ءار ادامنىڭ ءبىر باس اۋرۋى بولعانى سياقتى، ءار ەلدىڭ ، ءار مەملەكەتتىڭ ءبىر باس اۋرۋى بولارى حاق. مۇنداي باس اۋرۋلار بىزدەگى كەي ادامداردىڭ نازارىنداعى "كەرەمەت دەموكراتيالى" دەلىنەتىن،  "كەرەمەت تىنىش"  دەلىنەتىن باتىس قوعامىنىڭ وزىندە دە بار.  مىسالى، يسپانيا ءۇشىن العاندا كاتالان تاۋەلسىزدىك قوزعالىسى ەڭ ۇلكەن باس اۋرۋ. كۇن باتپاس يمپەريا بولعان انگليا ءۇشىن يرلاند بولشەكتەۋشىلەرى ءبىر ۇلكەن باس اۋرۋ.  اعىلشىن ءتىلدى كانادا ءۇشىن العاندا كۋبەك ولكەسىندەگى فرانسۋز تىلدىلەر باس اۋرۋ. امەريكا ءۇشىن العاندا،  ەل ىشىندە، ناسىلشىلدىك جىكتەلىس باس اۋرۋ بولسا، ەل سىرتىندا،  جاۋلاپ العان جەرلەرىندەگى تاۋسىلماس، بىتپەس داۋ-دامايلار باس اۋرۋ. جاپون ءۇشىن تەرىستىك كورەي باس اۋرۋ. جۇڭگو ءۇشىن العاندا، تيبەت، ۇيعىر، تايۋان باس اۋرۋ.....

وسىلاي جالعاساق،  كەتە بەرەدى، كەتە بەرەدى. باس اۋرۋى جوق ەل جوق. 

ال، ءبىر ەلدى  بىلىقتىرعىسى كەلەتىن ەكىنشى ءبىر جاۋ ەل-جاڭاعى ەلدىڭ جاراسىنان ۇستايدى. جاندى جەرىنەن ۇستايدى. ونىڭ جاراسىنىڭ بەتىن تىرناپ، وعان تۇز سەبەدى. وسى ارقىلى ىشتەن ءىرىتىپ، ءوز مايىنا ءوزىن قۋىرادى. قازىرگى ارابتاردىڭ باسىنداعى قاسiرەت تە وسىدان باستالدى. اراب توڭكەرىسىن تۋيتتەر(https://twitter.com/) توڭكەرىسى دەيتىنى دە سونان.  ءبىر ەلدى بىلىقتىرىپ، سونشاما قاننىڭ توگىلۋىنە سەبەپ بولعان، سان قالانىڭ قيراۋىنا، سان ءۇمىتتىڭ وشۋىنە سەبەپ بولعان، ەڭ باستىسى،  بوستاندىقتاعى ەلدىڭ بوداندىققا تۇسۋىنە سەبەپ بولعان بۇل تۋيتتەر دەگەن نە بالە ەدى، سونشاما؟ انىعىندا، ول عالامتورداعى اشەيىن ءبىر قوعامدىق جەلى قۇرالى عانا ەدى. بار بولعانى ونىڭ اراب ءتىلدى نۇسقاسى الدىمەن جاسالىندى دا، اراب جاستارى اراسىندا كەڭ تارالدى. اراب عالامتورشىلارىنىڭ ءوزىنىڭ دەربەس قولداناتىن وسىنداي قوعامدىق جەلىسى بولماعاندىقتان، باتىس كۇشتەرىنىڭ قولىنداعى تۋيتترگە باسى بايلاندى. عالامتورداعى وسى باسىبايلىلىق كەسىرىنەن، جاڭاعى تۋيتتەردە ارانداتۋشىلىق سيپاتتاعى اقپاراتتار ەش تيداۋسىز تاراتىلدى. ارابتى ارابقا قارسى  ايداپ سالدى. جاستاردى بيلىككە قارسى قايراپ سالدى.  بيلىكتى جامانداپ، قۇبىجىق كورسەتەتىن ماقالالاردىڭ كوپتىگى بۇل كۇندە بۇل ىستەردىڭ بارلىعىنىڭ  تۋ باستا-اق ۇزاق ۋاقىتتىق جوسپارمەن جاسالىنعاندىعىن دالەلدەپ وتىر.   عالامتوردىڭ وزىندە ورىستىڭ اگەنتى مەن امەريكانىڭ فەيسبۋگىنە باسى بايلانىپ بارا جاتقان قازاق عالامتور دۇنيەسى ءداستۇرلى باسپاسوزدەگى ءورىستىلدى اقپاراتقا بوداندىقتىڭ قامىتىن قالىڭداتىپ تۇرىپ كيىپ العانىن كورە الامىز. ەندەشە، تۋيتتەر توڭكەرىسىنەن كەيىن، ءبىزدىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگىمىز، ەلدىك، مەملەكەتتىك بۇتىندىگىمىز حاقىندا ويلاندىق پا، اعايىن؟ 

