ەل ەگەمەندىگىنىڭ ىدىراماس تۇتاستىعى، مىزعىماس بىرلىگى مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ تولىققاندى قوعامدىق-الەۋمەتتىك قىزمەت اتقارۋىنا بايلانىستى ەكەنى ءسوزسىز. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى ۇلت تۇتاستىعىنىڭ اسا ماڭىزدى تاعاندارىنىڭ ءبىرى – ۇلتتىق ءتىل دەسەك، ءتىلدىڭ دامۋ دەڭگەيى ونىڭ قازىرگى قولدانىستاعى تىلىنەن كورىنىس تابادى. ۇلتتى بىرىكتىرىپ، اتا-بابامىزدان جادىگەر بولىپ، ۇرپاقتان ۇرپاققا بەرىلىپ كەلە جاتقان ءتىلىمىز – ۇلتتىق بولمىسىمىزدىڭ، مەنتاليتەتىمىزدىڭ، مادەنيەتىمىزدىڭ، رۋحاني بايلىعىمىزدىڭ قاينار باستاۋى.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن.ءا.نازاربايەۆ: «قازاق ءتىلىن لاتىن ارپىنە كوشىرۋ - بۇل انا ءتىلىمىزدىڭ جاھاندىق عىلىم مەن بىلىمگە كىرىگۋىن، رۋحاني تۇتاستىعىن قامتاماسىز ەتەتىن بىرەگەي قادام»، - دەگەن ەدى. وسى تۇرعىدا قاراعاندا، جازۋىمىزدى لاتىن ارىپتەرىنە كوشىرۋدىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ دامۋى مەن قولدانىس اياسىن كەڭەيتۋگە قوسار ۇلەسى زور ەكەنى داۋسىز. قازىرگى تاڭدا مەملەكەتتىك ءتىلىمىز كەرەگەسىن كەڭگە جايىپ، ەگەمەندى ەلىمىزبەن قاتار دامىعاندىقتان، مەملەكەتتىك تىلگە دەگەن سۇرانىس تا ارتىپ كەلەدى. سوندىقتان ءتىلىمىزدىڭ جازۋىنىڭ دا زامان تالابىنا ساي كەلۋىن كۇندەلىكتى ءومىردىڭ ءوزى تالاپ ەتىپ وتىر.
ءتىلدىڭ بولاشاعى - ەلدىڭ بولاشاعى. قازىرگى قازاقستاننىڭ الەمدىك دەڭگەيدەگى باسەكەگە قابىلەتتىلىگى ونىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى مەن جازۋىنىڭ دا دامۋىمەن تىعىز بايلانىستى. وسىنداي كوپتەگەن جاعدايلار، كۇندەلىكتى ءومىردىڭ ءوزى، جاڭا تەحنولوگيالار زامانى قازاق ءتىلىن لاتىن الىپبيىنە كوشىرۋدىڭ قاجەتتىلىگىن العا تارتتى. قازاق جازۋىنىڭ لاتىن ارىپتەرىنە كوشىرىلۋى ەل بولاشاعى - جاس ۇرپاقتىڭ ءوقۋ-بىلىم جانە عىلىم جولىنداعى ىزدەنىستەرىنە دە جول اشادى. قازاق ءتىل ءبىلىمىنىڭ، ءالىپبيىنىڭ نەگىزىن سالعان بىرەگەي عالىم ا.بايتۇرسىن ۇلى: «ءبىزدىڭ زامانىمىز – جازۋ زامانى: جازۋمەن سويلەسۋ اۋىزبەن سويلەسۋدەن ارتىق دارەجەگە جەتكەن زامان»، - دەگەن بولاتىن. بۇگىنگى تاڭدا جازۋ – ءوقۋ-بىلىم، اقپارات، عىلىم مەن تەحنيكا، جاڭا تەحنولوگيالاردىڭ كورسەتكىشى، ادامزاتتىڭ قوعامدىق-الەۋمەتتىك ورتادا ءومىر ءسۇرۋىنىڭ العىشارتى دەپ ايتار ەدىم.
