايتا كەتەر بولساق، سوعدىلار – پارسى تايپالارىمەن ارالاسىپ كەتكەن ەجەلگى تاجىكتەردىڭ اتار-بابالارى، جانە  جويىلىپ كەتكەن شىعىس-يران تەكتەس حالىقتاردىڭ وكىلدەرى بولىپ تابىلادى. سوعدى جازۋى ەجەلگى ارامەي الىپبيىنە نەگىزدەلىپ وڭنان سولعا قاراي جازىلادى.

تولىقتىرا كەتسەك، ارامەي - ەجەلگى حريستا ءتىلى. ءقازىر كۇرد ءتىلى ارامەي تىلىنە وتە جاقىن ءتىل.

ەسكى موڭعول جازۋى قىتايدىڭ سينسزيان-ۇيعىر اۆتونوميالىق ايماعىندا  ءالى قولدانىلادى.

جاڭا جازۋدا شىڭعىسحان ۇيعىر حاتشىلارىنان  ءتىلدىڭ ەڭ ەسكى فورماسىنىڭ  تولىق قامتىلۋىن تالاپ ەتكەن. سەبەبى  ول ۋاقىتتا ءار-تۇرلى ديالەكتىلەردى پايدالاناتىن موڭعول تايپالارى ارا-قاتىناسىنىڭ نىعايۋى اسا ماڭىزعا يە بولعان.

ەسكى موڭعول جازۋى ۆەرتيكالدى باعىتتا  باعاندارى سولدان وڭعا قاراي جازىلادى

شولۋشى: ارافات دەربەس ۇلى