ەڭ الدىمەن مىسىرلىقتارعا " مىسىرلىقتار اراب ەمەس" دەگەن كوزقاراس ءسىڭدىرىلدى. مىسىر جاستارى وز-وزىنەن جەرىنە باستادى. Mىسىردا ءدىن يسلامعا سەنبەيتىن كاپىر قاۋىمدار دا بار. ءبىراق، سان عاسىرلىق ءسىڭىسۋ ارقىلى بۇل كاپىر قاۋىمداردىڭ ءتىلى، ءوڭى، ءتۇرى مىسىرلاسىپ كەتىپ ەدى. كەيبىرى مۇسىلمانداسقانىمەن، كەيبىرى سول وزدەرىنىڭ دىندەرىندە قالعان ەدى. ءبىراق، بۇلاردىڭ ءتۇرى، ءتۇسى، ءتىلى مۇسىلمانداردان ەش ايىرماسىز بولىپ كەتكەن ەدى. ءتىلى ءبىر بولسا دا، ءدىلى ءبىر بولماعاننىڭ قانداي بولاتىنىن وسىلار بىزگە انىق دالەلدەپ بەردى. مىسىر قوعامىن بىلىقتىرۋعا وسىلاردىڭ قوسقان ۇلەسى زور بولدى. مىسىردا مۇباراكتىڭ دارابيلەۋشىلىگى بولسا دا، ول كەزدەگى مىسىردا ەل امان، جۇرت تىنىش ەدى . ءوزىن اراب سەزىنبەيتىن مىسىرلىقتار مەن مىسىرداعى يسلامعا نانبايتىن كاپىر قاۋىمى قوعامداعى رۋحاني جىكتەلىستى قانتوگىسكە جالعاستىردى. ارابتاردىڭ ءوز قولىمەن ءوزىن باۋىزداتىپ، ءوز مايىنا ءوزىن قۋىرعان باتىس كۇشتەرى تىپ-تىنىش ءبىر ەلدى وسىلايشا وپ-وڭاي بىلىقتىرا سالدى.

يسپانيانىڭ كەز-كەلگەن جەرىنەن، ءۇي قابىرعالارىنا، قۋىس كوشەلەرگە  شيمايلاپ جازىپ تاستاعان " كاتالان-يسپانيا ەمەس" دەگەن جازۋلاردى كورۋگە بولادى. بۇل يسپاندارىڭىز  دا سونشاما ءبىر جاۋىنگەر ەل بولعان ەدى عوي. تەڭىزدىڭ بەتىن تولتىرعان كەمەلەرىمەن، امەريكا  قۇرلىعىن جاۋلاعان قاراقشىلارىمەن داڭقى شىققان ەمەسپە ەدى؟! ءدال  ءقازىردىڭ وزىندە برازيليا جانە بىرنەشە ۋاق ەلدەن باسقا، تۇتاس لاتىن امەريكاڭىز وسى يسپان قاراقشىلارىنىڭ تۇقىمى. جارتى عاسىرعا جۋىق  ءبىر كاسترو ءوزى جالعىز  بيلەگەن  قىزىل كۋباڭىز دا يسپان اۋلەتىنەن. چيلي، كولومبيا، مەكسيكا، ارگەنتينا،  ۆەنەسۋالا، پەرۋ، ەكۆادور، گۋاتەمالا، دومينيكا، گوندۋارس، بوليۆيا، سالۆادور، نيكاراگۋا، پاراگۋاي، كوستا-ريكا، ۋراگۋاي، پاناما ت. ب بارلىعى وسى ءبىر عانا يسپان ەلىنىڭ تۇقىمى ەدى عوي. ءبىر يسپان تىلىندە سويلەيتىن وسى ەلدەردىڭ انا وتانى يسپانيا ەدى. ءبىراق، وسى قۋاتتى، باي يسپانياڭىزدىڭ باسىن كاتالاندار اۋىرتىپ تۇر. ەۋرو وداقتىڭ قورعاۋى مەن قولداۋى بولماسا، يسپانياڭىز باياعىدا-اق بىت-شىت بولار ەدى...

