ءى. رۋحاني جاڭعىرۋ دەگەن نە؟

بەلگىلى فرانسۋز عالىمى، مادەنيەتتانۋشى جانە فيلوسوف ج.-ك.ليەۆي-ستروسستىڭ ءبىزدىڭ زامانىمىزعا قاتىستى «ءححى عاسىر – گۋمانيتارلىق عىلىمنىڭ عاسىرى بولادى، ايتپەسە ول مۇلدە بولمايدى» دەپ ايتقان باتىل بولجامى بار. وسى تۇرعىدان كەلگەندە  ەلباسى ن.ءا.نازاربايەۆتىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» ماقالاسى ءبىرقاتار گۋمانيتارلىق ماسەلەلەردى دەر كەزىندە كوتەرىپ وتىر.

وتكەن حح عاسىر قازاقستان ءۇشىن يندۋسترياليزاسيا ءداۋىرى بولىپ ەسەپتەلەدى. كەڭەس وداعىندا جاپپاي يندۋستريالاندىرۋ پروسەسسى جۇرگەنىمەن، ونىڭ وركەنيەتەگى جولىنا ساي، تابيعاتىنا لايىقتى مودەرنيزاسيا سانا بولمىسىندا ورىن المادى. سوندىقتاندا «يندۋسترالاندىرۋ» جانە «مودەرنيزاسيالاۋ» كاتەگوريالارى كەڭەستىك زامان تاجىريبەسىندە ماركسيزم-لەنينيزم تۇرعىسىنان ءتۇسىندىرىلىپ («سانانى تۇرمىس بيلەيدى»)، ولاردىڭ جاڭا زامان داۋىرىنەن بەرى تاريحي قالىپتاسقان قۇندىلىقتىق جانە مادەني بولمىسى انتوگونيستىك ۇعىمدار رەتىندە كۇي كەشتى. بۇگىندە يندۋستريالداندىرۋدىڭ ءوز بەتىنشە سانانى مودەرنيزاسيالاۋعا الىپ كەلمەيتىندىگىن كەڭەستىك تاجىريبە تولىقتاي دالەلدەپ بەردى. سوعان قاراماستان جالاڭ يندۋستريالاندىرۋعا عانا ايىرىقشا كوڭىل ءبولىنىپ، تاۋەلسىزدىك جىلدارى ونىڭ بىرنەشە ساتىسىن باستان وتكەرىپتە تاستادىق. ەلباسى ن.ءا.نازاربايەۆتىڭ 2011 جىلعى جاساعان حالىققا جولداۋىندا قازاقستان بۇگىندە يندۋستريالاندىرۋدىڭ جاڭا ءھام 4ء-شى ساتىسىنا – ۇدەمەلى يندۋستريالىق-يننوۆاسيالىق دامۋ باعدارلاماسىنا ءوتۋ كەرەكتىگىن جاريا ەتتى. كورىپ وتىرعانىمىزداي ەلىمىزدە يندۋستريالاندىرۋ پروسەستەرى كەزەڭ-كەزەڭىمەن ەنگىزىلىپ، جۇيەلى تۇردە قولعا الىنىپ جاتقاندىعىنا قاراماستان، كۇتكەندەگىمىزدەي تۇبەگەيلى مەنتالدى وزگەرىستەر ورىن الا قويمادى. الايدا، يندۋستريالاندىرۋدىڭ وسىناۋ ءتورتىنشى ساتىسى «الدىمەن ەكونوميكا، ودان كەيىن ساياسات» دەيتىن قازاقستاندىق ۇستانىمنىڭ بۇگىنگى زامان تالابىنا ساي وي سۇزگىسىنەن قايىرا وتۋىنە قاجەتتىلىك، سانادا بەتبۇرىس جاساۋعا سۇرانىس تۋدىرىپ وتىر. سونداي-اق ەل ومىرىندەگى وبەكتيۆتى وزگەرىستەردە (ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك، دەموگرافيالىق) ەندىگى كەزەكتە گۋمانيتارلىق ماسەلەلەردى قوزعاۋعا تولىقتاي پىسىپ-جەتىلگەندىگىن كورسەتىپ وتىر.

