بۇگىندە الەمدەگى ەڭ ءىرى زەينەتاقى قورلارى ەكونوميكالىق احۋالعا بايلانىستى قيىندىقتار تۋىپ وتىرعانىن اشىپ ايتۋدا. ماسەلەن، جاپونيانىڭ ۇكىمەتتىك زەينەتاقى قورى 2018 جىلى 136 ملرد دوللار جوعالتقان. جاپون اقشاسىنا شاققاندا بۇل 14،8 تلرن يەن تۇرادى. سول ءتارىزدى يتاليانىڭ دا ينۆەستيسيالىق زەينەتاقى قورى 2018 جىلى 98 ملرد دوللار جوعالتقان. ءقازىر يتاليادا ينفلياسيا دەڭگەيى ءوسىپ، حالىق جاپپاي قىمباتشىلىقتى قاتتى سەزىنىپ وتىر. مالايزيا ەلىنىڭ دە زەينەتاقى جۇيەسى شىعىنعا كەتە باستاعان.  Bloomberg ەكونوميكالىق زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ ساراپشىلارى  2019 جىلى دا ءبىرقاتار ەلدەردىڭ زەينەتاقى جۇيەسىنە ءقاۋىپ تونە باستايتىنىن اشىپ ايتىپ وتىر.

وسى ارادا ءبىز قازاقستانداعى زەينەتاقى جۇيەسى جايىندا وتاندىق مامانداردىڭ پىكىرىن بىلدىك. وتاندىق ساراپشىلاردىڭ پايىمداۋىنشا، بىزدەگى زەينەتاقى جۇيەسىنە دە سەرپىن قاجەت. مامانداردىڭ پايىمداۋىنشا، زەينەتاقى قورىنداعى قارجىنى دۇرىس جۇمىس ىستەتە الماۋىمىز ءبىزدى قاتتى الاڭداتۋى ءتيىس.

ءقازىر قازاقستانداعى ءبىرىڭعاي جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورىندا 9 ترلنعا جۋىق تەڭگە بار. ارينە، بۇل قارجى قوردا تەككە جاتقان جوق. اتالمىش قاراجات ەكونوميكانىڭ بەلگىلى ءبىر سالالارىن قولداۋعا جۇمسالىپ تۇرادى. ماسەلەن، 2017 جىلى زەينەتاقى قورىنان 50 ملرد تەڭگە الىنىپ، تەمىرجول سالاسىن جاڭعىرتۋعا جۇمسالسا، 2018 جىلى 300 ملرد تەڭگە كولەمىندە قارجى ەكونوميكالىق جوبالاردى قارجىلاندىرۋ ماقساتىندا ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەرگە بەرىلە باستادى.

ەكونوميكا عىلىمىنىڭ دوكتورى،  پروفەسسور،  ءجۇمادىلدا باياحمەتوۆتىڭ ايتۋىنشا، بولاشاقتا بىزگە زەينەتاقى قورىنداعى قارجىنى ءوزىن-وزى اقتايتىن سالالارعا ءبولۋدى ويلاستىرۋ قاجەت.

-زەينەتاقى قورىنداعى قاراجاتتى ءبىز ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەرگە قانداي دا ءبىر جوبالاردى قارجىلاندىرۋعا بولە باستادىق. ءبىراق بىزدەگى بانكتەر مەن ءوندىرىس ورىندارىنىڭ اراسىندا ايتارلىقتاي تىعىز قارىم -قاتىناس جوق ەكەنىن مويىنداۋىمىز كەرەك. بانكتەردە قانداي دا ءبىر ءوندىرىس ورىندارىنا بارىپ ونىڭ ءتۇسىمىن زەرتتەپ، ولاردىڭ شىعىندارى وزدەرىن وزدەرى اقتاي ما، جوق پا، ونى تەرەڭدەپ ءبىلۋ ءتارىزدى ماركەتينگتىك ءتاسىل جوق. ولار قانداي دا ءبىر قۇرىلىس كومپانياسىنا ءۇي سالۋعا قارجى بولەدى نەمەسە بولىنگەن قارجىنى دەپوزيتتە ساقتاپ، ونى حالىققا نەسيە رەتىندە بەرۋ بىزدە كەڭ ورىن العان. بىزدەگى زەينەتاقى اكتيۆتەرىن ۇقساتۋدىڭ ءتۇرى وسى. نەگىزىندە بۇل دۇرىس ەمەس. جاپونيادا زەينەتاقى قورىنداعى قارجىنى ءوندىرىس+ءونىم دەگەن فورمۋلامەن ۇقساتادى. قارجى وتاندىق ءونىم شىعاراتىن كومپانيالاردىڭ جۇمىسىن جاڭعىرتۋعا بولىنەدى. سونىڭ وزىندە جاپونداردىڭ زەينەتاقى جۇيەسى ۇتىلىپ وتىر. سوندىقتان ءبىز ءۇشىن بولاشاقتا زەينەتاقى قورىن باقىلاۋ، قاداعالاۋ ءىسى ماڭىزدى، - دەيدى ەكونوميست-عالىم ءجۇمادىلدا باياحمەتوۆ.

ماماننىڭ پايىمداۋىنشا،  بولاشاقتا قانداي دا ءبىر داعدارۋ كەزەڭى ورىن السا، حالىقتىڭ زەينەتاقى قورىنا جيناقتالعان قارجىسىنىڭ قۇنى كەمىپ كەتپەۋى ءۇشىن زەينەتاقى قورىنداعى قارجى تابىس اكەلىپ تۇرۋى كەرەك. بۇل رەتتە مامان، «ءقازىر قوردا جيناقتالعان قاراجات ينۆەستيسياعا جاراپ، تابىس اكەلىپ وتىرۋدىڭ ورنىنا وزىنەن-وزى كەمىپ، قىمباتشىلىق سالدارىنان قۇنىن جوعالتتى» دەيدى.

