سەگىزىنشى مامىرعا دەيىن حالىقارالىق ىزدەۋدە بولعان جومارت ەرتايەۆ ءىرى كولەمدەگى قاراجاتتى قالتاسىنا باستى دەگەن ايىپپەن تۇتقىندالدى. ق ر ءىىم باسپا ءسوز قىزمەتى ۇسىنعان دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، ول ينتەرپولدىڭ سۇرانىسى بويىنشا ماسكەۋدىڭ قاق ورتاسىنداعى جولدىڭ بويىندا ۇستالعان. ءقازىر كاسىپكەردى قازاقستانعا ەكستراديسيالاۋ ماسەلەسى تالقىلانىپ جاتىر. ال بۇگىن ەرتايەۆتىڭ رەسەي ازاماتتىعىن سۇراعانى بەلگىلى بولدى. بۇعان دەيىن دە ءبىر رەت ءىستى بولعان ازاماتتى ۇستاۋ ءۇشىن ءتۇرلى ارەكەتتەر جاسالعان. الايدا قىلمىستىق ىزدەستىرۋ توبى كاسىپكەردىڭ تۇراقتى ورنىن تابا الماي، ءبىراز ابىگەرگە تۇسكەن.

جومارت ەرتايەۆتىڭ قازاقستانداعى بىرنەشە بانكتىڭ جۇمىسىنا زور ىقپالى بار ەكەنى انىقتالىپ وتىر. ونىڭ قاماۋعا الىنۋى ەلىمىزدەگى بانك اكسيونەرلەرى ءۇشىن ەس جيدىراتىن وقيعا سانالادى. وسىعان دەيىن پرەزيدەنت نازاربايەۆ ەلدەگى ەكسيمبانك، Qazaqbank جانە استانا بانكتىڭ جاعدايى جونىندە: «بانك مەنەدجەرلەرى باسقارۋ جۇمىستارىن دۇرىس جۇرگىزبەي، ابدەن قارىزعا باتقان»، — دەگەن بولاتىن. Qazaqbank-تىڭ جۇمىسىنىڭ السىرەۋىن بانك وكىلدەرى 2013-2016 جىلدارداعى «ساپاسىز نەسيەلەرمەن» بايلانىستىرادى. ول كەزدە بانكتى جومارت ەرتايەۆ پەن يبراگيم باقىت باسقارعان ەدى. ال استانا بانكى ءوز جاعدايىنىڭ ءتاۋىر ەكەنىن مالىمدەگەن. الايدا قارجى  وپەراسيالارىن ورىنداۋ بارىسىندا ەكى اپتا ىشىندە استانا بانكى تەحنيكالىق دەفولتقا ۇشىراي جازدادى. دەمەك، پرەزيدەنتتىڭ وتكىر سىنى جاعدايدىڭ قانشالىقتى ۋشىعىپ كەتكەنىن دالەلدەپ بەردى دەگەن ءسوز.

ەرتايەۆ ۇستالعان سوڭ ۇلتتىق بانك دەرەۋ وزگە بانكتەرگە 400 ميلليارد تەڭگە كولەمىندە كومەك كورسەتە الاتىنىن مالىمدەدى. بۇل رەتتە ۇلتتىق بانك دەپوزيتتى ۋاقىتىنان بۇرىن الاتىندارعا ارنالعان ايىپپۇل مەن دەپوزيت كىرىستەرىن ۇلعايتاتىن  جيناقتاۋشى سالىمىن ەنگىزۋدى تالاپ ەتىپ وتىر. بۇل كليەنتتەردىڭ بانكتەن جاپپاي باس تارتۋىنىڭ الدىن الادى دەيدى قارجى ماماندارى.

ۇلتتىق بانكتىڭ مۇنداي كومەك كورسەتۋ نيەتى – قىسىلتاياڭ كەزەڭدە بانك قازىناسىنا قوماقتى قاراجات سالاتىن اكسيونەرلەرمەن ۋاعدالاستىققا قول جەتكىزگەندىگىنىڭ انىق كورىنىسى. بۇل كومەككە العاشقى بولىپ قول جەتكىزەتىن بانكتەردىڭ قاتارىندا پرەزيدەنتتىڭ سىنىنا ۇشىراعان استانا بانكى دە بار.