قازىرگى زامان ماسەلەسىن زەرتتەۋشى باتىستىق ساراپشىلاردىڭ پىكىرى بويىنشا الەمدىك جۇيەنىڭ  ونتولوگيالىق نەگىزى ينتەگراسيا مەن پروگرەسس يدەيالارىنسىز قالىپتاسۋى مۇمكىن ەمەس. ينتەگراسيا يدەياسى ءبىر جاعى الەمدىك جاھاندانۋدىڭ زاماناۋي نەگىزى بولسا، ەكىنشى جاعى وسى الەمگە يممانەنتتى تۇردە پليۋراليزم قاسيەتىنىڭ دە ءتان ەكەندىگىن قاتار تانيدى. قازاقستاننىڭ رۋحاني ومىرىندە وسى كۇنگە دەيىن جۇرگىزىلگەن مودەرنيازاسيالىق پروسەسستەر بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە وسى تالاپتاردىڭ ۇدەسىنەن شىقتى دەۋگە بولادى. اتالمىش يدەيالار قازاقستاننىڭ ىشكى (قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى)، سونداي اق سىرتقى قارىم-قاتىناستارىندا (بۇۇ، ەىقۇ، شىۇ، تمد، ەەو، يكۇ، ۇقشۇ، ەكسپو-2017 جانە ت.ب.) ۇتىمدى قولدانىلىپ كەلەدى دە. ىشكى ساياساتتان ايتار بولساق، ءبىر عانا قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ جۇمىس ىستەۋى – ۇلتتىق-مادەني پليۋراليزمگە لايىقتى كوڭىل بولەتىن وزىق كونستيتۋسيالىق مودەلدى قالىپتاستىردى. ءوز كەزەگىندە بۇۇ تاراپىنان دا وڭ باعاعا يە بولىپ وتىر. ال، مەملەكەتىمىزدىڭ سىرتقى قارىم-قاتىناستاعى كوپ ۆەكتورلى ساياساتى مەن ينتەگراسيالىق پروسەسستەردە   بەلسەندىلىك تانىتۋى  قازاقستاننىڭ سەنىمدى، باستاماشىل جانە ىنتىماقشىل ارىپتەس رەتىندەگى مارتەبەسىن قالىپتاستىردى. بۇل جەتىستىكتەر ينۆەستيسيالىق كليماتقا دا اسەر ەتپەي قويعان جوق، وتاندىق قارجى ينستيتۋتتارىن دامىتۋعا ماردىمدى ۇلەس قوسۋدا.

الايدا، وسى يدەيالاردىڭ ءساتتى ىسكە اسۋىنا مەملەكەتتىلىگىمىزدىڭ ىرگەسىن قالاۋشى – قازاق حالقىنىڭ عاسىرلار بويى قالىپتاستىرعان سۋبەكتارالىق كوممۋنيكاتيۆتىلىكتىڭ باي تاجىريبەسى، بيلەر سوتى ارقىلى ينستيتۋسيالانعان بىتىمگەرشىلىك مىنەزى جانە ەڭ باستىسى بەيبىت ومىردەن داۋلەتقۇرۋشىلىق قۇندىلىقتى كورە بىلگەن دۇنيەتانىمى اسەر ەتپەي قويعان جوق.

