سيرياداعى بالالار تۋرالى ۆيدەو شىققالى ەل-جۇرت ءبىراز دۇرلىگىپ قالدى. ۇكىمەت تە سايتتاردى جاۋىپ، «بۇل ۆيدەونى تاراتقاندار زاڭمەن جازالانادى» دەپ رەاكسيا تانىتقان بولدى. وسىعان وراي، «وسى ۆيدەو سىزگە قالاي اسەر ەتتى؟ كورگەندە نە ويلادىڭىز؟» دەگەن سىڭايدا جۋرناليستەر مەنەن سۇحبات الدى. ەندى مەنى تىڭداڭىز. تۇك تە تاڭقالعام جوق. وزدەرىن دە، ۇرپاعىن دا ونداي جيھادتىق دۋحتا تاربيەلەپ جۇرگەن قازاقتاردى سوڭعى 15 جىلدا ۇدايى كورىپ، كەزدەستىرىپ كەلەم. تالايىمەن سۇحباتتاس تا بولعام. بۇل يدەيانىڭ تارالۋ تاريحىن جاقسى بىلگەندىكتەن قورعانۋدىڭ جولدارىن دا ەرتە قاراستىرىپ باستاعام.

ءبىر قاراعاندا ءدىني فاناتيزمنەن قۇتىلۋدىڭ توتە جولى - زايىرلى وقۋ مەن تاربيە قالىبى سياقتى. ياعني، ۇرپاعىڭا بارىنشا شەت ءتىلىن ۇيرەتىپ، باتىستىق ەتيكانى كوبىرەك سىڭىرسەڭ - يسلامنىڭ ناداندىعىنا ۇرىنبايتىنداي كورىنەدى. تۋرا سولاي جاساۋعا مەنىڭ قارىم-قابىلەتىم دە، ءبىلىمىم دە جەتەدى ەكەن. ءبىراق مەن ول سۇرلەۋدى تاڭدامادىم. سەبەبى - بۇكىل ءداستۇرىڭ مەن دۇنيەتانىمىڭ، مادەنيەتىڭ يسلاممەن تىعىز ارالاسىپ كەتكەن. تۇبىنە ۇڭىلە الساڭ يسلام ءدىنى راسىندا دا عاجاپ ءدىن. ءبىراق ونىڭ ءمانى مەن ماعىناسىن قابىلداۋ كەزىندە اقىلدان اقاۋ شىعىپ، تانىمىڭ ءسال قىرىن كەتەتىن بولسا ناداندىقتىڭ شۇڭقىرىنان ءبىر-اق شىعاسىڭ. سونداي ءقاۋىپ بار ەكەن دەپ «قوي بالام، ءدىنى قۇرىسىن. بىرەۋىنە جولاۋشى بولما. تىنىش عانا ساباعىڭدى وقى» دەپ تاعى دا ايتا المايسىڭ. سەبەبى، بالالار وسە كەلە جاننىڭ قالاۋىمەن وزدەرىن ءدىن ارقىلى تانۋعا تىرىسپاي قويمايدى. ەرتە مە، كەش پە ولار دا مادەني تامىرىن ىزدەيدى. ءوز بەتتەرىنشە ىزدەنىسكە ءتۇسىپ، ءدىندى مەنىڭ ىقپالىمسىز زەرتتەيتىن جاسقا جەتەدى. سول كەزدە اقىلى ماتالىپ، تەك نۇسقاۋمەن عانا جۇرەتىن قارابايىر جاماعاتقا جولىعاتىن بولسا جاعدايى قيىن بولۋى مۇمكىن. جۇرتتى ءوز دىنىنە ۇگىتتەپ، ابدەن ءابجىلان بولعان ۋاعىزشىنىڭ قاقپانىنا ءتۇسىپ قالۋى دەمدە. 