دەمەك، ءبىر ەل قانشالىقتى قۋاتتى بولسا دا، ونىڭ ىشىنەن شىققان جاۋ سىرتتان شىققان جاۋدان الدەقايدا قاۋiپتi. مەيلى ول قانشالىقتى ءالسىز ءارى ازشىلىق قاۋىم بولسا دا. سەبەبى،  سىرتقى جاۋ سول ىشكى جاۋىڭىزدى پايدالانادى عوي....

الماتى كوشەلەرىندەگى كولىكتەردىڭ كەيبىرىندە  جەلبىرەپ تۇراتىن

"جوق مەملەكەتتىڭ تۋى" سىندى كاتالانداردىڭ دا ءوز تۋى بار. مەملەكەتى جوق بولسا دا، تۋلارىن ۋاعىزداپ، جاستارىنىڭ ساناسىنا قۇيىپ، جانتالاسقان ءبىر قاۋىم وسى كاتالاندار.  باتىس قوعامى دەموكراتيالى دەگەنىمىزبەن دە ول دەموكراتيانىڭ ءوز شەگى، ءوز ۇستانىمى بار. سول كاتالوندارىڭىز بۇل كۇندە ءتۇرى، ءتۇسى جاعىنان كادىمگى يسپانداردان ەش ايىرماسىز قاۋىم. يسپانشاڭىزعا سۋداي. يسپان مەن كاتالوندى ايىرا الماستايسىڭ. ءبىراق، بولشەكتەنگىسى كەلەتىن قاۋىمعا مۇنىڭ بارلىعى ماڭىزدى ەمەس. سەبەبى، ەڭ باستى نارسە، ول جۇرەگىنىڭ تەرەڭ تۇكپىرىنەن وزدەرىن ەشقاشان يسپان سەزىنبەيدى عوي.  ءبىزدىڭ ءتۇبى ءبىر تۇركى كەي تۋىستاس قاۋىمدارىمىز دا سولار سياقتى. ءبىز ولاردى مىڭ جەرىنەن باۋىرىمىزعا باسىپ،  باسىنان سيپاساق تا، ولار وزدەرىنىڭ قازاق ەمەس ەكەندىگىن ۇمىتپايدى. مىڭ جەرىنەن ولاردى اقتاپ، جاۋىردى جابا توقىپ، ولاردىڭ ءۇي ىشىنەن ءۇي تىكپەك بولعان بولشەكتەۋشىلىك پيعىلدارىن جاسىرىپ-جاپساق تا،  ماسەلەنى شەشە المايمىز. جاسىرعانىمىزبەن، جاپقانىمىزبەن، زيان شەگەرى ءوزىمىز بولامىز. سەبەبى، اۋرۋىڭدى جاسىرعانمەن، ءولىمىڭ اشكەرە...

بىلايعى ەل-جۇرت  يسپانيانى مادريد ارقىلى، بارسەلەنو ارقىلى، سامارانچي ارقىلى، فۋتبول ارقىلى، بۇقا ويىنى ارقىلى، لاتىن ءبيى ارقىلى تانيدى عوي. سول يسپانياڭىز  كەزكەلگەن كۇنى بىت-شىت بولىپ بولشەكتەنىپ كەتۋدىڭ شاق الدىندا تۇر. اناۋ-مىناۋ ەمەس، تەك وسى بىلتىرعى، ياعىني، 2012 جىلدىڭ 11 قىركۇيەگىندە، 1714 جىلعى يسپان پاتشاسى جاعىنان جاۋلانىپ الىنعان كاتالونيا مەملەكەتىنىڭ  بوداندىققا تۇسكەن "قاسىرەت كۇنىندە"،  كاتالوندار ەرەۋىل وتكىزەدى عوي. يسپانيا ۇكىمەتتىك ساناعىندا ءبىر جارىم ملن. حالىق جينالسا، كاتالونداردىڭ ءوز ساناعىندا ەكى ملن حالىق ەرەۋىلگە شىققان.... ال، كاتالوندار مەن يسپانداردىڭ اراسى قانداي؟! تەگى، بۇلار قانداي حالىقتار؟! ءۇش عاسىر وتسە دە، ءبىر تىلدە سويلەسە دە، ءبىر مادەنيەت، ءبىر مەنتاليتەتتە بولسا دا، بۇلاردىڭ ‹ءۇي ىشىنەن ءۇي تىككىسى كەلىپ تۇراتىنى› قالاي؟!