1917 جىلعا دەيىن قالىپتاسقان ورىس حالقىنىڭ تاريحي مىنەزى مەن يمپەريالىق ساناسى،  دەسپوتتىق ورتالىقتانعان بيلىكپەن قارىم-قاتىناس ورناتۋداعى «ەتاتيزمگە بەرىلگەندىك»، «رەپرەسسياعا توزىمدىلىك» سياقتى ساياسي سانا ەلەمەنتتەرى – جاڭا ورناعان كەڭەستىك بيلىكتىڭ مانىنە ۇلاسىپ، مازمۇنىمەن بىتە-قايناستى. مۇنى ءىلىپ اكەتكەن ايگىلى ماركستىك-ماتەرياليستىك فيلوسوفياىڭ «سانانى تۇرمىس بيلەيدى» دەگەن قارابايىر (پروفاندى) كوزقاراسى – وركەنيەتتى كاپيتاليستىك قۇندىلىقتار جۇيەسىنىڭ سۋالىپ، ءبىرجاقتى تالدانۋىنا، ءسويتىپ جۋان جۇدىرىققا، ءبىر عانا «شىندىققا» نەگىزدەلگەن قوعام ورناتۋعا الىپ كەلدى.

ادام ءومىرىنىڭ قۇنى جوقتىعى، مەملەكەت كوكسەگەن ارماندار مەن مۇراتتارعا جەتۋدە كەزەكتە تۇرعان قۇرباندىقتار رەتىندە قارالۋى كەڭەستىك قوعامدىق سانانى «ءۇمىت پەن ۇرەيدە» قاتار ۇستاپ قانا قويعان جوق، ول سونىمەن بىرگە ءار ۇلتتىڭ عاسىرلار بويى قالىپتاسقان، داۋلەتقۇرۋشىلىقتى نەگىزدەيتىن، ونىڭ تىنىسىن اشاتىن، ارەكەتى مەن ويىن شيراتاتىن رۋحاني باعدارلامالارىنا بالتا شاۋىپ، ەۆوليۋسيالىق جولمەن دامىپ كەلە جاتقان مودەرنيزاسيالىق پروسەسستەردى ءورت تيگەندەي ەتىپ كۇيرەتىپ كەتتى. اعىلشىن فيلوسوفى ب.راسسەلدىڭ تىلىمەن ايتقاندا كەڭەستىك مەملەكەت پەن سپارتالىق ءدۇنيتانىم يدەيالىق جاقىندىعى بار قۇبىلىستار ەدى. مەملەكەت (قوعام) قۇرۋ يدەياسىن تاڭداۋ سۇراعى قاشاندا  تاعدىرشەشتى ماسەلە بولعان.

وسىنداي اقتاڭداقتارعا تولى كەڭەس تاريحىنىڭ تاعىلىمى – مودەرنيزاسيالىق وزگەرىستەردىڭ ساياسي-قۇقىقتىق سانادا دا قاتار ءجۇرىپ، تۇپتەپ كەلگەندە قۇقىقتىڭ ىزگى يدەيالارىنا باعىنعان قوعامدى ورناتۋدى كوزدەيدى.