ءبىزدىڭ ەلىمىز ءۇشىن قازاق جازۋىن لاتىن اپبيىنە كوشىرۋدىڭ تومەندەگىدەي ۇتىمدى تۇستارىن اتاپ كورسەتەر ەدىم:
بىرىنشىدەن، لاتىن الىپبيىنە كوشۋ – قازاق ءتىلىنىڭ حالىقارالىق دارەجەگە شىعۋىنا جول اشادى. قازاق تىلىنە كومپيۋتەرلىك جاڭا تەحنولوگيالار ارقىلى حالىقارالىق اقپارات كەڭىستىگىنە كىرىگۋگە ءتيىمدى جولدار اشىلادى.
ەكىنشىدەن، ءتۇبى ءبىر تۇركى دۇنيەسى، نەگىزىنەن، لاتىندى قولدانادى. بۇل جازۋ جۇيەسىن ءبىرىنشى بولىپ 1928 جىلى تۇركيا مەملەكەتى قابىلداسا، بۇل گرافيكاعا 1993 جىلى وزبەكستان، 2001 جىلى ازەربايجان مەملەكەتتەرى دە وتكەن ەدى. بۇل جاعداي قازاقستاننىڭ تۋىستاس مەملەكەتتەرمەن رۋحاني، مادەني، عىلىمي، ەكونوميكالىق قارىم-قاتىناسىن ارتتىرا تۇسەدى.
ۇشىنشىدەن، ءتىل تازالىعى ماسەلەسى. تىلىمىزدەگى قازىرگى جات دىبىستاردى تاڭبالايتىن ارىپتەردى قىسقارتىپ، سول ارقىلى قازاق ءتىلىنىڭ تابيعي تازا قالپىن ساقتاۋعا مۇمكىندىك الامىز.
تورتىنشىدەن، قازاق ءتىلىن وقىتقان ۋاقىتتا باسى ارتىق تاڭبالارعا قاتىستى ەملە ەرەجەلەردىڭ قىسقاراتىنى بەلگىلى. ول مەكتەپتەن باستاپ بارلىق وقۋ ورىندارىندا وقىتۋ ءۇردىسىن جەڭىلدەتەدى.
س.امانجولوۆ اتىنداعى شىعىس قازاقستان مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىندە لاتىن گرافيكاسىنا اۋىسۋ ماسەلەسىنە قاتىستى كوپتەگەن شارالار اتقارىلىپ جاتىر. 2018 جىلدىڭ 4 قاڭتارىندا «قازاق جازۋى جانە لاتىن گرافيكاسى» ورتالىعى اشىلدى. بۇل ورتالىق قازاق جازۋىن لاتىن گرافيكاسىنا كوشىرۋ ماسەلەسى بويىنشا ءتۇسىندىرۋ، ناسيحات جۇمىستارىن جۇرگىزىپ، جاڭا ءالىپبيدى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ پروفەسسور-وقىتۋشىلار قۇرامىنا، ستۋدەنتتەرگە، جالپى كوپشىلىككە ۇيرەتۋ ماقساتىندا قۇرىلعان بولاتىن. ءبىزدىڭ جوعارى وقۋ ورنىمىزدىڭ ءتىلشى ماماندارى لاتىن ءالىپبيىنىڭ ماڭىزىن، ونىڭ قاجەتتىلىگىن حالىققا ناسيحاتتاۋ، جاڭا ءالىپبي جوبالارى مەن ورفوگرافيالىق ەرەجەلەردىڭ جوبالارىن تالداۋ جۇمىستارىنا اتسالىسۋدا. وسى ماقساتتا وقىتۋشىلارعا، مەكتەپ مۇعالىمدەرىنە، بالاباقشا تاربيەشىلەرىنە، جوعارى وقۋ ورىندارى مەن كوللەدج ستۋدەنتتەرىنە ارنالعان سەمينارلار، دوڭگەلەك ۇستەلدەر، كەزدەسۋلەر ۇيىمداستىرىلدى. سوڭعى ۋاقىتتاردا ش.ءۋاليحانوۆ اتىنداعى تاريح جانە ەتنولوگيا ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور قابىلدينوۆ زيابەك ەرمۇقانۇلىمەن، ا.