2013 جىلدىڭ 24 مامىر كۇنى ساعات 10.00-16.00-دە ل.ن.گۋميليەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى «الاش» رۋحاني-مادەني دامۋ ينيستيتۋتى مەن «جاس ازامات» جاستار ۇيىمىنىڭ ۇيىتقى بولۋىمەن تاڭجارىق جولدى ۇلىنىڭ دۇنيەگە كەلگەنىنە 110 جىل تولۋىنا وراي «الاش يدەياسى جانە تاڭجارىق جولدى ۇلى مۇراسى» اتتى حالقارالىق عىلمي تاجىريبەلىك كونفەرەنسيا جانە اقىن شىعارماشىلىعىنان «بەلگىلى التى الاشقا جازعان حاتىم» اتتى ادەبي-سازدى كەش وتەدى. تاڭجارىق – حالقىنا ليريكا، تولعاۋ، مىسال ولەڭدەر، داستان، قيسسا، ايتىس ولەڭدەردەن تۇراتىن وتىز مىڭ جولداي مۇرا قالدىرعان اقىن، اعارتۋشى، سازگەر. حالقىن تەڭدىككە، ازاتتىقا جەكىزۋ ءۇشىن جان اياماي كۇرەسكەن قوعام قايراتكەرى. سونىمەن بىرگە جۇڭگو قازاقتارىنداعى تۇڭعىش باسپا ءسوز سانالاتىن «ىلە وزەنى» گازەتىنىڭ شىعارۋشىسى ءھام «شۇعا» پەساسىن ساحنالاعان العاشقى تەاتر ۇيىمداستىرۋشىسى. جازۋشى قالداربەك نايمانبايەۆتىڭ سوزىمەن ايتقاندا «ابايدىڭ، احمەت، شاكارىم، ءمىرجاقىپ، ماعجانداردىڭ قىتايداعى قازاق باۋىرلار اراسىنان كوكتەگەن رۋحاني جالعاسى، سالالى بۇتاعى. قىتايداعى قازاقتاردىڭ جازبا ادەبەيتىنىڭ نەگىزىن قالاسىپ، كوش باستاعان ءايمۇيىز سەركەسى». 1903 جىلى ىلە القابىنداعى كۇنەس توپىراعىندا دۇنيەگە كەلگەن ول العاشقى ءبىلىمدى اۋىلىنداعى شىعىس مادەنيەتى مەن يسلام قۇندىلىقتارىنىڭ بىلگىرى جانە قازاقتىڭ ەسكى ادەبيەت ۇلگىلەرىنە جەتىك مىڭباي مولدادان الادى. تاڭجارىقتىڭ ازاماتتىق كوزقاراسىنىڭ قالىپتاسۋىنا بۇكىل جۇڭگو قازاقتارىنا بەدەلدى ساسان اۋىلىنا ۇزبەي كەلىپ تۇرعان «قازاق»، «ايقاپ» باسىلىمدارىن وقىپ ەرجەتۋى دە ۇلكەن ىقپال جاسادى. جولدى ۇلىنىڭ اراب، پارسى مادەنيەتىمەن قوسا جۇڭگو ءتىلى مەن ادەبيەتىن دە مەڭگەرىپ، ءبىلىم كوكجيەگىنىڭ كەڭەيە تۇسۋىنە «كۇرە شۋەتاڭى» اتالاتىن سول تۇستا ىلەدەگى ەڭ ىرگەلى جوعارى وقۋ ورنىندا ءتالىم الۋى دا ايتارلىقتاي اسەرىن تيگىزدى. ات جالىن تارتىپ مىنگەن ول 1923 جىلى قازاقستان توپىراعىنا تابان تىرەيدى. مۇندا ورىس-قازاق مەكتەبىندە ءبىلىم الىپ، ەلدىڭ جاعدايىمەن تانىسادى. وسى ساپارىندا قارقارا ءوڭىرىنىڭ قويدىم اتتى ايگىلى اقىن قىزىمەن ايتىسىپ، قازاق اۋىز ادەبيەتىندەگى ايتىستىڭ تاماشا ۇلگىلەرىنىڭ ءبىرىن جاسادى. ىلىم-بىلىمگە سۋسىنداپ قايتقان ول جۇڭگو قازاقتارىنداعى كەنجە