مەملەكەتتىك باعدارلاما ىسكە اسىرىلىپ جاتقان ءۇش جىل ىشىندە ونىڭ ەلىمىزدىڭ ءجىو وسىمىنە ەلەۋلى ىقپال تيگىزىپ جاتقانى، جاڭا جۇمىس ورىندارىن اشۋعا، ترانزيتتىك جۇك اعىندارىن ۇلعايتۋعا، زاماناۋي جانە ساپالى اۆتوكولىك جولدارىنىڭ پايدا بولۋىنا، سونداي-اق، جالپى الەۋمەتتىك ينفراقۇرىلىمدى جاقسارتۋعا سەپتىگى ءتيىپ جاتقانى ايعاقتالدى.
بارلىعى قالاي باستالدى؟
2014 جىلعى 11 قاراشادا مەملەكەت باسشىسى الداعى جىلعا ارنالعان كەزەكتى جولداۋىن حالىققا تانىستىرۋ كەزىندە جاڭا ەكونوميكالىق ساياسات – «نۇرلى جول» تۋرالى مالىمدەدى. ول الداعى جىلدارى قازاقستان ەكونوميكاسى ءوسىمىنىڭ نەگىزگى قوزعاۋشىسى بولۋدى، سونداي-اق، الەمدەگى ەڭ وزىق دامىعان 30 ەلدىڭ قاتارىنا قوسىلۋدىڭ ماڭىزدى قادامىنا اينالۋدى كوزدەيدى.
جولداۋدىڭ نەگىزگى ارقاۋى الەمدىك ەكونوميكانىڭ جاڭا سىن-تەگەۋرىندەرى مەن قاۋىپتەرى تۇرعىسىنان قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق ساياساتىن قايتا باعدارلاۋ بولدى.
وسىعان بايلانىستى ەكونوميكالىق ءوسۋدى قالىپتاستىرۋعا قاتىستى كەيبىر تاسىلدەر قايتا قارالىپ، الداعى كەزەڭگە ارنالعان دامۋ جوسپارلارىنا تۇزەتۋلەر ەنگىزىلدى.
باعدارلامانىڭ نەگىزگى ماقساتتارى رەتىندە مىنالار انىقتالدى: استانادان بارلىق ايماقتارعا ساۋلە قاعيداتى بويىنشا ءتيىمدى كولىك-لوگيستيكالىق ينفراقۇرىلىمدى قۇرۋ، يندۋستريالىق، تۋريستىك جانە الەۋمەتتىك ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ، سونداي-اق ەنەرگەتيكالىق سەكتوردى نىعايتۋ.
ىسكە اسىرۋ بارىسىندا باعدارلاماعا ءبىرقاتار وزگەرىستەر ەنگىزىلدى: 2017 جىلى تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسى باعىتى «نۇرلى جەر» جاڭا مەملەكەتتىك باعدارلاماسىنا اۋىستىرىلدى، گەولوگيالىق بارلاۋ باسقا نورماتيۆتىك-قۇقىقتىق اكتىلەردە دە كورىنىس تاپتى. وسىلايشا «نۇرلى جول» كولىكتىك-لوگيستيكالىق ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋدىڭ ءبىرىڭعاي باعدارلاماسى بولىپ قالدى.
ءبىرىنشى كەزەڭ قورىتىندىلارى (2015–2016 جج.)
ينۆەستيسيالار جانە دامۋ مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتتەرى بويىنشا، «نۇرلى جول» مەملەكەتتىك باعدارلاماسىن ورىنداپ باستاعاننان بەرى 2015–2016 جىلدارى رەسپۋبليكالىق ماڭىزداعى 2 مىڭ شاقىرىم اۆتوكولىك جولدارىندا قۇرىلىس جانە رەكونسترۋكسيا جۇمىستارى جۇرگىزىلدى، ونىڭ ىشىندە 1،3 مىڭ شاقىرىمى ءى جانە ءىى تەحنيكالىق ساناتتار بويىنشا پايدالانۋعا بەرىلدى. سونىمەن قاتار قۇرىلىس جۇمىستارىنا 75 مىڭ ادام تارتىلدى. وتاندىق ءوندىرىستىڭ 93% جول-قۇرىلىس ماتەريالدارى پايدالانىلدى.