بايتۇرسىن ۇلى اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتىنىڭ باس عىلىمي قىزمەتكەرى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور مومىنوۆا باعدان قاتايقىزىمەن، ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ جالپى ءتىل ءبىلىمى جانە ەۋروپا تىلدەرى كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور مادييەۆا گۇلميرا بايانجانقىزىمەن، تاراز يننوۆاسيالىق-گۋمانيتارلىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى مولگاجداروۆ قاسيەت كاكەن ۇلى سىندى عالىمدارمەن كەزدەسۋلەر ءوتتى. 2018 جىلىڭ 17 مامىرىندا اكادەميك زاكي احمەتوۆتىڭ تۋعانىنا 90 جىل تولۋىنا ارنالعان «رۋحاني جاڭعىرۋ: عىلىمي مۇرا جانە ۇلتتىق قۇندىلىقتار» اتتى حالىقارالىق عىلىمي-تاجىريبەلىك كونفەرەنسياسى اياسىندا «لاتىن ءالىپبيى – ماڭگىلىك ەلدىڭ رۋحاني جاڭعىرۋى» اتتى دوڭگەلەك ۇستەل جۇمىسى ۇيىمداستىرىلدى. بۇل دوڭگەلەك ۇستەل جۇمىسىنا رەسپۋبليكانىڭ تانىمال عالىمدارى قاتىسقان بولاتىن. وتكەن جىلدىڭ قىركۇيەك ايىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى عىلىم كوميتەتى احمەت بايتۇرسىن ۇلى اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتى ۇسىنعان «قازاق ەملەسىنىڭ نەگىزگى ەرەجەلەرىنىڭ جوباسىن» تالقىلاۋ بارىسىندا ءبىزدىڭ ماماندار وسى ەملە ەرەجەلەرىنە قاتىستى ءوز ۇسىنىستارىن جولدادى، سونىڭ ناتيجەسىندە ءبىزدىڭ مامانداردىڭ ۇسىنىستارى جاڭا جوبادا ەسكەرىلگەنىن اتاپ ايتقىم كەلەدى. 2018 جىلدىڭ 22 قازانىندا استانا قالاسىنداعى ش.شاياحمەتوۆ اتىنداعى «ءتىل-قازىنا» ۇلتتىق عىلىمي-پراكتيكالىق ورتالىعىنىڭ ءتىلشى عالىمدارىمەن بىرلەسكەن «س.امانجولوۆ جانە قازاق جازۋىنىڭ بۇگىنى مەن بولاشاعى» اتتى رەسپۋبليكالىق ۆەبينار ءوتتى. قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى عىلىم كوميتەتى احمەت بايتۇرسىن ۇلى اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتى ۇسىنعان «قازاق ەملەسىنىڭ نەگىزگى ەرەجەلەرىنىڭ جوباسىن» تانىستىرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلدى. ۋنيۆەرسيتەت سايتىندا اقپاراتتىق-تانىمدىق ماقالالار ۇنەمى جاريالانىپ تۇرادى. سەمەي قالاسىداعى قازگيزۋ شاقىرۋىمەن «قازاق جازۋى جانە لاتىن گرافيكاسى» ورتالىعىنىڭ جەتەكشىسى، دوسەنت، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى ا.ءا.ءالىمحان «لاتىن الىپبيىنە كوشۋ – زامان تالابى» اتتى رەسپۋبليكالىق عىلىمي-تاجىريبەلىك سەميناردا كافەدرا بايانداما جاساپ قايتتى. ءبىزدىڭ فيلولوگ ماماندار، اتاپ ايتساق، ا.ءا.ءالىمحان، ا.ا.