قازىرگى زاماندا بانكپەن بايلانىسى جوق ادامدى تاپپايتىن شىعارمىز. بۇرىندارى قارت ادامدار زەينەتاقىسىن تەك كاسسادان الاتىن بولسا، ءقازىر ولاردىڭ بارلىعىن بانكتىك كارتوچكا جۇيەسىنە كوشىرىپ تاستادى. البەتتە، قارجى ماسەلەسىندە بانك جۇيەسىنىڭ اتقاراتىن قىزمەتى ماڭىزدى ەكەنى بەلگىلى بولسا دا، وسى كۇنگە دەيىن ونىڭ پروبلەمالارى مەن ماسەلەلەرى دە كوپ بولىپ وتىر. ونىڭ ىشىندە كەز كەلگەن بانكتىڭ جابىلىپ قالۋى، ونىڭ كليەنتتەرى نەمەسە ونىڭ اينالاسىنداعىلار ءۇشىن ۇلكەن ابىگەرلىك تۋدىراتىنى جاقسى ەمەس.
ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العان تۇستا جاڭبىردان كەيىنگى ساڭىراۋقۇلاقتاي بانكتەر قاپتاعانىن بىلەمىز. 280 بانكتىڭ العاشقىلارى سول كەزدەگى داعدارىس جاعدايىندا باسەكەلەستىككە توتەپ بەرە الماي جابىلىپ جاتتى. ءتىپتى 2000 - جىلداردىڭ باسىندا ەلىمىزدە 16 بانك عانا قالعان ەدى. كەيىنگە كەزدەرى ولاردىڭ سانى قايتادان 2 ەسەگە ءوستى. نە جاعداي بولعانى بەلگىسىز 1990 جىلى اشىلىپ، جۇيەقۇراۋشى دەڭگەيىندە قىزمەتى ءتاپ-تاۋىر بولعان نەگىزگى بانكتەردىڭ ءبىرى «كازكوممەرسبانك» بيىل «قازاقستان حالىق بانكى» اكسيونەرلىك قوعامىنا قوسىلىپ، جۇتىلىپ كەتتى. ونىڭ الدىندا «استانا بانكى» اق بانكروتتىققا ۇشىرادى. قالاي دەگەنمەن دە، وركەنيەتتى قوعام مۇشەسى رەتىندە ءقازىر ادامدار جيناعان قاراجاتتارىن ساقتىق ماقساتىندا بانكتە ۇستايتىن بولدى. الايدا ولارعا ەلىمىزدىڭ بانك جۇيەسى تالاپقا ساي قىزمەت ەتىپ، كوڭىلدەرىنەن شىعا الىپ وتىر ما، ول باسقا اڭگىمە.
وتكەن اپتادا عانا «كاسپي بانك» اق قوعامى تۋرالى الەۋمەتتىك جەلىلەردە، ونىڭ ىشىندە WhatsApp مەسسەندجەرى ارقىلى «ويباي، بانك بانكروت بولدى، اقشالارىڭدى تەز الىڭدار» دەگەن حابار تارادى. «بانك قوجايىنى م.لومتادزە مىرزا قارجىنى جىمقىرىپ كەتىپتى-مىس» دەگەن سىبىس گۋلەپ كەتتى. الەۋمەتتىك جەلىدە بەلسەندى، ءتىپتى سول قارجى مەن ەكونوميكا سالاسىن جازىپ ءجۇر دەگەندەردىڭ وزدەرى اڭتارىلىپ، نە ايتارىن بىلمەي قالدى. تەك بانكتىڭ باسپا ءسوز حاتشىسى ەربول ازانبەكتىڭ پوستتارى مەن قۇرىلتايشىسىنىڭ ارنايى بەينەۇندەۋىنەن كەيىن عانا حالىق تىنىشتالعانداي بولدى. وسى رەتتە «قامشى» اقپارات اگەنتتىگى ءوز تاراپىنان بانك وكىلدەرىمەن تىكەلەي حابارلاسىپ، راستالعان قانىقتى اقپاراتتى ءوز ۋاقىتىندا بەردى. ال، وسى ەكى ورتادا بيلىك جاعىنان، اسىرەسە قارجى سالاسىن رەتتەۋشى ءارى قاداعالاۋشى ورگان – ۇلتتىق بانك تاراپىنان ەشقانداي دا رەسمي مالىمدەمەلەر بولماعانى ءبارىمىزدى قىنجىلتتى. ءاربىر مەملەكەتتىك ورگانننىڭ سايتى ونىڭ رەسمي بەتپەردەسى بولعاندىقتان، بىردەن باس بانكتىڭ ينتەرنەت-رەسۋرسىن اشقانىمىزدا، وكىنىشكە قاراي، ماردىمدى مالىمەت الا المادىق. ول جەردە تەك قانا دانيار اقىشيەۆ مىرزانىڭ كەزدەسۋلەرى مەن جۇمىسى تۋرالى عانا جاڭالىقتار كوزگە شالىندى.