«ورتالىق – وڭتۇستىك» جوباسى بويىنشا 2016 جىلى جالپى ۇزىندىعى 275 شاقىرىم بولاتىن «استانا – تەمىرتاۋ» جانە «الماتى – قاپشاعاي ۋچاسكەلەرىن جوندەۋ جۇمىستارى اياقتالدى. «ورتالىق – شىعىس» جوباسى بويىنشا ىسكە اسىرۋ باستالعالى بەرى 230 شاقىرىم جول پايدالانۋعا بەرىلدى. «ورتالىق – باتىس» جوباسى بويىنشا «استانا – قوستاناي» اۆتوجولىن جانە «اقتوبە – قارابۇتاق – دەنيسوۆكا» ۋچاسكەسىن جوندەۋ تولىقتاي اياقتالدى.
مەملەكەتتىك باعدارلاما اياسىندا جالپى قازاقستان ەكونوميكاسى مەن كولىكتىك-لوگيستيكالىق الەۋەتىن دامىتۋعا ەلەۋلى ۇلەس قوسا الاتىن ماڭىزدى جوبالار ىسكە اسىرىلدى. بۇل — «قورعاس» حشىو، «قورعاس – شىعىس قاقپاسى» اەا، اقتاۋ پورتىن دامىتۋ بويىنشا سولتۇستىك جوباسى، جاڭا قۇرىق پورتى. سونىڭ ىشىندە 2016 جىلعى جەلتوقساندا قۇرىق پورتىندا قۋاتتىلىعى 4 ملن توننا بولاتىن تەمىر جول پاروم كەشەنى ىسكە قوسىلدى.
سونداي-اق ەلەۋلى ينستيتۋسيونالدىق وزگەرىستەر بولدى. ماسەلەن، «قتج» ۇك-عا جاڭا وكىلەتتىكتەر بەرۋ، سونىڭ ناتيجەسىندە كومپانيا مۋلتيمودالدى حالىقارالىق وپەراتورعا اينالدى. اقتاۋ پورتى مەن اۋەجايلار كومپانيانىڭ باسقارۋىنا وتكىزىلدى، كەمە قاتىناسى كومپانيالارى قۇرىلدى، ەكى قۇرعاق جۇك تاسيتىن كەمە ساتىپ الىندى (كەلەشەكتە 14-كە جەتكىزۋ كوزدەلگەن). بۇدان وزگە 2016 جىلى ەلوردادا ءىرى كولىك-لوگيستيكالىق ورتالىق پايدالانۋعا بەرىلدى.
جولدار قۇرىلىسى باستى نازاردا
2017 جىلعى قاڭتار ايىندا مەملەكەت باسشىسى «ءۇشىنشى جاڭعىرۋ: جاھاندىق باسەكەگە قابىلەتتىلىك» اتتى جولداۋىندا وتكەن ەكى جىلدا «نۇرلى جول» باعدارلاماسى ءوزىن تولىقتاي اقتاعانىن ايتىپ، ونى ەكونوميكانىڭ باستى قوزعاۋشىسى رەتىندە ودان ءارى ىسكە اسىرۋدى جالعاستىرۋ مىندەتىن قويدى.
«بيىل رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار 4 400 شاقىرىم اۆتوجول قۇرىلىسى مەن قايتا جاڭعىرتۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلەدى. جىل سوڭىنا دەيىن سونىڭ كەم دەگەندە 600 شاقىرىمى پايدالانۋعا بەرىلىپ، كەزەڭ-كەزەڭىمەن اقىلى جۇيە ەنگىزىلەدى.
ەلىمىزدىڭ كولىك جانە ترانزيت الەۋەتىن تولىق اشۋ ءۇشىن كورشى ەلدەرمەن ۇيلەسىمدى ءىس-قيمىل قاجەت. جۇكتەردىڭ ەركىن ءترانزيتىن، كولىك دالىزدەرىن قۇرۋ مەن ولاردى جاڭعىرتۋ ءىسىن قامتاماسىز ەتۋ كەرەك. كولىك ينفراقۇرىلىمىن باسقارۋعا، قىزمەت كورسەتۋ دەڭگەيىن ارتتىرۋعا جانە اكىمشىلىك كەدەرگىلەردى جويۋعا ەرەكشە كوڭىل اۋدارۋ قاجەت.