-قورداعى قارجىنى ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەرگە بەرۋ دە اسا پايدا اكەلمەيدى. قارجى راسىمەن دە ەكونوميكالىق جوبالاردى ونىڭ ىشىندە وتاندىق ءونىم وندىرۋشىلەردى قولداۋعا ساۋاتتى جۇمسالسا ءجون بولار ەدى،-دەدى ەكونوميست-عالىم.  

سوندىقتان بولاشاقتا مىناداي ۇسىنىستارعا ءمان بەرگەنىمىز ابزال:

ا) ەلىمىزدىڭ ۇلتتىق قورىن باسقارۋ جونىندەگى كەڭەسى «قازاگرو» ۇلتتىق حولدينگىنە ءبىرىڭعاي جيناتاۋشى زەينەتاقى قورىنان الىپ 450 ملرد تەڭگە بەرۋدى ماقۇلداپ وتىر. ۇلتتىق قوردى باسقارۋ كەڭەسى ماماندارىنىڭ پايىمداۋىنشا، بولىنگەن قارجى اۋىل شارۋاشىلىعىن دامىتۋعا، اۋىل شارۋاشىلىعى كاسىپورىندارىنىڭ بورىشتىق جۇكتەمەسىن ازايتۋعا، اۋىل شارۋاشىلىعىنا ارزان نەسيە بەرۋگە، ۆاليۋتالىق تاۋەكەلدەردىڭ ازايۋۋىنا كومەكتەسەدى. ءبىز شارۋانى نەسيەگە بايلاپ پايدا تاپپايمىز دەر ەدىم. ءقازىر اۋىل شارۋاشىلىعى كووپەراتيۆتەرىنىڭ 70 پايىزى ارزان نەسيە الىپ، ونى قايتارا الماي ءجۇر. وسىنى ەسكەرە وتىرىپ، زەينەتاقى قورىنداعى قاراجاتتىڭ ءبىر بولىگىن اۋىل شارۋاشىلىعىن جاڭعىرتۋعا قاتىستى جوبالارعا بولگەن ءجون دەپ ويلايمىن. سەبەبى حالىقتى ازىق-تۇلىكپەن قامتاماسىز ەتەتىن نەگىزگى سالا اۋىل شارۋاشىلىعى. ەت، ءسۇت ونىمدەرىن الۋ، ونى ەكسپورتقا مولىنان شىعارۋ جۇيەسى جەتىلۋ ءۇشىن بۇل سالا ءاردايىم قولداۋدى قاجەت ەتەدى. ەڭ سوڭعى دايىن ونىمگە دەيىن جۇمىس ىستەيتىن سالا بولعاندىقتان وسى سالاعا تۇسكەن قارجى ءوزىن-وزى اقتاپ، پايدا اكەلەدى.

ءا) زەينەتاقى قورىنداعى قارجىنى يننوۆاسيالىق باعىتتى ۇستانعان سالاعا، ينفراقۇرىلىمدى دامىتاتىن سالالارعا  بەرۋدىڭ دە جەمىسى بار. نانوتەحنولوگيا، بيوتەحنولوگيانى جەتىلدىرۋ عىلىمعا كوڭىل ءبولۋ قاي كەزدە دە وزەكتى ماسەلە. عىلىمي جاڭالىقتاردى وندىرىسكە ەنگىزۋ ماسەلەسى ءقازىر تىپتەن قاجەت. سوندىقتان قارجىنى وسى ماسەلەلەرگە ءبولىپ ونى ناقتى قاداعالاي الساق ۇتار ەدىك.

ب) بىزدە ەڭ تومەنگى زەينەتاقى 28، 284 تەڭگە. اتاۋلى الەۋمەتتىك تولەم 14 مىڭ تەڭگەنىڭ اينالاسىندا. مۇنى ەسكەرسەك، بىزدە جاعدايى تومەن بۇقارانى وزىندىك دامىتۋ ءۇشىن ، الەۋمەتتىك قولداۋ ءۇشىن قوسىمشا قاراجات كەرەك ەكەنى داۋسىز. جۇمىسپەن قامتۋ، شاعىن ءونىدىرىس ورىندارىن اشۋ جايىن شەشە الساق بۇل قاراجات وزىنەن ءوزى جۇمىس ىستەي باستايدى. سوندىقتان بولاشاقتا حالىقتىڭ زەينەتاقى قورىنداعى قارجىسى قۇنسىزدانىپ كەتپەۋى ءۇشىن الدىمەن قولدا بار قارجىنى وسى سالالارعا ءبولۋدى قاراستىرعان ابزال.

مىنە، ماماندار اتاپ وتىرعان وسى ءۇش ۇسىنىس زەينەتاقى قورىنداعى جيناقتالعان 9 ترلن تەڭگەنىڭ جوق دەگەندە 50 پايىزى  ءتيىمدى ينۆەستيسيا رەتىندە جۇمسالىپ، كىرىس كىرگىزىپ تۇرۋىنا ىقپال ەتپەك. بۇل رەتتە ماماندار   «الدىمەن وسى ۇسىنىستار ەسكەرىلەتىن بولسا،  جۇيەنىڭ بولاشاعىنان كۇمان سەيىلەدى،-دەدى.

قارلىعاش زارىققان قىزى