بۇل ءوزى ۇزاق اڭگىمە. قالاي بولماسىن، سول كاتالونىڭىز بەن يسپانىڭىزدىڭ اراسى ءدال قازىرگى قازاق پەن "ءتۇبى ءبىر تۇركى تۋىستاس" بولعانىمىزعا قاراماستان، جەتىسۋدى جەكەشەلەگىسى كەلەتىندەردىڭ  اراسىنان الدەقايدا جاقىن، الدەقايدا ەتەنە. ءتۇرى دە، ءتۇسى دە اۋماي قالعان. انىعىندا، ءۇش عاسىرلىق يسپان بودانىندا بولعان بۇل ەل-باياعىنىڭ باياعىسىنان يسپانداسىپ كەتكەن دە. بىرىنە ءبىرى قىز بەرىپ قىز الىسقان، بىرىنە  ءبىرى قۇيرىق-باۋىر اساتىسقان، بىرىنەن ءبىرىن ولسەڭ ايىرا الماستاي كىرىگىپ، بىرىگىپ كەتكەن ەكى حالىق. Tەگى دە، اتا-باباسى دا ءبىر. تۋىس دەسەڭ، تۋىس. ءتۇبى ءبىر دەسەڭ، ءتۇبى ءبىر.   ەڭ باستىسى، بۇل كاتالوندى يسپانداردىڭ جاۋلاپ العانىنا ءۇش عاسىر بولدى. يسپان ءتىلىن بىلمەيتىن كاتالون جوق دەرلىك. ءبىراق، ءبارىبىر، وسىنشاما  جاقىندىقتار مەن  قوعامدىق-ساياسي،ەتنيكالىق بايلانىستارعا قاراماستان، ولار وزدەرىن يسپان سەزىنبەيدى.  بارسەلونانى بىلمەيتىن ەل جوق. ءبىرى-ساياساتقا قۇمارلار بولسا، ەكىنشىسى دوپقۇمارلار. ءبىراق، ەل-جۇرت وسى اتاقتى بارسەلەونا جۇرتىنىڭ وسى كاتالون حالقى ەكەنىن ءبىرى بىلسە، ءبىرى بىلە بەرمەيدى. بۇل شاھاردا اتاقتى الەمدىك ارىستار دا ءوتتى. جۇمىر جەردىڭ بارشا تۇرعىنىن شاقىرىپ، قازاقشا ايتقاندا، التى الاشتىڭ بالاسىن شاقىرىپ، توڭىرەكتىڭ ءتورت بۇرىشىنا ساۋىن ايتىپ، ات شاپتىرىپ اس بەرىپ، ۇلان-اسىر توي جاساعان شاھاردىڭ ءبىرى وسى. يا، بارسەلەنا وسى كاتالونداردىڭ شاھارى. ءوزى نەبارى 12 ميليون، قازاقشا ايتساق، ون ەكى ءجۇز تۇمەن عانا  جان سانى بار كاتالونداردىڭ وسىنداي ءبىر مىقتى شاھارى بار....بۇلاردىڭ ءتىلى كاتالا دەپ اتالادى، كەي وڭىرلەردە ۆالەنشيا دەپ تە  اتالادى...

ءبىر يسپانيانىڭ  عانا ەمەس،  باي، باقاۋاتتى ، دامىعان دەلىنەتىن فرانسيانىڭ دا باسىن قاتىرىپ وتىرعان ەتا دەگەن ۇيىم بار. اعىلشىنشا ىزدەۋىشتەردەن "Basque Homeland and Freedom ETA"  دەپ ىزدەپ قالىڭىز. وزدەرىن Basque (باسكە) دەپ اتايتىن بۇل حالىق يسپانيا مەن فرانسيانىڭ كارتاسى ىشىندەگى وزدەرىنە تاۋەلدى بولۋعا ءتيىستى جەرلەرىن بىرىكتىرىپ، وسى ەلدەردەن بولەك ءۇشىنشى ءبىر ەل بولۋدى ارماندايدى. بۇل جولدا ولار ءبىراز تىرلىكتەر ىستەدى دە....