ترانسكاسپيي ءدالىزى بويىنشا تاسىمالداۋ كولەمىنىڭ ۇلعايۋىنا بايلانىستى قۇرىق پورتىن سالۋدىڭ ەكىنشى كەزەڭى – اۆتوموبيل وتكەلى قۇرىلىسىن ىسكە اسىرۋعا كىرىسۋ قاجەت»، — دەلىنگەن جاڭا جولداۋدا.
باعدارلامانىڭ باعىتتارى وزگەرىسسىز قالا بەرمەك — جولدار قۇرىلىسى، ينفراقۇرىلىمدى ءبىلىم بەرۋ نىساندارىنا جانە ارنايى ەكونوميكالىق ايماقتارعا جۇرگىزۋ، «بيزنەستىڭ جول كارتاسى – 2020» اياسىندا تابيعي مونوپوليالار سۋبەكتىلەرىنىڭ ينفراقۇرىلىمىن جاقسارتۋ، سونداي-اق ەكسپورتتى قولداۋ.
بۇگىن «نۇرلى جول» مەملەكەتتىك باعدارلاماسىن ىسكە اسىرۋ تولىق قارقىنمەن ءجۇرىپ جاتىر، اعىمداعى جىلى مەملەكەتتىك بيۋدجەتتەن ولاردىڭ جوبالارىنا 484 ملرد تەڭگە ءبولىندى. نەگىزىنەن بۇل ۇزاق مەرزىمدى جوبالار — اۆتوموبيل جانە تەمىر جولدار، سۋمەن قامتۋ، ينجەنەرلىك كوممۋنيكاسيالار.
باعدارلامانى ىسكە اسىرۋ بارىسى ۇكىمەتتىڭ تۇراقتى باقىلاۋىندا. وسىلايشا، رەسپۋبليكانىڭ وڭىرلەرىنە جۇمىس ساپارلارى كەزىندە ق ر پرەمەر-مينيسترى باقىتجان ساعىنتايەۆ «نۇرلى جول» باعدارلاماسىن ىسكە اسىرۋ بارىسىن تۇراقتى تۇردە تەكسەرەدى.
2017 جىلى باعدارلاما اياسىندا اۆتوجولدار قۇرىلىسى كەزىندە ەداۋىر كوپ جۇمىس ورىندارى قۇرىلدى. وسىلايشا، ەگەر 2016 جىلى 100 مىڭ قۇرىلعان جۇمىس ورىندارىنىڭ 70% اۆتوجولدار قۇرىلىسىنا باعىتتالسا، 2017 جىلى رەسپۋبليكالىق جولدار سالۋدىڭ وزىندە عانا 100 مىڭعا جۋىق جۇمىس ورنى قۇرىلدى.
2017 جىلعى 27 قاراشادا قاراساي اۋدانى ەلتاي اۋىلىندا «الماتى — شۋ» ۋچاسكەسىندە قوس باعىتتا ەكى جول بويىنشا پويىزدار قوزعالىسى ىسكە قوسىلدى. قاراساي اۋدانىندا جوبا اياسىندا ۇزىندىعى 2 كم «ەلتاي — مەرەي» جاڭا اۆتوجولى جانە تەمىرجولدار ارقىلى 740-مەترلىك اۆتوموبيل وتپەجولى سالىندى. ونىڭ وتكىزۋ قابىلەتى تاۋلىگىنە 17 مىڭ ءاۆتوموبيلدى قۇرايدى.
اتالعان جوبا بارلىق ءبىزدىڭ تەمىرجول جەلىسى ءۇشىن ۇلكەن ماڭىزعا يە، سەبەبى «الماتى — شۋ» ۋچاسكەسىندە جۇكتەمە كوپ. ەكىنشى جولداردى ىسكە قوسۋ جولاۋشىلار جانە كونتەينەرلىك ترانزيتتىك جۇردەك پويىزداردىڭ وتكىزۋ قابىلەتىن 4 ەسە ارتتىرادى. بۇل سونداي-اق 2012 جىلى قابىلدانعان جولاۋشىلار پويىزدارىنىڭ جىلدامدىقتى قوزعالىسى باعدارلاماسىنا سايكەس پويىزداردى پايدالانۋدى جەڭىلدەتەدى.
