رەسەي باسشىسى ۆلاديمير ءپۋتيننىڭ باسىنان داۋ ارىلماي تۇر. بۇعان پرەزيدەنت جازدى دەگەن ديسسەرتاسيانىڭ كوشىرمە بولىپ شىققانى سەبەپ بولدى. بۇل تۋرالى سانكت-پەتەربۋرگتەگى تاۋ-كەن ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ رەكتورى ۆلاديمير ليتۆينەنكونىڭ قىزى ولگا ليتۆينەنكو ازاتتىق راديوسىنىڭ ورىس قىزمەتىنە بەرگەن سۇحباتىندا ايتتى.

تاۋ-كەن ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ رەكتورى ۆلاديمير ليتۆينەنكو ءپۋتيننىڭ سايلاۋالدى شتاب پاتەرىن 2000، 2002 جانە 2012 جىلدارى  باسقارعان. بۇل جولى دا ليتۆينەنكو شتابتىڭ جالعىز ءتوراعاسى بولۋدى ارماندادى، وسىعان وراي پرەسس-كونفەرەنسيا وتكىزۋدى جوسپارلادى. الايدا ماسكەۋ جاعى مۇنىڭ ءبارىن شەشىپ قويعان. ماسكەۋ شەشىمى بويىنشا، ليتۆينەنكو ءتورت ءتوراعانىڭ ءبىرى عانا بولدى. مۇنى بىلگەن ليتۆينەنكو تاۋ-كەن ۋنيۆەرسيتەتىندە جەكە تەحنولوگيالىق شتاب اشىپ، وندا ورىنباسارى رەتىندە قالالىق پارلامەنتتىڭ سپيكەرى ۆياچەسلاۆ ماكاروۆتى تاعايىندادى. ءبىراق ءتورت ءتوراعانىڭ ءبىرى ەلەنا شمەليەۆا «كوممەرسانتقا» بەرگەن سۇحباتىندا پەتەربۋرگ شتابىندا ءبارى تەڭ دارەجەدە جۇمىس ىستەيتىنىن جانە ەشقانداي تەحنولوگيالىق شتابتىڭ جوق ەكەنىن ايتقان.

بۇل داۋدىڭ سەبەبى دە ايقىن: ۆلاديمير ليتۆينەنكو دەگەن ەسىمنىڭ ءوزى جانجال دەگەن سوزبەن پارا-پار. جاقىندا ول «ترانسپەرەنسي ينترەنەشنل» جەمقورلىققا قارسى ورتالىعىنا، «وففشورام-نەت.رۋ» سايتىنا، «ىسكەر پەتەربۋرگ» گازەتىنە جانە ونىڭ ەليتالى مۇلكى جايلى جازىلعان ماقالالاردىڭ اۆتورلارىنا قارسى سوتقا جۇگىندى. بۇدان بۇرىن ليتۆينەنكونىڭ مۇلكى جايلى جازىلعان تەرگەۋ دەرەكتەرىنە سايكەس، مۇلىكتىڭ ءبىر بولىگى مەملەكەت مەنشىگىنەن تاۋ-كەن ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ باسقارما بولىمىنە اۋدارىلعان. كەيىن ينۆەستيسيالىق ۇلگى ارقىلى ساتىلىپ كەتتى. ال سوت ناتيجەسى ءالى بەلگىسىز. سەبەبى ليتۆينەنكو ءوزىنىڭ شاعىمىنا قاتىستى سوت تىڭداۋىنىڭ جابىق تۇردە ءوتۋىن قالادى.