ەتا ۇيىمىنىڭ دامەسى زور، ماقساتى ۇلكەن. ازۋىن ايعا بىلەپ تۇر.

قازىناسى قالىڭ ، اسكەرى مول، قۋاتى مىعىم، تامىرى تەرەڭدە جاتقان  فرانسيانىڭ تۇتاس وڭتۇستىگىن كەسىپ الماق. فرانسيا  دەگەنىڭىز دە ەۋروپا قۇرلىعىندا اعىلشىندار مەن نەمىستەرگە دەس بەرمەي تۇرعان ءبىر الپاۋىت قوي. ءقازىردىڭ وزىندە قارۋ-جاراق جاعىندا ءوز الدىنا ءبىر بولەك جۇيەسى بار ەل. ەشكىمگە ەشقاشان ءبىر سۇيەم جەرىن تەكتەن تەك  بەرە قويايىن دەپ تۇرعان جوق.

ەتا ۇيىمى ونىمەن قويماي، يسپانيانىڭ تەرىستىگىن كەسىپ الماق. سوسىن، يسپانياىڭ تەرىستىگىنە فرانسيانىڭ تۇستىگىن قوسىپ، باسكە دەگەن حالىقتىڭ دەربەس مەملەكەتىن قۇرماق. مىنە، قانداي ارمان! مىنە ، قانداي فانتازيا!

ءبىراق، بۇل ۇيىم كۇللى ەۋروپادا قۋعىنعا ۇشىراپ تۇر.  اسىرەسە، يسپانيا ۇكىمەتى بۇلاردى قاتتى قىسىمعا الىپ وتىر. تەك، ءبىر عانا 2010 جىلدىڭ ءبىر وزىندە، ۇشبۋ ۇيىمنىڭ مۇشەلەرىنەن 50 شاقتىسىن جۇمىر جەر بويىنشا ىزدەۋ سالىپ ءجۇرىپ،  كوككە شىقسا سيراعىنان، جەرگە كىرسە شاشىنان جۇلىپ الىپ، تاۋىپ شىقتى. قولعا الدى. قولىنا كوزىر، اياعىنا كىسەن سالدى. ازاتتىق اڭساعان باسكە ارىستارى بۇل كۇندە اباقتىدا جاتىر...

ەتا ۇيىمىنىڭ مۇشەلەرى 700 شاقتى عانا. ءبىراق، ولار ەلۋ جىلدان بەرi تىنباي كۇرەسىپ كەلە جاتىر. انىعىندا، ولار قازىرگى باتىستىق وركەنيەت ەلدەرىنە تونگەن ءبىر بالە بولدى. فرانسيا مەن يسپانيا وسى ەتا ۇيىمى الدىندا كەيدە تىم قاۋقارسىز كۇيگە ءتۇسىپ قالادى. لاڭكەستىك ارەكەتتەردەن 800 شاقتى ادام زارداپ شەكتى. فرانسۋزدار مەن يسپاندار بىرلەسە وتىرىپ، اقىرى وسى ۇيىم مۇشەلەرىن زور كولەمدە تۇتقىندادى. ولاردىڭ باسشىلارى ءبىر ەمەس، بىرنەشە رەت ‹قارۋلى كۇرەستەن باس تارتقاندىقتارىن› جاريالاعانىمەن، ونىسى سىلدىردىڭ سۋعا جازعان سەرتىندەي عانا ءىس بولدى...

مۇمكىن، وسى ەتا ۇيىمىن جاسىرىن قولداپ وتىرعان ءبىر ەلدەر بار شىعار. ارينە، مۇلدە جاسىرىن كۇيدە. سىرى ءبىر اللاھقا عانا ايان.

