— قىزىم، قولىڭداعى پاكەتتى بوساعان سوڭ تاستاماي جيناپ قوي!
— وي، اپا! مۇنى نە قىلاسىڭ، ءىشى بىلعانىش، تاستاي سالايىق. ەرتەڭ مۇنداي پاكەتتىڭ جاڭاسى تاعى كەلەدى عوي.
— ءاي، وسى سەندەر تىم ىسىراپشىلسىڭدار. ەشتەڭەنىڭ قادىرىنە جەتە بەرمەيسىڭدەر. مىنا مەن سوعىستى دا، قيىن قىستاۋ كەزەڭدى دە كوردىم. ول كەزدە سەنەن دە كىشكەنتاي بالامىن. ىشەرگە تاماق، كيەرگە كيىم تاپپاعان كەزەڭ ەدى عوي. قازىرگىدەي كوپ دۇنيەگە قولىمىز جەتە بەرمەيتىن. سودان بولار ءار نارسەنى قادىرلەپ ۇستاۋعا تىرىسامىن. سەندەرگە دە ايتارىم سول… دۇنيەنى بوسقا ىسىراپ جاساماڭدار. قايسى، كورەيىنشى؟ بۇلىنگەن ەشتەمەسى جوق ەكەن عوي. بىلعانىش بولسا، ءىشى ازداپ بىلعانىپتى. ءسۇرتىپ الا سال، قۇلىنىم!
بۇل اجەمنىڭ ءبىراز جىل بۇرىن ماعان ايتقان ەسكەرتۋى ەدى… مەنىڭ اجەمءنىڭ عانا ەمەس، ۇلكەندەردىڭ بارلىعىنىڭ ايتارى وسى. بارىمىزدى باعالاۋدى وسى كىسىلەردەن ۇيرەنۋىمىز كەرەك. مولشىلىقتا كۇن كەشىپ وتىرعان بىزدەر، شىنىمەن دە دۇنيەنىڭ ءقادىرىن تۇسىنە بەرمەيمىز. اللانىڭ سۇيمەيتىن ىستەرىنىڭ ءبىرى — ىسىراپشىلدىق بولسا دا بۇل ادەتتەن ءالى دە ارىلا الماي كەلەمىز.
زەر سالىپ، باعامدايتىن بولساق، ىسىراپشىلدىقتىڭ ءتۇرى جەتىپ ارتىلادى ەكەن. مىسالى، ولاردىڭ بىرنەشەۋىن (ءبارىن ەمەس) تىزبەكتەپ جازىپ كورەيىك:
- ازىق-تۇلىك ىسىرابى؛
- تۇرمىستىق ىسىراپ (جارىق، سۋ، وتىن)؛
- دەنساۋلىق ىسىرابى؛
- زياندى ادەتتەرگە جۇمسالاتىن ىسىراپ (اراق-شاراپ، قۇمار ويىن، تەمەكى)؛
- شەكتەن تىس باقتالاستىقتان تۋىندايتىن ىسىراپ؛
- ويىن-ساۋىق ىسىرابى؛
- ۋاقىت ىسىرابى جانە ت.ب.
الەمدىك ىسىراپشىلدىقتان قازاق ىسىراپشىلدىعى دا كەم ءتۇسىپ جاتقان جوق. ونىڭ قاي-قايسىسىنىڭ بولماسىن پايداسىنان زيانى باسىم. استا-توك ىسىراپشىلدىقتىڭ ارتى ۇلكەن شىعىنعا ۇشىراتادى. ال شىعىنعا باتقان ادامنىڭ ءومىر ءسۇرۋى قيىنداپ، دەنساۋلىعى ناشارلاپ، جۇيكەسىنىڭ سىر بەرە باستايتىنىن عالىمدار الدەقاشان دالەلدەپ قويعان. بۇگىندە الەمنىڭ كوپتەگەن ەلدەرى ىسىراپشىلدىقپەن كۇرەسۋدىڭ جولدارىن قاراستىرىپ، سان ءتۇرلى امالدارىن ويلاستىرىپ جاتىر.
بۇۇ-نىڭ ازىق-تۇلىك جانە اۋىل شارۋاشىلىعى ۇيىمىنىڭ ستاتيستيكالىق مالىمەتىنە جۇگىنەتىن بولساق، الەم بويىنشا ىسىراپ بولىپ، بۇلىنگەن تاعامداردىڭ كولەمىنىڭ باستاپقى بالاماسى 15 ملرد تونناعا شىققان. ال سول جارامسىز بولىپ قالعان تاعامدارعا كەتكەن سۋدىڭ جالپى كولەمى ەدىل وزەنىنىڭ جىلدىق اعىسىنا نەمەسە جەنيەۆا كولىنىڭ ءۇش ەسە كوپ مولشەرىنە تەڭ. ال مۇنىڭ قانشالىقتى شىعىن ەكەنىن ءوزىڭىز باعامداي بەرىڭىز.
قوقىسقا تاستالعان زاتتاردىڭ تەڭ جارتىسى تاماق قالدىقتارى. ولاردان دا اۋاعا زياندى زاتتار تارايدى. مىسالى، بريتاندىق TESCO دۇكەندەر جەلىسى تاعام ىسىرابىنىڭ الدىن الۋدى جوسپارلاپ، ارنايى ءىس-شارالار جۇرگىزگەننىڭ وزىندە جىل سايىن 50 ملن. كگ تاعامدى قوقىسقا تاستايتىن كورىنەدى.
ەگەر تاعام ىسىرابىنىڭ الدىن الساق، ادامزات بالاسىنا تيگىزەر پايداسى وراسان زور. ماسەلەن ازىق-تۇلىك باعاسى ارزاندايدى، اشتىق ماسەلەسى شەشىمىن تابادى، جاساندى تاماق ونىمدەرىنىڭ سانىن جانە قوقىس ۇيىندىلەرىنىڭ كولەمىن ازايتادى. ازىق-تۇلىك ىسىرابىنىڭ الدىن الۋ ءۇشىن ۆەنالىق (اۆستريا) ديزاينەر ۆەرا ۆيدەرمان «Biomat» اتتى مەيرامحانا اشقان. مەيرامحانانىڭ باستى ەرەكشەلىگى كەلۋشىلەر ازىق-تۇلىك قالدىقتارىن تاپسىرىپ، ونىڭ ورنىنا تازا تاماق الىپ ىشە الادى. ال وسىعان ۇقساس الەمدەگى «Wewood» اتتى العاشقى دۇكەن كوپەنگاگەندە (دانيا) اشىلعان. سونداي-اق بۇل باستامانى ۇلىبريتانيا دا قولعا الىپ، ءتىپتى ازىق-تۇلىك تۇرلەرىن شامادان تىس ىسىراپ ەتكەندەرگە ايىپپۇل تولەۋدى ەنگىزگەن.
مارجان سابەت
پىكىر قالدىرۋ