قوعامدىق سانا تاعايىنى بويىنشا ينسترۋمەنتالدى (راسيوناليزم، اتەيزم)، سيپاتى بويىنشا تاپتىق (باي-كەدەي) مازمۇندا قالىپتاسقان كەڭەستىك قازاقستان ۇشىندە ازاماتتىق قوعام ورناتۋ سۇراقتارى ءالى دە كۇن تارتىبىنەن تۇسپەي تۇرعان وزەكتى ماسەلە. شىن مانىندە «تاريحي ۋاقىت» سىعىمداۋعا كونبەيتىن، وزىندىك ءجۇرىپ وتەر جولى بار، كەزدەيسوقتىق پەن زاڭدىلىقتاردان قاتار تۇراتىن بۇتىندەي الەۋمەتتىك-مادەني قۇبىلىس. الايدا سوڭعى عىلىمي زەرتتەۋلەرگە سايكەس تاريحي ۋاقىتتىڭدا زامان اۋانىنا قاراي قۇبىلىپ، وزگەرىپ وتىراتىندىعى ءمالىم بولۋدا. ەگەر س.پ.كاپيسانىڭ سينگۋليارلىق تەورياسىنا جۇگىنەر بولساق، ادامزات ءجۇرىپ وتكەن ءاربىر تاريحي كەزەڭمەن ونى الماستىرۋشى تاريحي كەزەڭنىڭ اراسى اۋىسىم سايىن 2،73 ەسەگە دەيىن قىسقارىپ وتىرادى ەكەن. دەمەك قاتىپ قالعان ءھام يكەمگە كەلمەيتىن ۋاقىت جوق، الايدا ونى يكەمگە كەلتىرۋ ەكلەكتيكادان الىس، مەحانيكالىق زورلىقتان ادا بولۋى ءتيىس. ءجۇز جىلدىڭ ۇستىندە اباي شاكىرتتەرى «ۋاقىت» تاقىرىبىنا ولەڭ جازا الماي قينالعان بولسا، حح عاسىر بۇل ولقىلىقتى تۇزەتتى. ۋاقىتتىڭ باتىستىق مادەنيەتتەگى پارقىن ءبىلىپ كەتپەسەكتە، ءتارتىبىن مەڭگەردىك. الەۋمەتتىك ءومىرىدىڭ ولشەمىنە اينالدىردىق. سوڭعى ماعىنادا ۋاقىت كاتەگورياسى قوعامدىق وقيعالاردىڭ ساندىق جانە ساپالىق كورسەتكىشتەرىنە تىكەلەي تاۋەلدى، ولاردىڭ جيىلىگىنىڭ ءھام قالىڭدىعىنىڭ ولشەمى. سوندىقتاندا قازاقستاندىق قوعامدىق سانانى مودەرنيزاسيالاۋ ءبىر جاعى – تاريحي ۋاقىتتى مەحانيكالىق سىعىمداۋدان اۋلاق بولۋى ءتيىس بولسا، ەكىنشى جاعى – تاۋەلسىزدىك جاعدايىنداعى ۋاقىتتى، ونىڭ ءتول قۇندىلىعىنا ساي وقيعالار لەگىمەن تولاسسىز بايىتىپ، تۇبىندە جالپىقازاقستاندىق ازاماتتىق قوعام ورناتۋدى كوزدەۋى كەرەك.