ءدال سول ۆاسيلەوستروۆ سوتى قاڭتاردا ميللياردەر-رەكتوردىڭ قىزى ولگا ليتۆينەنكونىڭ رەسەيلىك ءتولقۇجاتتارىن جارامسىز دەپ تاپقان. ولگا ليتۆينەنكو 2007-2011 جىلدار ارالىعىندا سانكت-پەتەربۋرگ زاڭنامالىق اسسامبلەياسىنىڭ دەپۋتاتى بولدى. بۇدان بولەك ءپۋتيننىڭ سايلاۋ الدى شتابىندا جۇمىس ىستەدى. تەك جەتى جىل بۇرىن اكەسىمەن كەلىسپەي، مەملەكەتتەن جىراق كەتۋگە ءماجبۇر بولدى. ال قىزى ەستەر-ماريا رەسەيدە اتاسىنىڭ قولىندا قالادى. كەيىن ولگا ليتۆينەنكو اكەسىنە «قىزىمدى ۇرلاپ كەتتى» دەگەن ايىپ تاعادى جانە بۇگىنگە دەيىن قىزىن قايتارام دەگەن ارەكەتى ناتيجەسىز بولىپ كەلدى. قازىرگى ۋاقىتتا رەسەيدىڭ ەكس-دەپۋتاتى پولشادا تۇرادى جانە سول جەردىڭ ازاماتتىعىن العان.

ازاتتىق راديوسىنىڭ رەسەيدەگى ءبولىمى «ءپۋتيننىڭ دوسىنىڭ قىزى» جانە «مەنىڭ اكەم – ءپۋتيننىڭ كولەڭكەلى كاسسيرى» دەگەن اتپەن رەكتوردىڭ قىزى جونىندە كولەمدى ماقالالار شىعارعان. ولگا ليتۆينەنكوعا قاتىستى بۇل اقپاراتتار ايەلگە اكەسىنە قاتىستى تەرگەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋگە سەپتىگىن تيگىزدى. سونىڭ سالدارىنان قىزدىڭ اكەسى سوتتا اقتالۋعا تىرىسىپ باعۋدا. ال 24 قاڭتاردا ولگا ليتۆينەنكو ليتۆا سەيمىندە ءسوز سويلەدى.

«مەملەكەتتى پەتەربۋرگتەن كەلگەن پۋتيندىك جەندەتتەر توبى باسقارادى. بۇگىندە ول توپ بۇكىل رەسەيدى جاۋلاپ، ەلدىڭ ەكونوميكاسىن قۇلدىراتىپ جاتىر. سايلاۋ الدى ءۇش شتابتىڭ ءتوراعاسى، ءپۋتيننىڭ وڭ قولى - مەنىڭ اكەم رەسەيدەگى ادام قۇقىقتارىنىڭ تاپتالۋىنا سەپتىگىن تيگىزگەندەردىڭ ءبىرى. ول كولەڭكەلى كاسسير رەتىندە ءپۋتيننىڭ كاپيتالىن ۇستاپ تۇرعان ادام»، - دەگەن ەدى ولگا ليتۆينەنكو.

ولگا ليتۆينەنكو ۆلاديمير پۋتينگە قاتىستى ءبىر سىردى جاقسى بىلەتىن. ول پرەزيدەنتتىڭ كانديداتتىق ديسسەرتاسياسىنا قاتىستى بولدى. بۇل وقيعا 1997 جىلى ۆلاديمير ليتۆينەنكو باسقارعان تاۋ-كەن ۋنيۆەرسيتەتىندە ورىن العان. پۋتين ول ۋاقىتتا رف پرەزيدەنتىنىڭ ءىس باسقارماسىەندا ورىنباسارلىق قىزمەتتەردى اتقاردى. پۋتيننەن سوڭ اتالمىش وقۋ ورنىندا 1998 جىلى فيلولوگ-رومانيست فاكۋلتەتىنەن يگور سەچين قورعادى. ونىڭ ديسسەرتاسياسىنىڭ تاقىرىبى – «مۇناي مەن مۇناي ونىمدەرى ءترانزيتىنىڭ ينۆەستيسيالىق جوباسىنىڭ ەكونوميكالىق باعامى».