مۇنداعى جۇرتقا بەلگىلى ءبىر اڭگىمە بار. ءول-تۇبى ءبىر تۇركى جۇرتىنىڭ ىشىندەگى ەڭ قۋاتتى، ەڭ الىپ ەل-تۇركيانىڭ باس اۋرۋى بولعان كۇرد ماسەلەسى. ءتۇرiكتەر-وز تۋىستارىمىز. سول تۇركيا جۇرتىنىڭ شاڭىراعىن شايقالتقىسى كەلىپ جۇرگەن كۇرد دەگەن حالىق بار. قاي ءبىر جىلى وسى كۇردتىڭ اۋجالان دەگەن ەسەرىن تۇرىكتەر ۇستادى.  يراقتى امەريكا اسكەرى جاۋلاپ العاندا، امەريكا اسكەرى الدىنان قۋانىپ، بيلەپ شىققاندار وسى كۇردتەر ەدى. ءقازىر يراقتىڭ ىشىندە تۇرىپ، دەربەس ەلدىڭ سالاۋاتىندا. ءبىر ەسەپتەن، يراقتىڭ تۇبىنە وسى كۇردتەر جەتتى.  ەندى، تۇركيانى قۇرتقىسى كەلەدى...

بۇل كۇردتەردىڭ قولتىعىنا سۋ بۇركiپ، قۇتىرتىپ تۇراتىن ەلدەر بار. بولماسا، قۋاتى كۇشتى تۇركيا "اپ" دەپ اساپ السا، جاڭاعى كۇرد ولاردىڭ تاماعىنا قىلقان قۇرلى بولماس ەدى. تۇركيادا تۇرىكشە بىلمەيتىن كۇرد جوق. ولار دا ابدەن ارالاسىپ، قۇرالاسىپ، قىز بەرىپ، قىز الىسىپ كەتكەن قاۋىمدار. كەرەك دەسەڭ، ءدىنى ءبىر. ءبىراق، ءبارىبىر، باسىنان سىلاپ-سيپاپ، اۋىزىنان ماي اعىزىپ، ۇلدە مەن بۇلدەگە وراپ وتىرساڭ دا، ءتۇبى شيكى ءوز شيكىلىگىن كورسەتەدى. بولماسا، تۇرىك مۇسىلماندارى ولارعا جامان بولماعان ەدى...

ادامزات تاريحىندا، ءدال قازىرگى 2013 جىلعا دەيىن، ەڭ سوڭىنان دەربەس بولعان، ەڭ جاس ەل قايسى ەل؟!

بۇل سۇراعىمىزعا كوپ ەل بىردەن جاۋاپ بەرەدى. ولار-شىعىس تيمور مەملەكەتى. بۇل- شىعىس تيمور ەلىن تىلگە تيەك ەتىپ وتىرۋىمىزدىڭ ءبىر عانا سەبەبى بار. ول دا قازاقتىڭ قامى ءۇشىن. الاش بالاسىنا "جاۋ جوق دەمە، جار استىندا" دەمەكپىز. شىعىس تيمورلار-وتە، وتە ازشىلىق قاۋىم. ءبىراق، ءوز كۇشىنە سۇيەنىپ ەمەس، باتىس كۇشتەرىنىڭ جىمسىما ساياساتىنىڭ كەسىرىنەن، يندونەزيا ەلىنەن دەربەستەنىپ، بولەكتەنىپ، ءوز الدىنا تۋ تىگىپ، ءوز الدىنا ەل بولدى. جۇرتتىڭ بارلىعى بىلسە كەرەك، يندونەزيا-مۇسىلمان ەلى، ال، شىعىس تيمورلار-ريم كاتوليك دىنىنە سەنەدى! يندەنەزيا مەن مالايزيانىڭ تەگىن ءقۋساڭ-بىر ەل.  ولاردىڭ مۇسىلمانشىلىعى مىقتى، ەلدەرى دامىعان، باقاۋاتتى ەلدەر ەدى. مۇسىلمانداردىڭ ءبىر وزگەشە تاڭعاجايىپ ەلدەرىن وسى ءدىن باۋىرلارىمىز قۇرىپ، ورناتىپ وتىرعان بولاتىن.

وكىنىشتىسى، وسى شىعىس تيمور ەلىندە 20 پايىز يندونەزيان حالقى تۇراتىنىنا قاراماستان، شىعىس-تيمور باتىس كۇشتەرىنىڭ قولداپ-قۋاتتاۋىمەن دەربەس ەل بولىپ كەتتى. مۇسىلمان يندونەزيانى جاقتايتىن جاقىنى، وداقتاسى بولمادى. حريستيان-كاتوليك ەلدەرى قارجىلاي، اسكەري قولداۋ كورسەتىپ ءجۇرىپ، ءبىر كەزدەگى وزدەرىنىڭ وتارلاۋى ارقىلى كاتوليكتى قابىلداعان، شوقىنشىق شىعىس تيمورلاردى دەربەستەندىرىپ جىبەردى. قان توگىلدى، ادام ءولدى، ءبىراق، كۇشتىنىڭ ارتى تيىرمەن تارتتى. يندونەزيان جۇرتى ءوز جەرىنەن ايرىلدى.