ايتمۋكاشوۆا شقو تىلدەردى دامىتۋ جونىندەگى باسقارماسى شىعىس قازاقستان لينگۆيستيكالىق ورتالىعىمەن بىرلەسە وتىرىپ وبلىس اۋقىمىندا سەمينارلار مەن دوڭگەلەك ۇستەلدەر وتكىزدى. مىسالى، وسكەمەن، سەمەي قالالارىندا وتكەن «لاتىن الىپبيىنە كوشۋ – زامان تالابى» اتتى وبلىستىق سەمينار-ترەنينگىدە، ريددەر قالاسىندا وتكەن «جاڭا الىپبيگە كوشۋدىڭ عىلىمي-ۇيىمداستىرۋشىلىق ماسەلەلەرى» اتتى وبلىستىق سەمينار-كەڭەستە، وسكەمەن قالاسى س.امانجولوۆ اتىنداعى شقمۋ-دا وتكەن «ا.بايتۇرسىن ۇلى جانە قازاق جازۋىنىڭ تاريحى» اتتى وبلىستىق عىلىمي-تاجىريبەلىك كونفەرەنسيادا ءبىزدىڭ ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ماماندارى باياندامالار جاسادى. ءبىزدىڭ فيلولوگ مامانداردىڭ، اتاپ ايتساق، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور ا.م.كارتايەۆانىڭ، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، پروفەسسور ل.ي.ابدۋللينانىڭ ت.ب. ماقالالارى رەسپۋبليكالىق «ەگەمەن قازاقستان»، «كازاحستانسكايا پراۆدا»، وبلىستىق «ديدار» گازەتتەرىندە جاريالاندى. لاتىن گرافيكاسىنا كوشۋ ماسەلەسى تۋرالى فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتتارى، دوسەنت ا.ءا.ءالىمحان، ب.ن.بياروۆتار بىرنەشە رەت «Altaı» تەلەارناسىندا سۇحبات بەردى. ءتۇرلى عىلىمي-پراكتيكالىق كونفەرەنسيالار جيناقتارىندا ستۋدەنتتەردىڭ لاتىن الىپبيىنە قاتىستى ماقالالارى جاريالانىپ، وسى تاقىرىپتا ءبىتىرۋ جۇمىستارى جانە ماگيسترلىك جوبالار جازىلىپ، قورعالۋدا. قاراشا ايىنىڭ 14 كۇنى ءبىزدىڭ ۋنيۆەرسيتەتتىڭ وقىتۋشىلارى مەن ستۋدەنتتەرى رەسپۋبليكالىق جالپىحالىقتىق ديكتانتقا قاتىستى، بۇل ديكتانتتا 750 ستۋدەنت پەن 50 وقىتۋشى قامتىلدى. 2018 جىلدىڭ 23 قاراشاسىندا قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانى مۇعالىمدەرىنە ارنالعان «لاتىننەگىزدى قازاق جازۋىنىڭ ورفوگرافيالىق ماسەلەلەرى» اتتى وبلىستىق سەمينار ءوتتى. تاياۋ كۇندەردە ۋنيۆەرسيتەت ماماندارىنىڭ اۆتورلىعىمەن جازىلعان، لاتىننەگىزدى قازاق گرافيكاسىن وقىپ-ۇيرەتۋگە ارنالعان «قازاق جازۋىنىڭ تاريحى جانە لاتىن گرافيكاسى» اتتى وقۋ قۇرالى جارىققا شىقپاق. قازىرگى كۇنى وبلىستىڭ بىلىكتى فيلولوگ ماماندارى قىزمەت ەتەتىن قارا شاڭىراق رەتىندە س.امانجولوۆ اتىنداعى شىعىس قازاقستان مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى لاتىن الىپبيىنە كوشۋ جۇمىستارىنا قوماقتى ۇلەس قوسۋدا.
مۇحتار ادىلبەك ۇلى تولەگەن،
سارسەن امانجولوۆ اتىنداعى
شىعىس-قازاقستان مەملەكەتتىك
ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ رەكتورى، پروفەسسور
پىكىر قالدىرۋ