جاپون بالالارى كىشكەنتاي كۇنىنەن-اق مەكتەپكە وزدەرى بارىپ، كەلە بەرەدى. ولاردى قاتە جاۋاپ ءۇشىن دە ماقتايدى. ولار ساباق ۇستىندە ءمۇعالىمدى الماستىر الادى. نەگە جاپوندىق بالالار مۇلدە باسقا؟
مىسالى، ءمۇعالىم تاقتاعا ماتەماتيكالىق تەڭدەۋ جازادى. سوسىن سىنىپقا بۇرىلىپ، كۇتىپ تۇرادى. ءسال ۋاقىتتان سوڭ ءبىر وقۋشى قول كوتەرەدى. ءمۇعالىم جانىنا كەلەدى. داپتەرىنە ءۇڭىلىپ، ەسەپتىڭ جاۋابىنىڭ استىن سىزادى: ءبارى دۇرىس. ارى قاراي كەرەمەت قۇبىلىس باستالادى. ەندى الگى وقۋشى ورنىنان تۇرادى دا، قولىن كوتەرگەن كەلەسى وقۋشىنىڭ ەسەبىن تەكسەرەدى. وسىلاي جالعاسا بەرەدى. «ەگەر ءوزىڭ بىلگەن نارسەنى باسقاعا ۇيرەتسەڭ، اقپاراتتىڭ توقسان پايىزى ميىڭدا قالادى، - دەيدى جاپوندىق ءمۇعالىم كۋنيتو يتۋ، - ەگەر تاقتانىڭ الدىنا شىعىپ جاي عانا ءتۇسىندىرىپ بەرسەم، وندا اقپاراتتىڭ قىرىق پايىزى عانا وقۋشىعا تۇسىنىكتى بولادى. ءوزارا تالقىلاي وتىرىپ، بىر-بىرىنە ۇيرەتسە، سوندا اقپارات ءسىڭىمدى بولماق».
وقۋشىلار توپتاسىپ جۇمىس ىستەيدى. مۇعالىمدەر ءار ءتۇرلى جاۋاپتى تاپقاندارىنا قۋانادى نەمەسە بىردەي جاۋاپقا ءار ءتۇرلى جولمەن كەلسە، جەتىستىك دەپ ەسەپتەيدى. سوسىن ءبارى بىرىگىپ كىم قانداي جولمەن شىعارعانىن تالقىلايدى. امەريكالىق جۋرناليست ۇزىلىستە ويناپ جۇرگەن ءبىر وقۋشىدان "ەڭ سۇيىكتى ءپانىڭ نە؟" دەپ سۇراپتى. بالا ويلانباستان «ماتەماتيكا» دەيدى. مۇمكىن سوندىقتان دا شىعار نوبەل سىيلىعىن العان فيزيكتەردىڭ تەڭ جارتىسى – جاپوندار بولۋى.
قىزىقتىڭ ءبارى ساباق بىتكەندە باستالادى. التى-جەتى جاسار كىشكەنتاي وقۋشىلار مەكتەپتەن كەيىن ۇيلەرىنە وزدەرى قايتادى. بۇعان ەشكىم تاڭ قالمايدى. جاپوندار سوڭعى جيىرما بەس جىل «مەنىڭ – تۇڭعىش تاپسىرمام» دەگەن رەاليتي-شوۋ كورىپ جاتىر. وندا ءۇش جاسار بوبەكتەرى نان ساتىپ الۋعا وزدىگىنەن بارا بەرەدى. جول-جونەكەي ولاردى بەينەكامەرا ءتۇسىرىپ وتىرادى. نەگە جاپوندىقتار بالالارىن جالعىز جىبەرۋگە قورىقپايدى؟ نەگە ولاردىڭ بالالارى سونشالىقتى ەستيار؟ امەريكالىق مادەنيەتتانۋشى دۋەين ديكسوننىڭ ايتۋىنشا، ماسەلە تەك كوشەدە قىلمىستىڭ ازدىعىنان ەمەس، جاپونداردىڭ توپتاسىپ ۇجىم بولىپ ءومىر سۇرە الاتىندىعىندا ەكەن. «جاپون بالالارى قاجەت كەزىندە كوشەدەگى كەز كەلگەن جاپوننان كومەك سۇراي الاتىنىن ءبىلىپ وسەدى» دەيدى.
وقۋشىلار ۇجىمدىق ىنتىماق پەن جاۋاپكەرشىلىكتى مەكتەپ تابالدىرىعىن اتتاپ باسقان العاشقى ساتتەن ۇيرەنە باستايدى. وقۋشىلار كەزەك-كەزەك كابينەت جيناستىرادى. اسحانادا كەزەكشى بولادى. دارەتحانا جۋادى. مۇنداي جۇمىستارعا ارناۋلى قىزمەتشىلەر الىنبايدى. «ءبارى بارىنە جاۋاپتى» دەگەن ۇستانىم. بۇل ۇستانىم ءومىردىڭ بارلىق سالاسىنا قاتىستى. قوعامدا دا ماڭىزدى ءرول اتقارادى. ونىڭ ىشىندە كولىكتە جۇرگەندە: قوعامدىق كولىك جولاۋشى ءۇشىن وتە ىڭعايلى ءارى ءقاۋىپسىز. ديكسوننىڭ ايتۋىنشا، باتىس وركەنيەتىندە وسكەن ادامدى "كىشكەنتاي بوبەكتەردىڭ ەرتە ەس كىرۋىنەن" گورى قوعام مۇشەلەرىنىڭ بىر-بىرىنە دەگەن "مىزعىماس سەنىمى" تاڭ قالدىرادى ەكەن.
اۋدارعان: شىنار ءابىلدا
ۇسىنعان: ماقپال سەمباي