ال، وسى شىعىس تيمورلاردىڭ جان سانى قانشا دەيسىز عوي؟! تاڭىرقايسىزدار. بۇلاردىڭ جان سانى 2004 جىلى بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ ساناعى بويىنشا 780 مىڭ عانا!  780 مىڭ جان سانى بار قاۋىم وزىنەن الدەقايدا جان سانى مول، قۋاتتى ەلدەن ءبولىنىپ، دەربەستەنىپ، ەگەمەن ەل بولا الادى ەكەن. ءوز كۇشىنە سۇيەنىپ ەمەس، باتىس كۇشتەرىنە سۇيەنىپ!  قازاقتا "بالعاسى كۇشتى بولسا كيىز قازىق جەرگە كىرەدى" دەگەن ءسوز بار عوي. سۇيەنگەن يەسى كۇشتى بولدى. شوقىنشىق شىعىس تيمورلار 2002 جىلى 20 مامىردا تۇنگى ساعات نولدە دەربەس ەل بولدى. ءسويتىپ، بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى جاعىنان مويىندالعان 193ء-شى دەربەس، ەگەمەندى ەل بولدى. ولاردىڭ دەربەستەنۋ تاريحى-تاڭعاجايىپ. اۆستراليا ەلى ولاردى توتەدەن توتە قولداپ وتىردى. ءتىپتى، بۇل جەردىڭ يندونەزيا ەلىنىڭ جەرى ەكەندىگىنە قاراماستان، "بەيبىتشىلىكتى ساقتاعىش" اسكەرلەرىن جىبەردى. وسىنىڭ ناتيجەسىندە مۇسىلمان ەلى بولشەكتەندى دە، سۋ جاڭا كاتوليك ەلى پايدا بولدى.

ءبىز  مۇنان ءبىر عانا اقيقاتتى بىلەمىز. ءبىر مەملەكەت ءۇشىن العاندا، ونىڭ ەڭ ءالسىز جەرى-ونىڭ جاۋلارىنىڭ وعان قول سالاتىن جەرى. ءقاۋپىڭ نەدەن بولسا، قاتەرىڭ سونان. ىشتەن شىققان جاۋ جامان. قاندايدا ءبىر ەلدىڭ ىشىندە، سول ەلدەن بولەكتەنىپ، دەربەستەنگىسى كەلەتىن ءبىر قاۋىم بولسا، جاڭاعى ەلدىڭ جاۋلارى ەڭ الدىمەن سولاردى قولداپ شىعا كەلەدى. مەيلى، ول قانشالىقتى ازشىلىق بولسا دا.

يا، تۋرا سول سياقتى، جەتىسۋدى جەكەشەلەگىسى كەلەتىن،  قازاقستانداعى كەيبىر الابوتەن ويلى، الا كوڭىل الا تاقيالى بەس سادىرا سارت بىزگە ءقاۋىپتى ەمەس-اۋ. جان سانى جاعىنان بولسىن، ەرلىك-باتىرلىعى جاعىنان بولسىن، مادەنيەتى جاعىنان بولسىن، ولار -قازاقتىڭ تەڭى ەمەس، تەڭى  بولا دا المايدى. ءوز باستارى توتە كەلسە، ولار قازاققا بۇيىم ەمەس. ءقاۋىپتىسى-ولاردىڭ ارتىنداعى باتىس كۇشتەرى بولىپ وتىر عوي. باتىس كۇشتەرىنە نە كەرەك؟! قازاق جەرى ارقىلى اتاجاۋلارى رەسەيدى تۇقىرتقان كەرەك. مۇناي مەن گازدان قىسىپ، قىتايدى تىعىرىققا تىرەگەن كەرەك. ال، وسىنىڭ بارلىعى قازاق ەلىندە بۇلىك تۋدىرۋ ارقىلى ىسكە اسپاق. جوسپار وسى. ال، جاڭاعى بەس سادىرامىز سولاردىڭ اتقان وعى، جاققان وتى بولماق.