2006 جىلى ۆاشينگتونداعى برۋكينگسك ينستيتۋتىنىڭ زەرتتەۋشىلەرى ۆلاديمير ءپۋتيننىڭ «نارىقتىق قاتىناستاردى قالىپتاستىرۋ جاعدايىندا ايماقتىڭ مينەرالدى-شيكىزات بازاسىن جاڭعىرتۋدىڭ ستراتەگيالىق جوسپارلاۋى» اتتى ديسسەرتاسياسىنىڭ كوشىرمە ەكەنىن انىقتاعان. ولاردىڭ دەرەگىنشە، 20 بەتتىڭ 16-سى كوشىرىلگەن نەمەسە «ستراتەگيالىق جوسپارلاۋ جانە ساياسات» كىتابىنان وزگەرتىلىپ جازىلعان. 1979 جىلى پيتتسبۋرگسك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورلارى  اتالمىش كىتاپتى شىعارعان. ال 1982 جىلى كىتاپ ورىس تىلىنە اۋدارىلعان. ءپۋتيننىڭ جۇمىسىنداعى التى دياگرامما مەن سىزبالار امەريكالىق زەرتتەۋشىلەردىڭ ەڭبەگىنىڭ ءدال كوشىرمەسى.

«كەي جەرلەرىندە وداعايلار مەن ۇتىرلەردىڭ ورنىن اۋىستىرعان. ءماتىننىڭ 16 بەتى مەن سىزبالارى copy-paste، copy-paste، copy-paste ەكەنى كورىنىپ تۇر. 216 بەتتىڭ 140-ى – لەنينگرادتىق مينەرالدى رەسۋرستاردىڭ ادىستەمەسى، باستى تەوريادان تۇراتىن 16 بەتى – پيتتسبۋرگتىك عالىمدادىڭ كوشىرمەسى. ءوز ديسسەرتاسياسىندا پۋتين تەك كەي بەتتەرىن عانا ءوزى جازعان سەكىلدى»، - دەدى كوشىرمەنى بايقاعان يگور دانچەنكو. ءپۋتيننىڭ ديسسەرتاسياسى جونىندە امەريكالىق باق-تا تاراعان سوڭ دانچەنكوعا ءتۇرلى قوڭىراۋلار شالىنىپ، رەسەيدە ەندىگى جۇمىس ىستەۋىنە تىيىم سالىنعانى تۋرالى ايتىلدى.

2006 جىلى «ۆلاست» جۋرنالىنا سۇحبات بەرگەن ۆلاديمير ليتۆينەنكو ءپۋتيننىڭ جۇمىسىن باستان-اياق ءوزى قاداعالاعانىن ايتتى: «جۇمىس بارىسىن مەن باستان اياق باقىلادىم. اكادەميادان الىس ۆلاديمير ءپۋتيننىڭ ديسسەرتاسياسىنىڭ العاشقى نۇسقاسىنا سىن ايتىلىپ، قابىلدانبايتىن بولعان. ءبىز قايتا جۇمىس ىستەپ كورۋىن تالاپ ەتتىك. بىرنەشە ايدان كەيىن ول ايتىلعان سىندى ەسكەرىپ، قاتەلەرى تۇزەتىلگەن ديسسەرتاسيانى كورسەتتى، ءبىز قورعاۋعا رۇقسات بەردىك. سول سەبەپتى ديسسەرتاسيانى ءپۋتيننىڭ ءوزى جازعانىنا ەش كۇمانىم جوق»، - دەدى ول. ال رەسەي پرەزيدەنتى مەن ونىڭ وكىلدەرى پىكىر بەرۋدەن باس تارتتى.

ولگا ليتۆينەنكو ديسسەرتاسيانىڭ قالاي جازىلعانى جونىندە ازاتتىق راديوسىنا بۇگە-شۇگەسىنە دەيىن ايتىپ بەردى.

-مەنىڭ اكەم پۋتينمەن 1991 جىلى سىرتقى بارلاۋ ارداگەرلەر قاۋىمداستىعىنىڭ ءتوراعاسى گەنناديي بەليك ارقىلى تانىستى. بەليك سيرەك-جەر مەتالدارىن باتىس ەلدەرىنە زاڭسىز ەكسپورتتاۋمەن اينالىساتىن. بۇل ىسكە اكەمنىڭ دە قاتىسى بولدى. 1994 جىلى پۋتين مەن بەليك ونى رەكتور ەتىپ تاعايىندادى. رەكتورلىق قىزمەتكە كەلىسىمەن ول قىزمەتىن اسىرا پايدالانىپ، زاڭسىز كاسىپپەن اينالىستى. ياعني ديسسەرتاسيالار دايىندايتىن. مۇنى پۋتين دە جاقسى پايدالاندى. ودان بولەك بىرنەشە بەلدى ادامدار سول وقۋ ورنىنان اكەمنىڭ جازىپ بەرگەن ديسسەرتاسياسىن قورعاپ شىقتى. تەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەت "سىيلى" ادامداردان تۇراتىن قىلمىستىق توپقا اينالدى. مەن ءبارىنىڭ ەسىمىن بىلەمىن، تەك ءقازىر ايتپاي-اق قويعانىم ءجون بولار. كۇندەردىڭ كۇنىندە وزدەرى دە مويىنداي جاتار.