مودەرنيزاسيالاۋ پروسەسى ءبىر مەزەتتە ءار ءتۇرلى دەڭگەيلەردە ءجۇرۋدى قاجەت ەتەتىن، جۇيەلى وزگەرىستەر ەنگىزۋدى كوزدەيتىن كەشەندى قۇبىلىس. ەكونوميكالىق، ساياسي، مادەني جانە قۇقىقتىق وزگەرىستەر ءوز الدىنا جەكە-جەكە كەڭىرەك تارقاتىلا ءتۇسۋدى، تەرەڭىرەك تامىر جايۋدى كوزدەۋمەن قاتار، ءوزارا تۇجىرىمدامالىق بايلانىستان اجىراپ قالماي، ونى باستى باعدار رەتىندە ۇدايى نازاردا ۇستاپ وتىرۋدى مودەرنيزاسيانىڭ باسى شارتى رەتىندە قابىلداۋلارى ءتيىس. ەكونوميست-عالىمداردىڭ پىكىرىنشە، مودەرنيزاسيانىڭ ءتيپى «قۋىپ جەتۋگە» قۇرىلعان قازاقستاندىق ەكونوميكا ءۇشىن (سەبەبى، 30 دامىعان ەلدىڭ قاتارىنا ەنۋ ماقساتىن كوزدەيدى) ۇزاق مەرزىمدى ءارى ارزان نەسيەلەردى بەرۋ – يننوۆاسيالىق تەحنولوگيالاردىڭ وندىرىسكە ەنۋىنە وڭ اسەرىن تيگىزەدى دەپ ەسەپتەلەدى. اسىرەسە ىشكى ينۆەستيسيانى جۇمىلدىرۋ، بىرتىندەپ ونىڭ ۇلەسىن ارتتىرۋ تۇپتەپ كەلگەندە وتاندىق ءوندىرىستىڭ قالىپتى دامۋىنا جاعداي تۋعىزادى. وسى ورايدا ەلباسى ماقالاسىندا كوتەرىلگەن «تۋعان جەر» كونسەپسياسى رەسپۋبليكالىق جانە جەرگىلىكتى ماسشتابتاعى ىسكەر ازاماتتاردىڭ وڭىرلەرگە ينۆەستيسيا سالۋىن يدەيالىق تۇرعىدان عانا قولداپ قويمايدى، ول سونىمەن بىرگە ۇيىمدىق-قۇقىقتىق تۇرعىدان مەحانيزمدەرىن جەتىلدىرە ءتۇسۋدى دە بولجايدى دەپ ەسەپتەيمىز. بۇل دەگەنىمىز كەمىندە سالىقتىق جەڭىلدىكتەر مەن شەگەرىمدەر جۇيەسىن بەلگىلەۋدى، جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندار تاراپىنان ۇيىمداستىرۋشىلىق جانە مورالدىق قولداۋدى قامتۋى ءتيىس. رۋحاني جاڭعىرۋعا كاسىپكەرلەردىڭ، اسىرەسە شاعىن جانە ورتا كاسىپ يەلەرىنىڭ قوساتىن ۇلەسى دە قوماقتى. ەلىمىزدە كاسىبى دوڭگەلەگەن ازاماتتاردىڭ تاجىريبەلەرىن، ىسكەرلىكتەگى جولىن، قيىنشىلىقتارى مەن جەتىستىكتەرىن باياندايتىن كوپتەگەن كىتاپتار سوڭعى كەزدەرى باسپا بەتتەرىنەن جارىق كورۋدە. مۇنداي جاعىمدى قۇبىلىستىڭ وتاندىق كاسىپكەرلىك رۋحتى دامىتۋدا ۇلەسى وراسان زور ەكەندىگى ايتپاسادا تۇسىنىكتى. سول سەبەپتەندە ءاربىر ىسكەر ازاماتتىڭ جەكە تاجىريبەسىمەن بولىسكەن، سول جولدا تابىسقا جەتكىزگەن رۋحاني ۇستانىمدارى مەن كوزقاراستارى ءوز الدىنا توبە-توبە كىتاپ بولىپ شىعىپ جاتسا – رۋحاني جاڭعىرۋعا قوسقان تۇششىمدى ۇلەس سول بولار ەدى. مۇنداي يگى ىستەر لەگى تۇپتەپ كەلگەندە ۇلتتىق كاسىپكەرلىكتىڭ دۇنيەتانىمدىق نەگىزدەرى مەن قاعيدالارىن قالىپتاستىرىپ، قازاقتىڭ كاسىپكەرلىك رۋحىن ءبىر جۇيەگە تۇسىرەدى دەپ ەسەپتەيمىز.  جۇيەسىن تاپقان قازاق كاسىپكەرلىگىنىڭ جولى – ىسكەر ازاماتتىڭ قوعام الدىنداعى مەرەيىن ۇستەم قىلىپ قانا قويمايدى، ول سونىمەن بىرگە وسكەلەڭ ۇرپاقتى كاسىپكە باۋلۋدا تاپتىرماس رۋحاني ازىق، جولاشار  قۇرالعا اينالادى.