ارينە، ءبىز -تۇركىلىك تۋىستاسۋعا باسى ءبۇتىن قارسى ەمەسپىز. ماعجان اتامىز الىستاعى تۋىسىن اڭساپ ولەڭ جازعانىنداي، الىستاعى، جاقىنداعى ءتۇبى ءبىر تۇركى تۋىستارىمىزدىڭ بارلىعىمەن ءتاتۋ-تاتتى وتۋگە قازاق مۇقتاج، قازاقيا مۇقتاج. ءبىراق، وسىنىڭ بارلىعى دا قازاق مۇددەسىن العى شارت ەتۋى كەرەك. تۇركىلك  تۋىستاسۋ، باۋىرلاسۋ، وداقتاسۋ-ويداعى ورىسقا وي سالعانعا كەرەك، قىرداعى قىتايعا قىر كورسەتكەنگە كەرەك. ساياسات دەگەنىڭىز شاحماتتىڭ تاسى. ويىندى ويناي بىلگەن جەڭەدى دە، اڭعالى ۇتىلادى. شاحماتتىڭ تاسىنا باتىرلىق ەسقاتپايدى، اقىل ەسقاتادى.  قازاقتىڭ مۇددەسىن زيانداي وتىرىپ نەمەسە قازاقتى قانعا بوكتىرە وتىرىپ الدەبىر "ەتباۋىر، باۋىرعا، تۋىسقا" بولا وتقا كۇيۋگە ءدال ءقازىر قازاقتىڭ قاۋقارى جوق. قازاق ، الدىمەن قۋاتتانىپ السىن. اينالاسىنداعى الپاۋىتتار ساناسارداي قالگە جەتسىن. ورىنىنان نىق تۇرسىن. جەر بەتىندە ەكى-اق ۇلت بار: قازاقتار جانە قازاق ەمەستەر. قازاقستاندا دا سولاي. قازاقستان-قازاقتىڭ ەلى.

Eندەشە، ەگەمەن جاس قازاق ەلiنە كىم جاۋ، كىم دوس؟!

جۇڭگو دوس پا، جاۋ ما؟!  ورىس دوس پا، جاۋ ما؟!

جۇڭگو ءقاۋىپتى مە؟ ورىس ءقاۋىپتى مە؟!

ءدىنىن تىقپالاپ، قازاقستانعا دەندەي ەنگىسى كەلەتىن  كورشىمىز يران شە؟! قازاققا جات ءدىني اعىمداردى تىقپالاپ جاتقان "ءدىن باۋىر" ەلدەر شە؟ اتا جاۋ- مۇڭعۇل شە؟ ىرگەدەگى وزبەك شە؟! ماڭعىستاۋدا ارمانىن قۇمعا كومىپ كەتكەن تۇرىكپەن شە؟! قاسپيدەن ءۇمىتتى ازەربايجان شە؟! ونىڭ ءسال ارجاعىنداعى تۇپكى جاۋ-قالماقستان شە؟!....

تەگى،  وسىلاردىڭ قايسىسى جاۋ، قايسىسى دوس؟!

انىعىندا، اششىىلاپ تۇرىپ ايتقاندا، وسى سۇراقتاردىڭ بارلىعى باستاۋىش مەكتەپ بالاسىنىڭ سۇراقتارى، ءسابيدىڭ سۇراقتارى. مەملەكەتتىڭ دوسى جوق. مەملەكەتتىڭ جاۋى دا جوق. كەشەگiولىسپەي بەرىسپەيتىن اتا جاۋىمىز مۇڭعۇلمەن بۇگىن دوسپىز.  الدىڭعىكۇنگىقۇلىمىز، كەشەگىقوجامىزورىسپەنبۇگiنتاعىداوداقتاسپىز. تاعدىرسوعانماجبرلەپتۇر. امالسىزسىڭ. كوشىپكەتكەنگەجۇمىرجەردەبوسجەرجوق.

ەندەشە، مەملەكەت قۇرىپ وتىرعان ۇلت رەتىندە، ءبىزدىڭ قازاقتىڭ ءاربىر جاسى مىنانى بىلگەنى ابزال. مەملەكەتتە تەك قانا مۇددە بار. مەملەكەتتە جاۋ دا، دوس تا بولمايدى.ماڭگىلىك جاۋ جوق، ماڭگىلىك دوس جوق، تەك، ماڭگىلىك مۇددە عانا بار. ول- قازاقتىڭ مۇددەسى بولۋعا ءتيىس.

qamshy.kz