ۇلتتىق بانكتىڭ بۇل ارەكەتىنە ماسكەۋدە ءىستى بولىپ جاتقان قازاقستاندىق جومارت ەرتايەۆتىڭ قانداي قاتىسى بار؟

بۇل وقيعا قازىنا قاراجاتىن قالتاسىنا باسىپ، ءىزىن سۋىتقان بانك اكسيونەرلەرىن جازالاۋعا بەل بۋعان نازاربايەۆتىڭ باتىل شەشىمدەرىنىڭ ءبىرى، مەملەكەتتەر اراسىنداعى الىس شاقىرىمدار قىلمىسكەرلەردى قۇرىقتاۋعا كەدەرگى كەلتىرە المايدى، دەيدى ساراپشىلار.

جاقىندا ۇستالعان رەسەيلىك بانكير ۆلاديمير انتونوۆتىڭ تەرگەۋ بارىسىندا بەرگەن جاۋابى بويىنشا جومارت ەرتايەۆ قازاقستان، رەسەي، بەلارۋس جانە لاتۆيا ەلدەرىنىڭ قازىناسىنا قول سۇققانى ءۇشىن دە كىنالى دەپ تابىلدى. بەلگىلى ساياساتكەر تالعات قالييەۆتىڭ Telegram كانالىندا كورسەتكەن دەرەكتەرىنە سايكەس، ەرتايەۆ ىسىندە زارداپ شەگۋشىلەردىڭ قاتارىندا قۇلىبايەۆتار اۋلەتى دە بار ەكەن. ماسكەۋدە ونىڭ سەنتر كرەديت بانكىمەن، ينبانكپەن جانە رەسەيلىك ءىرى ينۆەستورلاردىڭ ءبىرى الەكساندر كلياچينمەن بايلانىسى انىقتالدى.

ەرتايەۆ قازاقستان مەن رەسەيدەگى قولما قول اقشاسىز ءترانزيتتىڭ كولەڭكەلى كوشباسشىسى سانالادى. ول رەسەيلىك ب ا ق سوڭعى جىلدارى قوماقتى قاراجاتتى جىمقىرعانى جونىندە جارىسا جازعان سەرگەي ماگيننىڭ ورنىن يەلەنىپ، ورتالىق بانك ءتوراعاسىنىڭ كەڭەسشىسى الەكسەي سيمانوۆسكييدىڭ جان-جاقتى قولداۋىنا يە بولىپ كەلگەن.

دەرەككوزگە سەنسەك، پرەزيدەنت كولەڭكەلى ەكونوميكا كوشباسشىلارىن قاماۋعا بۇيرىق بەرگەن. ناتيجەسىندە رەسەيدەگى قاشقىن كاسىپكەرلەردى بىرتىندەپ تۇتقىنداۋ قولعا الىنعان. 2018 جىلدىڭ 19 ناۋرىزىنان باستاپ  فقق (فسب) مەن ەقق (سەب) اتالمىش وپەراسيالاردى قارقىندى ورىنداپ جاتىر.

ياعني قازاقستاننىڭ بانك سەكتورىن جاپپاي قۇرىلىمدىق تارتىپكە كەلتىرۋ جۇمىستارى ءجۇرىپ، قارجى سالاسىندا باسقاشا ءداۋىر باستالاتىنىن بايقاۋ قيىن ەمەس.

2009 جىلى اليانس بانكتىڭ باسقارما ءتوراعاسى بولعان ەرتايەۆقا قارجى پوليسياسى 1،1 ملرد دوللاردى قولدى قىلدى دەگەن ايىپ تاعىلعان ەدى. «9 اي اباقتىدا نە ءۇشىن جاتقانىمدى ءوزىم دە بىلمەيمىن»، — دەگەن جومارت ەرتايەۆتىڭ باسىنا ارادا 10 جىل وتكەن سوڭ تاعى دا بۇلت ءۇيىرىلدى. ۇيىرىلگەن بۇلتتىڭ سەيىلەتىن ءتۇرى بايقالمايدى. سەبەبى تاعىلعان ايىپ كوپ. ەرتايەۆتىڭ ۇستالۋىنان قازاقستاندىق بانكتەرگە اۋىر تيگەنىن جوعارىدا اتاپ وتتىك. جىل باسىندا «اكسيونەرلەردى باسىمىزعا شىعاردىق» دەپ قارجى ءمينيسترى دانيار اقىشيەۆقا شۇيلىككەن نازاربايەۆتىڭ سىنىنىڭ استارىندا وسىنداي ءىرى قىلمىسكەرلەردى قۇرىقتاۋ جوسپارى تۇرعانىن ەشكىم اڭعارمادى.