رۋحاني جاڭعىرۋ دەگەنىمىز تاريحي تۇرعىدان العاندا كەز-كەلگەن مودەرنيزاسيالىق پروسەستىڭ باستاۋىندا تۇراتىن، كەرتارتپا ءھام ءتيىمسىز سانا بولمىسىن كۇمانعا سالىپ، كەرەك بولسا رابلەشە ءاجۋلاپ، ونى سەرگىتۋگە باعىتتالعان گۋمانيتارلىق ءھام ۇلتتىق جوبا. باتىس ەۋروپا ۇلتى مۇنداي جاڭعىرۋدى قايتا ورلەۋ داۋىرىنەن باستادى. حV عاسىردىڭ ايگىلى سكۋلپتۋرى ميكەلاندجەلومەن قاشالعان ادامنىڭ جالاڭاش مۇسىندەرى («داۆيد»، «بوستاندىقتاعى قۇل» جانە ت.ب.) – «ادامنىڭ – ادام» ەكەندىگىن، ءوز الدىنا دەربەس گۋمانيتارلىق قۇندىلىق بولا الاتىندىعىن پاش ەتتى. تەگەۋرىندى ونەر يدەياسى – كوركەم ادەبيەت وبرازىنا، ودان – قۇقىقتانىمعا ۇلاسىپ، ناتيجەسىندە «ادام مەن ازاماتتىڭ قۇقىقتارى تۋرالى دەكلاراسيا» جاريالاندى (1789 ج.، فرانسيا). ورايى كەلىپ تۇرعاندا ايتا كەتۋىمىز كەرەك،  يتالياندىقتار ونەردە عانا العا شىعىپ قويعان جوق، حV عاسىرعا تيەسىلى الەم عالىمدارىنىڭ تەڭ جارتىسى وسى ۇلت وكىلدەرىنەن ەدى.  بۇل مودەرنيزاسيامەن قاتار «ەگىزدىڭ سىڭارىنداي» داميتىن باستى فەنومەننىڭ ءبىرى – عىلىم ەكەندىگىن كورسەتەدى دەپ ەسەپتەىمىز. تۇپتەپ كەلگەندە رۋحاني جاڭعىرۋ – گۋمانيتارلىق يدەيادان باستاۋ الىپ، سانا بولمىسىندا تەرگەۋدەن وتەتىن، سودان كەيىن بارىپ قانا قوعام ءومىرىنىڭ وزگە قاباتتارىنا جان ءبىتىرىپ، الەمۋەتتىك ءومىردىڭ شىندىعىنا ۇلاساتىن مەنتالدى قۇبىلىس.  ءبىر عانا ادام وبرازىنىڭ سانا سۇزگىسىنەن قايىرا ءوتۋى – ەۋروپا ۇلتىن ونەركاسىپتىك توڭكەرىستەرگە باستاپ، م.ۆەبەردىڭ تىلىمەن ايتقاندا مادەني كاپيتاليزمگە الىپ كەلدى. سول سەبەپتەندە ەلباسى ماقالاسىندا كوتەرىلىپ وتىرعان سۇراقتار وتاندىق گۋمانيتارلىق عىلىم مەن شىعارماشىلىق ويدىڭ وزەگىنە اينالىپ، ونداعى ادامنىڭ بەينەسى قانداي بولماق كەرەكتىگى تۋرالى يدەيالار مەن كوزقاراستار جۇيەسى تانىم ەلەگىنەن جۇيەلى تۇردە ءوتۋى ءتيىس. «اعىمداعى قازىرگى زامان» (بەلگىلى سوسيولوگ ز.باۋمان، ە.گيددەنستىڭ انىقتاماسى) ادامىمەن قاتار، قازاقستاندىق ەرەكشەلىككە نەگىزدەلگەن ادام وبرازىن قالىپتاستىرۋ، ويدىڭ تەزىنەن وتكىزىپ، تۇلعاسىن سومداۋ، ونىڭ پراكتيكالىق مۇمكىندىكتەرى مەن قۇندىلىقتارىن كورسەتۋ، بوستاندىقتارىن شىرامىتۋ – تۇپتەپ كەلگەندە بولاشاق ۇرپاقتىڭ تاعدىرىن انىقتاۋمەن پارا-پار جاۋاپكەرشىلىك ماسەلەسى. مۇنداي جاۋاپكەرشىلىك بارشا قازاقستاندىقتاردى توپتاستىراتىن ورتاق رۋحاني قۇندىلىقسىز جۇزەگە اسۋى مۇمكىن دە ەمەس.

