وتكەن اپتادا «گەللاپ» حالىقارالىق قوعامدىق پىكىرلەردى تالداۋ ورتالىعىنىڭ ماماندارى تمد ەلدەرى بويىنشا سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەس باعىتتارىن تالقىعا سالدى. اتالمىش ورتالىق ماماندارىنىڭ پىكىرىنشە، تمد ەلدەرى بويىنشا سىبايلاس جەمقورلىقپەن كۇرەسۋدە قازاقستان ۇزدىك ەلدەردىڭ قاتارىنا قوسىلىپ وتىر. حالىقارالىق ساراپشىلار بۇل رەتتە «قازاقستاننىڭ سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ۇستانعان «قازاقستان جەمقورلىققا قارسى – 2050» ستراتەگياسىن جوعارى باعالادى.

حالىقارالىق ساراپشى دجەك حەلني «قازاقستاننىڭ جەمقورلىققا قارسى ۇستانىپ وتىرعان باعىتى تمد ەلدەرى بويىنشا كوش باستاپ تۇر. قازاقستان سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەستە دۇرىس باعىتتى ۇستانعان. ەندىگى كەزەكتە قازاقستان وسى باعىتتاردى جۇزەگە اسىرا الۋى ءتيىس. ءقازىردىڭ وزىندە ەلدىڭ جەمقورلىققا قارسى كۇرەسى كوڭىل كونشىتەدى» دەپ وتىر.

ال ەندى تىزبەلەپ كورەلىك، جالپى، ءبىزدىڭ ەل 2008 جىلدان بەرى بۇۇ-نىڭ «سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى» كونۆەنسياسىنا ەنگەن بولاتىن. سودان بەرى ەلدە ءبىرشاما باعىتتار قولعا الىنىپ، ءبىرقاتار جۇمىستار ىستەلدى. قازاقستاندا «سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەس تۋرالى» زاڭ قابىلداندى، ونىڭ نەگىزىنە بۇۇ مەن تمد حالىقارالىق اسسامبلەياسىنىڭ قامقورلىعىمەن حالىقارالىق ۇيىمدار ازىرلەگەن ۇلگىلىك اكتىلەر الىندى.

سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى زاڭناما قالىپتاستى، ءبىرقاتار باعدارلامالىق قۇجاتتار قابىلداندى، ۋاكىلەتتى ورگان قۇرىلدى. سىبايلاس جەمقورلىق «قازاقستان – 2050» ستراتەگياسى» قابىلداندى.

پرەزيدەنت جانىنداعى سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەس جانە مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ قىزمەتتىك ەتيكانى ساقتاۋى جونىندەگى كوميسسيا قۇرىلدى.

ەلدە سىبايلاس جەمقورلىقتى بولدىرماۋ ماقساتىندا جاڭا باعدارلاما – «ەلەكتروندىق ۇكىمەت» جۇيەسى ەنگىزىلدى. وسى جۇيە بارىسىندا مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ، وندا مەملەكەتتىك شەشىمدەر قابىلداۋ كەزىندە اشىقتىق پەن ايقىندىقتى قامتاماسىز ەتۋ جانە سايكەسىنشە، ولاردىڭ قوعامدىق ينستيتۋتتاردىڭ باقىلاۋىندا بولۋىن قامتاماسىز ەتۋ كوزدەلگەن. بۇعان قاتىستى ەكونوميست-ساراپشى توعجان شاياحمەتوۆانىڭ ايتۋىنشا، وسى جۇمىستاعى جۇيەلىلىك ول مەملەكەتتىك سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ساياساتتىڭ نەگىزگى باعىتتارىن ايقىندايتىن، سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ءىس-قيمىلدى ۇيىمداستىرۋ جونىندەگى مەملەكەتتىك شارالار جۇيەسىنىڭ نەگىزگى ەلەمەنتتەرىنىڭ ءبىرى.

– سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ءىس-قيمىل شەڭبەرىندە حالىقارالىق ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋ ماسەلەلەرى دەگەن بار. وسى ورايدا قازاقستان ءبىرقاتار ەلدەردىڭ تاجىريبەسىنە سۇيەنەدى. بىزدەگى ماماندار دا ستراتەگيانى اسپاننان المايدى عوي. سوندىقتان حالىقارالىق ساراپشىلار ايتىپ وتىرعانداي، سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەستە ۇستانىپ وتىرعان باعىتىمىز دۇرىس. ەندىگى مىندەت سول جوسپاردى ساۋاتتى جۇزەگە اسىرۋىمىز كەرەك. ءقازىردىڭ وزىندە مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ ساۋاتتىلىعى ارتتىلىپ، ءبىرقاتار جوبالار جۇزەگە اسىرىلدى. مۇنى مويىنداۋىمىز كەرەك، – دەيدى ساراپشى مامان.

جالپى قازاقستاننىڭ سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ساياساتىنىڭ نىساناسى ەكى نەگىزگى ماقساتقا باعىتتالعان: ءبىرىنشى – كىشكەنتاي كەزىنەن باستاپ، ۇلتتىق داستۇرلەردى ەسكەرە وتىرىپ سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى مادەنيەت قالىپتاستىرۋ؛ ەكىنشى – مەملەكەتتىك ورگاندار قىزمەتىن قوعامدىق باقىلاۋدى دامىتۋ.