پۋتينگە ديسسەرتاسيانى جازىپ بەرگەن – مەنىڭ اكەم. 1997 جىلى اكەم دەمالىس الىپ، كوشىرمە اپپاراتىن ءبىزدىڭ ساياجايعا اكەلگەن. سوندا پۋتين ءبىر دە ءبىر رەت اكەمە كەلىپ، ديسسەرتاسيا بويىنشا كومەك سۇراماعان ەدى. كەز كەلگەن اسپيرانت پروفەسسورعا كەلىپ، ءتۇرلى سۇراقتار قويۋى ءتيىس ەمەس پە؟! ال پۋتين مەن اكەمنىڭ اراسىندا ونداي قارىم-قاتىناس بولعان جوق. ياعني ءبارىن دەرلىك اكەمنىڭ ءوزى جازىپ بەردى. ءتۇرلى كىتاپتارداعى ۇناعان ابزاستاردى اكەم كوشىرمەدەن وتكىزىپ، ا4 فورماتىنداعى قاعازعا جاپسىرىپ، ءوزىنىڭ پىكىرىن قوساتىن. مۇنىڭ ءبارىن مەن ءوز كوزىممەن كوردىم.

الايدا اكەم مۇنىڭ ءبارى ارحيۆتە ساقتالادى دەپ ويلادى. مەن ءپۋتيننىڭ العاشقى شتابىندا جۇمىس ىستەپ جۇرگەنىمدە بىزگە «ۆاشينگتون پوستتان» ءبىر جۋرناليست كەلىپ، بولاشاق پرەزيدەنتتىڭ اۆتورەفەراتىمەن تانىسقىسى كەلەتىنىن ايتتى. ءبىراق رەكتور ونىڭ مۇمكىن ەمەس ەكەنىن ايتىپ، بەتىن كەيىن قايتاردى.

ولگا ليتۆينەنكونىڭ ايتۋىنشا، ديسسەرتاسيانى اكەسى پۋتينگە تەگىن جازىپ بەرگەن. سەبەبى سونىڭ ارقاسىندا اكەسى رەكتور بولدى.

-بۇل اكەمنىڭ العىسى رەتىندە ورىندالعان تاپسىرما بولۋى ىقتيمال.  ال مۇنىڭ ءبارىن اشكەرە قىلماق بولعان ينستيتۋت قىزمەتكەرلەرىنە قوقان-لوقى جاسالعان. ءبارى قورقاتىن، - دەي كەلە ولگا ليتۆينەنكو رەسەيدى كۇتىپ تۇرعان سۇمدىق جايتتارمەن ءبولىستى.

-رەسەيدى مۇشكىل جاعداي كۇتىپ تۇر. ەكونوميكالىق قۇلدىراۋ، حالىقارالىق ارەناداعى اپات. ءپۋتيننىڭ اۆتوكراتيا ينستيتۋتى كۇشەيەتىن بولادى. ەۋروپا بىرىگىپ، سەرىكتەستىك ماسەلەلەرى تالقىلانىپ جاتقاندا، پۋتين ءوز بەتىنشە، ءوزىنىڭ ەسكى ادىسىمەن ەلدى باسقارۋدى جالعاستىرادى. الدا بولاتىن سايلاۋ جالعان، ناتيجەسى ايدان انىق. سايلاۋعا قاتىسۋشىلار – جالعان فيگۋرالار عانا. ءبارى زاڭدى بولىپ كورىنگەنىمەن، كانديدات –  بىرەۋ.