سوندىقتاندا، ەلباسى ماقالاسىنداعى قازاقستاندىق «رۋحاني جاڭعىرۋ»، كەمىندە ءوزارا بايلانىستى، ءبىرىن-بىرى بولجايتىن كەلەسىدەي ءتورت سۇراقتىڭ قيسىنىن قامتيدى دەپ ەسەپتەيمىز. بىرىنشىدەن – جالپىقازاقستاندىق ازاماتتىق قوعام ورناتۋ مۇراتى تۇبىندە جەتۋىمىز كەرەك اينىماس ماقساتىمىز بولۋى ءتيىس. ەكىنشىدەن، جالپىقازاقستاندىق ازاماتتىق قوعامدى مەملەكەتتىك ءتىل فاكتورى نەگىزىندە قۇرۋ ماسەلەسى. ءۇشىنشىسى، جالپىقازاقستاندىق ازاماتتىق قوعامدى قۇرۋدا مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ ينتەللەكتۋالدى الەۋەتىنىڭ جەتىپ-ارتىلاتىن بولۋى جانە سوعان جاعداي تۋعىزۋ ماسەلەلەرى. تورتىنشىدەن، جالپىقازاقستاندىق ازاماتتىق قوعامنىڭ «ماڭگىلىك ەل» اتالاتىن وركەنيەتتىك قۇبىلىسقا ۇلاسۋى ءۇشىن مەملەكەتتىك تىلدە ءتول فيلوسوفيالىق جۇيەنى قالىپتاستىرۋ مىندەتى.

ءىى. مەملەكەتتىك ءتىل – ازاماتتىق قوعام ورناتۋدىڭ ۇيىتۋشى فاكتورى.

2012 جىلى قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ XIX سەسسياسىندا مەملەكەت باسشىسى ن.ءا.نازاربايەۆ  «قازاقستاندىق جول: تۇراقتىلىق، بىرلىك، جاڭعىرۋ» اتتى جاساعان بايانداماسىندا «قازاق حالقى مەن مەملەكەتتىك ءتىل - دامىپ كەلە جاتقان قازاقستاندىق ازاماتتىق قوعامدى بىرىكتىرۋشى يادرو رەتىندە ىقپال ەتەتىن بولادى. بۇل ۇدەرىس وبەكتيۆتءى تۇردە جۇرگىزىلۋدە» دەدى. 

جالپىقازاقستاندىق ازاماتتىق قوعام ورناتۋ مەملەكەتتىڭ ساياسي باسشىلىعىنىڭ عانا ەمەس، ول سونىمەن بىرگە بۇكىل قازاقستاندىقتاردىڭ ورتاق ارمانى، ازاماتتىق ورەمەن تاڭدالعان جولى بولۋى ءتيىس. 

بۇل رەتتە، ەلباسىمىز ن.ءا.نازاربايەۆ كورسەتىپ بەرگەندەي، مەملەكەتتىك ءتىل – قازاقستاندىقتاردى ۇيىتۋشى بىردەن ءبىر فاكتورعا شىنايى اينالۋى قاجەت. ونسىز، ازاماتتىق ۇلتتى – قازاقستاندىقتاردى قوعامدىق سانادا ورنىقتىرۋ مۇمكىن ەمەس. بۇل جوعارىدا ايتىپ كەتكەنىمىزدەي دامۋدىڭ تاريحي سىعىمدالماعان ءھام ەۆوليۋسيالىق جولى. مەملەكەتتىلىك پەن مەملەكەت ۇعىمدارىن «ماڭگىلىك ەل» يدەياسى ارقىلى بىتە-قايناسقان ماندەرگە اينالدىرۋدىڭ تابيعي تەتىگى. قازاقستاننىڭ وقىس وزگەرىستەرگە بوي الدىرماي، سونداي-اق تامىرىن تاۋەلسىزدىكتىڭ مۇراتتارىنان تارتاتىن باستى جولىنان دا كوز جازباي، ەلدىڭ الەۋمەتتىك-مادەني ەرەكشەلىگىن، ساياسي احۋالىن ەسكەرە وتىرىپ، ازاماتتىق قوعام يدەيالارىن كەزەڭ-كەزەڭىمەن، بىرتىندەپ بەكىتۋگە كىرىسۋى – مەملەكەتتىلىگىمىزدىڭ باياندى دامۋىنىڭ باستى كەپىلى.