قالعان مادەني-اعارتۋ ىسىنە بەلسەنە كىرىسەدى. گازەت شىعارىپ، تەاتر ءىسىن جولعا قويادى. مەكتەپتەر اشىلۋىنا ۇيتقى بولىپ، وقىتۋشىلىق ىسىنە دە جىگەرىن جۇمسايدى. «قازاق-قىرعىز مادەني اعارتۋ ۇيىشماسىنىڭ» بەلدى ۇيىمداستىرۋشىلارىنىڭ ءبىرى بولعان تاڭجارىق جۇڭگو اسقان الاشوردا قايراتكەرلەرى رايىمجان مارسەكوۆ، ىبىرايىم جايناقوۆتارمەن تىزە قوسىپ، جۇڭگو وتارشىلدىعىنا قارسى قۇپيا كۇرەستەر جۇرگىزدى. الاش يدەياسىن ەل جۇرەگىنە تەرەڭ ۇيالاتۋعا قايرات-كۇشىن سارپ ەتتى. ەلشىلدىك، ۇلتشىلدىق كۇرەسكەرلىگىنەن سەسكەنگەن وتارشىل جۇڭگو ۇكىمەتى 1940 جىلى ونى ەكىنشى مارتە تۇتقىنعا الادى. اقىن تۇرمەدەگى جان توزگىسىز قورلىق پەن جۇيكەسىن شاباقتاعان قۇقايعا ساعىن سىندىرماي، رۋحى تاسقىنداعان ماڭگى ولمەس تۋىندىلارىنىڭ باسىم بولىگىن تۇرمەدە جازدى. 44 جىل ءومىر سۇرگەن تاڭجارىق جولدى ۇلى شىعىس تۇركىستان ۇلتتىق ۇكىمەتى مەن جۇڭگو بيلىگى اراسىنداعى 11 تارماقتى كەلىسىمگە ساي تۇرمەدەن بوساپ شىققانىمەن، جارتى جىلعا جەتەر-جەتپەس ءومىر ءسۇرىپ، 1947 جىلى دۇنيەدەن وزدى. ءىس-شارانىڭ ماقساتى الاشوردا قايراتكەرلەرىنەن ۇرپاققا امانات بولىپ جەتكەن ۇلتشىلدىق، ەلشىلدىك ونەگەنىڭ جارقىن ۇلگىسى تاڭجارىق جولدى ۇلىنىڭ رۋحاني مۇرالارىن زەرتتەپ، ساياي كۇرەسكەرلىگىن جاس ۇرپاق زەردەسىنە ۇيالاتۋ. كونفەرەنسيا مەن ادەبي سازدى كەشكە بەلگىلى الاشتانۋشى، تاڭجارىقتانۋشى عالىمدار، مادەنيەت-قوعام قايراتكەرلەرى، شەتەلدەگى، ەلىمىزدەگى رەسمي ۇيىم وكىلدەرى، قوعامدىق ۇيىم وكىلدەرى، سونداي-اق، زيالى قاۋىم مەن ستۋدەنت جاستار قاتىسادى. كونفەرەنسيا قورتىندىسى بويىنشا ارنايى قارار قابىلدانىپ، وقىلعان باياندامالار مەن ۇسىنىلعان ماتەريالدار نەگىزىندە جيناق قۇراستىرىلادى دەپ جوسپارلانىپ وتىر. جيناققا تاڭجارىقتانۋ ماسەلەلەرى بويىنشا زەرتتەۋلەر مەن ماقالالار، ولەڭدەر قابىلدانادى. شىعارمالار مەن ۇسىنىس پىكىرلەرىڭىزدى تومەندەگى كورسەتىلگەن ەلەكتروندى ادرەسكە جولداۋلارىڭىزعا بولادى. تاnjarikalash@gmail.com ۇيىمداستىرۋشى: ل. ن.گۋميليەۆ اتىنداعى ەۇۋ «الاش» رۋحاني-مادەني دامۋ ينيستيتۋتى، «جاس ازامات» جاستار ۇيىمى وتەتىن ۋاقىتى: 24 مامىر، 2013 ج. وتەتىن ورنى: ل.ن. گۋميليەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى الەۋمەتتىك عىلىمدار فاكۋلەتىنىڭ اكت زالى (استانا، يانۋشكيەۆيچ كوشەسى، 6 ءۇي)