15-20 جىل ۋاعىز ايتىپ ماشىقتان ءدىلمارلار رۋحاني قازىناعا كەدەي، قۇران مەن حاديستەن بەيحابار، ءدىني تاجىربيەسى جوق مۇسىلماننىڭ بالاسىن الىپ تا جىعادى، شالىپ تا جىعادى. وسىنداي سيتۋاسياعا تاپ كەلگەندە ءبىزدىڭ بالالار دا بوتەننىڭ ارباۋىنا تۇسپەۋ ءۇشىن وسى باستان كەۋدەلەرىن قازىناعا تولتىرۋ كەرەك بولدى. ول ءۇشىن «جىراۋلار قالدىرعان بارلىق جاۋھارلاردى تەك قانا جاتتاتا بەرۋ كەرەك» دەپ شەشتىم. سەبەبى، ەسەيگەن سوڭ بالانىڭ جىر جاتتاۋى باياۋلايدى ەكەن. بۇدان باسقا تاعى ءبىر سالماقتى سەبەپ بار. ۇرپاعىمىز ەرتە مە، كەش پە «مارتين يدەن سيندرومىنا» ۇرىنباي قويمايدى. ياعني، «مىنا ومىرگە مەن قايدان كەلدىم؟ مەنىڭ موينىمدا قانداي دا ءبىر ميسسيا بار ما؟ ولگەن سوڭ قايدا كەتەمىز، بۇل پانيدە نە ىستەپ قالسام پايدا» دەگەن ءومىرى ولمەيتىن ءۇش سۇراق ميلارىنا ءبىر كۇنى تىكەندەي قادالادى. جاۋابىن تابا الماسا ومىردەن جالىعىپ، سان ءتۇرلى پسيحولوگيالىق كەسەلگە شاتىلىپ، اۋرەگە تۇسەدى. سول كەزدە ءسابي شاقتا جيناعان رۋحاني قازىنالارى ولارعا شامشىراقتاي جول كورسەتسىن دەدىم. 21 عاسىردا توقتاۋسىز اتقىلاپ جاتقان مىڭ-مىڭداعان تىڭ يدەيالار مەن اقىل-كەڭەستەردى يگەرۋ مۇمكىن ەمەس. اقپاراتتار تاسقىنىندا اداسىپ قالماس ءۇشىن بالالاردى جاستاي باقىلاۋعا الۋعا تۋرا كەلدى. قىسقاسى، قۇر ءبىلىمدى ميىنا قۇيىپ بەرىپ، «ال، بالام، جولىڭ اشىق. ءبىلىمدى مىڭدى جىعادى» دەپ جايباراقات وتىرا المايسىز. ينتەرنەت عاسىرى ءسىزدىڭ تۇسىڭىزگە كىرمەگەن تىڭ يدەيالار مەن كونسەپسيالاردى ميىڭىزعا قوتارا سالادى. قورىتا الاتىن كۇشىڭ بولسا قورىتىپ كور. ءبىراق ول مۇمكىن ەمەس. ازاپپەن وسىرگەن ۇرپاعىڭ ەسەيە كەلە رۋحاني توقىراپ، قوعامعا ءقاۋىپتى توپقا قوسىلاتىن بولسا بۇل ازاپتى ارقالاۋدىڭ نە ءمانى بار؟ دۇنيەتانىمى قالىپتاسپاعان، رۋحاني فۋندامەنتى قۇيىلماعان بالا-شاعا ەسەيگەن سوڭ «اكە، بىزگە شەت ءتىلىن ۇيرەتىپ ادامشىلىق ءتىلىن ۇيرەتپەگەنىڭىز قالاي؟ ءوزىڭىز ماعىنالى ومىرگە قۇشتار بولىپ، ءبىزدى بىرتەكتى جاداعاي تىرشىلىككە بەيىمدەي سالعانىڭىز قاي ساسقانىڭىز» دەپ شاعىمدانسا شە؟ حوش، سونىمەن، ميدى شىر اينالدىراتىن يدەيالار كوپ دەدىك. ادام سولاردىڭ ىشىنەن وزىنە قولايلى كورگەن، ءقاۋىپسىز دەپ تاپقان بىرەۋىنىڭ عانا ەتەگىنەن ۇستاي الادى. وسى كەزدە «قايسى يدەيا مەنى مىنا تاسقىننان قۇتقارادى» دەگەن سۇراق قويىلادى. بۇل ساتتە ءداستۇر كومەككە كەلەدى. ياعني، مىڭداعان جىلداردىڭ سۇزگىسىنەن وتپەگەن تىڭ يدەيالاردى قولدانۋعا قۇمار بولماعان ابزال. عاسىرلار تەزىنە توتەپ بەرگەن، ناقتى ومىردە بارىنشا شىڭدالعان رۋحاني كونسەپسيالاردى عانا تۇتىنعان پايدالى دەپ ويلايمىن. ءدىن تازا كلاسسيكالىق فورماسىندا مەشىتتىڭ ىشىندە عانا ءومىر سۇرە الادى. سول جەردە عانا ىشكى-سىرتقى سۇندەتتەردى پراكتيكادان وتكىزە الاسىز. مەشىتتە ايتىلاتىن اقىل-كەڭەستەر قوعامعا وتكەندە ءسوزسىز وزگەرىسكە ۇشىرايدى. قوعامدا زايىرلى فورماتتا ءومىر كەشىپ جاتقان مۇسىلماندار سالت-داستۇرمەن قارىم-قاتىناس جاساعاندى قولايلى كورەدى. ءسالت-داستۇر ارقىلى قالىپتاسقان قازاق مادەنيەتى موينىڭىزعا شاريعي شارتتاردى جۇكتەمەيدى. ءبىر مىسال. ءسىز داستۇرگە سۇيەنىپ ناۋرىز كوجە بەرگەندە كورشىلەردى ءدىني ۇستانىمىنا قاراپ شاقىرمايسىز عوي. كورشىڭىز ءدىنى بوتەن بولسا دا ناۋرىز كوجەگە كەلەدى. ال تازا جاماعاتتىق جينالىسپەن مۇنداي مادەنيەتكە قول جەتكىزە المايسىز. ول جەردە ءدىننىڭ شارتتارى العا شىعادى. (2002 جىلى «قازاقستان» تەلەارناسىندا جۋرناليست ەدىم. مەنى ورتالىق مەشىتتىڭ يمامىنا بارىپ، ناۋرىز مەرەكەسىنە وراي لەبىزىن ۆيدەوعا جازىپ اكەلۋگە جۇمسادى. يمام مەنىڭ كەلىسىمە تاڭعالىپ: «ناۋرىزدىڭ يسلامعا نە قاتىسى بار؟ بۇل قۇراندا جوق مەرەكە. بار، وزدەرىڭ كەرەك بولسا تويلاي بەرىڭدەر. قۇراندا جوق زاتقا قۇتتىقتاۋ ايتىپ كۇپىر بولار جايىم جوق» دەپ شىعارىپ سالعانى ەسىمە ءتۇسىپ وتىر.) ءداستۇردىڭ پايدالى قىرى وسى تۇستا انىق كورىنەدى. ياعني، ءسىز ءتىپتى اتەيست بولساڭىز دا ءداستۇردىڭ شەڭبەرىندە ماعىنالى ءومىر كەشىپ، ءدىني تالاسقا تۇسپەي، ەلمەن قويان-قولتىق ارالاسا الاسىز. «تازا يسلام مەملەكەتىن قۇرىپ، تەك شاريعاتپەن جۇرەمىز» دەيتىندەر قازاقتىڭ ءسالت-داستۇرىن مانسۇقتاعاندى جاقسى كورەدى. ءسالت-داستۇر جويىلسا ەڭ ءبىرىنشى قوعامداعى قارىم-قاتىناس بۇزىلادى. قوعام مۇسىلمان مەن كاپىرگە اۆتوماتتى تۇردە جارىلادى. ەندى ماعان وسى ويىمدى دالەلدەپ جاتۋدىڭ تۇك تە قاجەتى جوق. سيرياداعى اۆتومات ۇستاعان سابيلەردىڭ: «ەي، كاپىرلەر، ەرتەڭ باستارىڭدى كەسىپ الام» دەپ نىعىز مالىمدەمە جاساعانىن ءبارىڭىز دە كوردىڭىزدەر. مەن