الەمدە سوعىس ءورتى مەن قاقتىعىستار ءورشىپ تۇرعان وسى كۇنگى ەلدەردىڭ بارىنە ءتان ورتاق ءبىر بەلگى بار. ول – شىنايى ازاماتتىق قوعامنىڭ پىسىپ-جەتىلمەگەندىگى. سول ەلدەردى مەكەندەۋشى حالىقتاردىڭ ارمان-تىلەگى ءبىر – ازاماتتىق ۇلتقا ۇلاسىپ، ورتاق مامىلەگە نەگىزدەلگەن بەيبىت ءومىردى ورناتا الماۋى. سوندىقتاندا، جالپىقازاقستاندىق ازاماتتىق قوعامدى ورناتۋ – مەملەكەتتىڭ، بۇقارا حالىقتىڭ جانە ەڭ باستىسى عىلىم مەن شىعارماشىلىق ادامدارىنىڭ قاسيەتتى پارىزىنا اينالۋى ءتيىس. بۇل رەتتە ەلباسىمىز ن.ءا.نازاربايەۆ كورسەتىپ وتكەندەي قازاقستاندى مەكەندەيتىن بارلىق ۇلت وكىلدەرى مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ اينالاسىندا توپتاسىپ، ازاماتتىق ۇلت بولىپ ۇيۋىمىز قاجەت. ول ءۇشىن بارشا قازاقستاندىقتار، ءوز ۇرپاعىنىڭ بولاشاعىن مەملەكەتتىك تىلگە سەنىپ تاپسىراتىنداي جاعداي سالتانات قۇرۋى ءتيىس. الەمدىك عىلىم مەن ءبىلىم جەتىستىكتەرى مەملەكەتتىك تىلدە قول جەتىمدى بولماي، ورتاق وتانىمىزدا تۇرىپ جاتقان وزگە دە ۇلت وكىلدەرى ۇرپاعىن قازاق تىلىندە وقىتۋعا ىحتيارلى بولا قويمايدى. مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ عىلىم مەن ءبىلىم ءتىلى رەتىندە دامىتىلۋى – ءاربىر قازاقستاندىق ازاماتتىڭ ەكونوميكالىق مۇددەسىن وياتىپ، ءبىرىنشى كەزەكتە وسى ءبىر پراگماتيكالىق ۇدەدەن شىعاتىن زامانۋي مارتەبەگە يە بولۋى ءتيىس. بۇلاي بولمايىنشا مەملەكەتتىك ءتىل فاكتورىنا ۇيىعان ازاماتتىق قوعام ورناتۋ مۇراتى كەيىنگە قالىپ، كەشەۋىلدەي بەرەدى. ينتەللەكتۋالدى ۇلت جوباسى مەن ازاماتتىق قوعام يدەيالارى – سايىپ كەلگەندە ءبىر ارناعا توعىساتىن، ءبىرىن-بىرى تولىقتىراتىن قازاقستاندىق الەۋمەتتىك-مادەني قۇندىلىققا اينالۋى ءتيىس. ازاماتتىق قوعام قۇرىپ، ءومىر ءسۇرۋ مۇراتىنىڭ نەگىزىندە مەملەكەتتىك ءتىل بولىپ تابىلاتىن قازاق ءتىلىنىڭ – عىلىم تىلىنە اينالۋىن مەڭزەيتىن سارابدال ساياسات جاتىر.

داۋتالييەۆ قازىبەك،

زاڭ عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، فيلوسوفيا ماگيسترى،

ق ر پرەزيدەنتى اتىنداعى حالىقارالىق «بولاشاق» باعدارلاماسىنىڭ ستيپەندياتى،

«رەسەي عىلىم اكادەمياسى  مەملەكەت جانە قۇقىق ينستيتۋتى»-نىڭ  دوكتورانتى،