ينتەرنەت سياقتى اقپاراتتىق اجداھانىڭ وتە دامىعان زامانىندا فەيكتەر تاراپىنان بولاتىن جالعان اقپارات تاراعان جاعدايدا نە ىستەمەك كەرەك؟ مۇنداي الەۋمەتتىك ماڭىزى بار وقيعا كەزىندە ءتيىستى بيلىك وكىلدەرى نەگە جاۋاپ بەرمەيدى، الدە ولار ونداي وكىلەتتىككە يە ەمەس پە؟
مۇنداي ساۋالدارعا حالىق پەن ءوزىنىڭ ورتاسىندا بەرىك قامال سالىپ العان ۇلتتىق بانك تاراپىنان جاۋاپ الۋ قيىننىڭ قيىنى بولار؟
سول سەبەپتى دە بانككە قارجى سالاردا نەمەسە بانكپەن جۇمىس ىستەگەندە نە ىستەۋ كەرەكتىگىن ءوز شاما-شارقىمىزشا ايتا وتسەك دەگەن ويمەن تومەندەگىدەي اقىل-كەڭەستەر بەرەمىز.
- الدىمەن بانكتىڭ قازاقستاننىڭ دەپوزيتتەرگە كەپىلدىك بەرۋ قورىندا مۇشەلىكتە بار-جوعىن ونىڭ سايتىنان انىقتاپ العان ابزال. اتالعان قور تەڭگەمەن سالىنعان دەپوزيتتەردى 10 ميلليونعا دەيىن، ال شەتەل ۆاليۋاسىندا بولسا، 5 ميلليونعا دەيىن قايتارىپ بەرەدى.
- بانك جاريالانىمدارىن ونىڭ سايتى مەن الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى پاراقشاسىنان قاداعالاپ وتىرعان اسا كوپ پايداسىن بەرەدى. ەگەر بانك تاراپىنان كرەديتور تاراپىنان تالاپ-تىلەك قابىلدايتىن جاڭالىق كورسەڭىز، بىردەن ولارعا تالاپ-حات جازۋىڭىز ءسىزدىڭ بانك بانكروت بولعان جاعدايدا العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ سالىمىڭىزدى قايتارىپ الۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ايتپەسە بانكروتتىق ءۇردىسى 6-7 جىلعا دەيىن ساعىزداي سوزىلىپ كەتەتىن كەزدەر دە كەزدەسەدى.
- بانك سالاسىنىڭ باس رەتتەۋشىسى جانە ءامىرشىسى بولىپ وتىرعان قۇزىرلى ورگان ۇلتتىق بانكىنىڭ ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەرگە قاتىستى تاراتقان جاڭالىقتارى مەن حابارلامالارىن دا قاداعالاپ وتىرعان دۇرىس. ەگەر دە بۇل مەملەكەتتىك ورگان تاراپىنان قانداي دا ءبىر بانكتىڭ بەلگىلى ءبىر قارجى وپەراسيالارىن ۋاقىتشا توقتاتىپ قويعان جاعدايلاردى كوزىڭىز شالسا، ول اتالعان بانكتىڭ ناشارلاي باستاعانىن كورسەتەدى جانە ساقتىق شارالارىنا كوشۋىڭىزگە تۇرتكى بولادى.
ەلىمىز امان، جەرىمىز تىنىش بولىپ، بانكىڭىز بانكروت بولماسىن!
سەرىكقازى كوكەناي