وسى ماقالانى جازاردان الدىن ەلدىڭ اۋانىن ءبىراز باقىلادىم. كوبىنىڭ رەاكسياسى بىلاي بولدى: «ويباي، نە سۇمدىق! قازاعىمدى اللا ءوزى ساقتاسىن»، «اللامنىڭ كوزى قازاققا تۋرا بولسىن»، «ويباي، زامان نە بوپ كەتكەن»، «پەرىشتەدەي بۇلدىرشىندەردىڭ ساناسىن ۋلاپ» دەگەن سىڭايدا جالعاسىپ كەتە بەرەدى. ءبىراق ناقتى بۇل اپاتتىڭ الدىن الاتىن ءامال-ادىستى ەشقايسىسى ۇسىنعان جوق. البەتتە، ۇكىمەتكە ەستىرتىپ، دابىل قاققان ازاماتتار بولدى. ول بولەك تاقىرىپ. مەنىڭ ويىمشا بەيقام جاتقان ارەكەتسىز قازاقتى قۇداي ساقتامايدى. بۇل اپاتتان قازاقستان حالقى ءوزىن ءوزى عانا ساقتاي الادى. ۇكىمەت قاۋىپسىزدىك شارالارىن كۇشەيتىپ، ءقاۋىپتىڭ الدىن الادى دەگەنگە سەنبەيمىن. امالدىڭ جوقتىعىنان قيسىق ءدىننىڭ ناداندىعى مەن قاۋىپ-قاتەرىنەن جەكە-دارا قورعانۋعا ءماجبۇر بولامىز. وسى رەتتە، مەن «ءسالت-داستۇر سويلەيدى» كىتابىنا تولىعىمەن ەنگەن سۇراق جاۋاپ تۇرلەرىن «پروفيلاكتيكا» قۇرالى رەتىندە ۇسىنام. قابىلداۋ - قابىلداماۋ ءوز ەركىڭىزدە. ولاي ەتكەن سەبەبىم، سيرياداعى بالالاردى تۋرا وسىلاي سۇراق-جاۋاپ فورماتىندا جيھادقا تاربيەلەپ جاتىر ەكەن. ءبارىمىز ۆيدەودان كورگەندەي ەرەسەك جىگىت اعاسى بالالارعا بىلاي دەپ سۇراق قويادى. - قاي ەلدە تۇراسىڭ؟ - يسلام حاليفاتىندا - حاليفىڭ كىم؟ - ءال-باعدادي - وسكەندە كىم بولاسىڭ؟ - وسكەندە، كاپىرلەردىڭ باسىن كەسەتىن مۋدجاھيد بولام. ءبىز جيھادشىلاردىڭ بالا تاربيەلەۋدەگى سۇراق-جاۋاپتارىنا التەرناتيۆا رەتىندە جۇزدەگەن جىلدىق تاريحى بار، قازاق مۇسىلماندىعى ارقىلى دۇنيەگە كەلگەن ءداستۇرلى سۇراق-جاۋاپ ءتۇرىن ۇسىنامىز. ەگەر بۇل ءادىستى حوش كورمەگەن كىسىلەر بولسا وزدەرى ءتيىمدى دەپ تاپقان ۆاريانتتارىن ۇسىنسىن. بۇل جەردە ءبىزدىڭ ۇسىنىستى ءسوزسىز قابىلداۋ شارت ەمەس. ەڭ باستىسى، زۇلىم كۇشتەردىڭ بولاشاق ۇرپاقتىڭ سانا-سەزىمىن بيلەپ الۋىنا جول بەرمەسەك بولدى. ەگەر ماعان ءدىني ءفاناتيزمنىڭ الدىن الۋدىڭ بۇدان دا جاقسى، بۇدان دا ءتيىمدى، بۇدان دا ءونىمدى فورماسىن ۇسىناتىندار بولسا قاجەتىمە جاراتۋعا دايىنمىن. ءداستۇرلى سۇراق-جاۋاپ ۇلگىلەرى:  – ءدىنىڭ نە؟ – يسلام. – كىتابىڭ نە؟ – قۇران. – قۇبىلاڭ قايدا؟ – مەككە-شارىپ. – كىمنىڭ قۇلىسىڭ؟ – اللانىڭ قۇلىمىن. – كىمنىڭ ۇرپاعىسىڭ؟ – ادام اتا مەن حاۋا انانىڭ ۇرپاعىمىن. – كىمنىڭ قاۋىمىنانسىڭ؟ – ازىرەتى ىبىرايىم پايعامباردىڭ قاۋىمىنانمىن (ۇل بالا). – ءبيبىاجار انامىزدىڭ قاۋىمىنانمىن (قىز بالا). – كىمنىڭ ۇمبەتىسىڭ؟ – ازىرەتى مۇحامبەت پايعامباردىڭ ۇمبەتىمىن. – كىمنىڭ دوسىسىڭ؟ – ءتورت شادياردىڭ دوسىمىن. – كىمنىڭ مازحابىنداسىڭ؟ – يمام اعزام ءابۋ حانيفانىڭ مازحابىنانمىن. – كىمنىڭ سەنىمىندەسىڭ؟ – ءابۋ مانسۇر ءماتۋريديدىڭ سەنىمىندەمىن. – كىمنىڭ سيلسالاسىنداسىڭ؟ – ازىرەت سۇلتان قوجا احمەت ءياساۋيدىڭ سيلسالاسىندامىن. – باسىڭدا نە بار؟ – تاج-داۋلەت. – قۇلاعىڭدا نە بار؟ – ازان-قاۋمەت. – كوزىڭدە نە بار؟ – نۇر-مۇحامبەت. – قاسىڭدا نە بار؟ – كالامى قۇدىرەت. – ماڭدايىڭدا نە بار؟ – ساجدە-عيبادات. – مۇرنىڭدا نە بار؟ – ءىرزىق-جاننات. – اۋزىڭدا نە بار؟ – كالام-شاھادات. – تىلەگىڭدە نە بار؟ – ديدار-تالاپ. – جۇرەگىڭدە نە بار؟ – زىكىر-سالاۋات. – رۋحىڭدا نە بار؟ – اقىل-پاراسات. – ناپسىڭدە نە بار؟ – سابىر-قاناعات. – ويىڭدا نە بار؟ – اللا تاباراك. – بويىڭدا نە بار؟ – مەيىر-ماحاببات. – كەۋدەڭدە نە بار؟ – جان-امانات. – موينىڭدا نە بار؟ – پارىز-سۇندەت، ءۋاجىپ – پەشەنەڭدە نە بار؟ – تاعدىر-قيامەت. – جۇزىڭدە نە بار؟ – يبا-ادەپ. – قالىبىڭدا نە بار؟ – يمان-ادەت. – يىعىڭدا نە بار؟ – قوس پەرىشتە – وي-بەرەكەت. – بەلىڭدە نە بار؟ – كەمەر-قۋات. – تىزەڭدە نە بار؟ – ىزەت-قۇرمەت. – قولىڭدا نە بار؟ – قايىر-ساحاۋات. – اياعىڭدا نە بار؟ – جول-شاريعات. – ماقساتىڭدا نە بار؟ – ءدۇر-حاقيقات! ءبىر بايقاعانىم بالاڭ 13-14 جاسقا تولعانشا عانا سىرتتان ىقپال ەتە الادى ەكەنبىز. بۇل جاستان اسقان سوڭ وزىندىك تالعامدارى قالىپتاسىپ، ءوزىن جەكە-دارا تۇلعا رەتىندە سەزىنگىسى كەلىپ، تىيىم سالىنعان زاتتاردى دا تەكسەرىپ كورگىسى كەلەدى. ەگەر بالا 15-تەن اسقان سوڭ دا تىقىلداپ قويماي قويساڭ كەرى رەاكسيا بەرۋى مۇمكىن ەكەن. وسى جاسقا دەيىن رۋحاني پلاتفورماسى نىق قۇيىلعان بالالار اداسپايتىن ايقىن جولدى تەز تاباتىن سياقتى كورىنەدى. تاۋەكەل، كانە بىرگە كۇرەسىپ كورەلىك! نە بولار ەكەن؟!

(اۆتوردىڭ فەيسبۋكتەگى پاراقشاسىنان)