جالپى 2017 جىلى اۆتوموبيل جولدارىن سالۋعا 255،6 ملرد تەڭگە باعىتتالدى، ولاردىڭ 2017 جىلعى 1 جەلتوقسانداعى جاعداي بويىنشا 193،5 ملرد تەڭگە يگەرىلدى. اعىمداعى جىلى جوندەۋ نىساندارى بويىنشا رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار اۆتوموبيل جولدارىندا 602 كم اۆتوجولداردا قوزعالىس اشىلدى.
تكش، سۋ جانە جىلۋمەن قامتۋ جەلىلەرىن جاڭعىرتۋعا جانە سۋ بۇرۋعا 2017 جىلى ۇلتتىق قور قاراجاتىنان 51،7 ملرد تەڭگە قاراستىرىلعان. 2017 ج. 1 جەلتوقسانداعى جاعداي بويىنشا جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندارعا 49،8 ملرد تەڭگە اۋدارىلدى، بۇل قارجىلاندىرۋ جوسپارىنىڭ 100% قۇرايدى.
2017 جىلى جوسپارلانعان 700 كم ينجەنەرلىك جەلىلەردىڭ 686،6 شاقىرىمى سالىندى جانە جوندەۋدەن ءوتتى، ولاردىڭ ىشىندە جىلۋ بەرۋ جەلىلەرى 17 كم، سۋمەن قامتۋ جانە سۋ بۇرۋ جەلىلەرى 669،6 كم. 2017 جىلى ۇلتتىق قور قاراجاتىنان 109 مەكتەپتىڭ قۇرىلىسىنا 68،1 ملرد تەڭگە ءبولىندى. اعىمداعى جىلعى 1 جەلتوقسانداعى جاعداي بويىنشا جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەرگە 65،2 ملرد تەڭگە اۋدارىلدى، ولاردىڭ ىشىندە جاو 62،5 ملرد تەڭگەنى يگەردى. 2017 جىلعى 1 جەلتوقسانعا اكىمدىكتەردىڭ ەسەپتەرى بويىنشا ءبىلىم بەرۋدىڭ 64 نىسانى پايدالانۋعا بەرىلدى. سونداي-اق، 2017 جىلى استانادا ەكىنشى تەمىرجول ۆوكزالى مەن اۋەجاي تەرمينالى اشىلدى.
الداعى جوسپارلار تۋرالى
بولاشاقتا «نۇرلى جول» باعدارلاماسى اياسىندا 2020 جىلعا دەيىن 6،5 مىڭ كم اقىلى جولداردى ەنگىزۋ جوسپارلانعان. ولاردىڭ ىشىندە 469 كم اعىمداعى جىلى. بۇل «استانا — تەمىرتاۋ»، «الماتى — قاپشاعاي»، «الماتى — قورعاس». جالپى 2020 جىلعا قاراي 7 مىڭ كم-گە جۋىق جولداردى جوندەۋمەن جانە سالۋمەن قامتۋ جوسپارلانعان.
2020 جىلعا دەيىن «دەنيسوۆكا — قوستاناي» (114 كم) ۋچاسكەسىن اياقتاۋ جوسپارلانعان. «قاپشاعاي — تالدىقورعان»، «استانا — پەتروپاۆل — رف شەكاراسى» مەن «ورال — كامەنكا» اۋىسپالى جوبالارى بويىنشا ىسكە اسىرۋ جالعاسۋدا.
سونىمەن بىرگە، ترانزيتتىك كونتەينەرلىك تاسىمالدار سانى 10 ەسەگە ۇلعايادى — 2 ملن كونتەينەرگە دەيىن. ترانزيتتىك اۆيا جولاۋشىلار اعىمىنىڭ 4 ەسەگە 1،6 ملن دەيىن ءوسىمى جوسپارلانعان. پورتتاردىڭ وتكىزۋ قابىلەتى 2020 جىلى 24 ملن توننانى قۇراۋى ءتيىس.
وسىلايشا، ىسكە اسىرىلعان ءۇش جىلدا ءوزىنىڭ تابىستىلىعىن جانە قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق ءوسىمى ءۇشىن ماڭىزدىلىعىن كورسەتكەن «نۇرلى جول» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى بۇگىندە ىسكەرلىك بەلسەندىلىكتىڭ، ونىمدىلىكتىڭ جانە ەلدىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋىنىڭ كەپىلى بولىپ تابىلادى، اتالعان ۇدەرىستىڭ قارقىنى مەن باعىتتارىن قالىپتاستىرادى.