بۇل رەتتە توعجان شاياحمەتوۆا:

– بىزدە مەملەكەتتىك قىزمەت ينستيتۋتى دا ايتارلىقتاي رەفورماعا ۇشىرادى. 2016 جىلدىڭ 1 قاڭتارىندا كۇشىنە ەنگەن «مەملەكەتتىك قىزمەت تۋرالى» جاڭا زاڭمەن مەريتوكراتيا، كاسىبيلىك، ەسەپ بەرۋشىلىك جانە باقىلاۋدا بولۋشىلىق، قوعامدىق پىكىردى ەسكەرۋ جانە اشىقتىق سەكىلدى نەگىزگى پرينسيپتەرگە نەگىزدەلگەن ءمانساپتىق مودەلگە كوشۋ جۇزەگە اسىرىلدى. مەملەكەتتىك قىزمەتكە ىرىكتەۋ كەزىندە جانە ودان ءارى جوعارىلاتۋ كەزىندە ءبىلىمى، ەڭبەك ءوتىلى، سونداي-اق قىزمەتشىلەردىڭ اتقاراتىن لاۋازىمىندا لاۋازىمدىق مىندەتتەرىن ءتيىمدى ورىنداۋى ءۇشىن قاجەتتى قۇزىرەتتىلىكتەردىڭ بولۋى باستى نازارعا الىنادى. مۇنىڭ ءوزى بىزگە ۇلكەن مۇمكىندىكتەر بەرىپ وتىر. وسى باعىتتى ۇستانۋ ارقىلى ەشقانداي پاراسىز، «بارماق باستى كوز قىستى» ارەكەتسىز جاستار قىزمەتكە ورنالاسىپ جاتىر. دەمەك، بولاشاقتا دا وسى باعىتتى ۇستانىپ، تەرەڭدەتىپ جۇمىس ىستەسەك، جىلدار وتە بۇل ناتيجە بەرەدى، – دەدى.

مامانداردىڭ پايىمىنشا، سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ءىس-قيمىل پروسەسىندە پروكۋراتۋرا دا سۇبەلى ۇلەس قوسىپ كەلەدى. سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەس جوعارى قاداعالاۋدىڭ جانە باسقا دا لاۋازىمدىق قىزمەتتىڭ بارلىق قوسالقى اتقارىمداردىڭ تۇراقتى باسىمدىقتارىنىڭ ءبىرى.

– 2014 جىلى باس پروكۋراتۋرانىڭ قامقورلىعىمەن قىلمىستىق جانە قىلمىستىق-پروسەستىك كودەكستەر ازىرلەندى. سىبايلاس جەمقورلىق قۇقىق بۇزۋشىلىقتارىن جاساعانى ءۇشىن بولاتىن جاۋاپكەرشىلىكتى كۇشەيتۋ تۋرالى ۇسىنىستار قولداۋ تاپتى. وسىلايشا، باس بوستاندىعىنان ايىرۋ سەكىلدى جازامەن قاتار، مىندەتتى تۇردە تاركىلەۋ جانە ەسەلىك ايىپپۇل تاعايىندالادى. بەلگىلى ءبىر لاۋازىمدار اتقارۋ نەمەسە بەلگىلى ءبىر مەرزىمگە بەلگىلى ءبىر قىزمەتپەن اينالىسۋ قۇقىعىنان ايىرۋ اتالعان قۇقىقتان ءومىر بويى ايىرۋعا اۋىستىرىلدى، شارتتى تۇردە سوتتاۋ شاراسىن قولدانۋعا، تاراپتاردىڭ بىتىمگە كەلۋىنە بايلانىستى جاۋاپكەرشىلىكتەن بوساتۋعا، سىبايلاس جەمقورلىق قىلمىستىق قۇقىق بۇزۋشىلىقتارىن جاساعان تۇلعالارعا كەپىل بەلگىلەۋگە تىيىم سالىندى، – دەيدى ساراپشىلار.

ەڭ باستىسى ءبىزدىڭ ەلىمىزدە ءقازىر مىناداي ءۇش ءتۇرلى سىبايلاس جەمقورلىق تۇرلەرىنە قارسى كۇرەس قىزىپ ءتۇر. ماسەلەن:

كورپوراتيۆتى سىبايلاس جەمقورلىق – كاپيتالدىڭ ەلدەن شىعارىلۋى، سالىق تولەۋدەن جالتارۋ، كاسىپكەرلىگىن جۇرگىزۋ ءۇشىن شەنەۋنىكتەرگە پارا بەرۋ، ۇستەماقى الۋ ءۇشىن مونوپوليالىق جاعدايدى پايدالانۋ، كەلىسىم، ساراپتاما مەن سەرتيفيكات الۋ ءۇشىن پارا بەرۋ.

ساياسي سىبايلاس جەمقورلىق – اقشا الىپ، مەملەكەتتىك ساتىپ الۋدىڭ بيۋدجەتتىك قارجىسىن زاڭسىز ءبولۋ، ءتۇرلى مەملەكەتتىك قىزمەتتەردىڭ ورىندالۋىن تەزدەتۋ ءۇشىن پارا الۋ، ءتۇرلى زاڭبۇزۋشىلىقتاردى جاسىرۋ ءۇشىن اقشا بوپسالاۋ، قارجىنىڭ دەپوزيت نە وبليگاسيا رەتىندە قارجى ۇيىمدارىنا جىبەرىلۋى، ينۆەستورلارعا زاڭسىز تۇردە قولايلى جاعداي جاساۋ.

تۇرمىستىق سىبايلاس جەمقورلىق – ءتۇرلى الەۋمەتتىك جەڭىلدىكتەر مەن قىزمەت ءۇشىن تۇرعىنداردان پارا الۋ، زاڭنىڭ بۇزىلۋىن جاسىرۋ، ءتۇرلى رۇقساتنامالار الۋ.

بۇل رەتتە زاڭگەر مارجان كورىكبايەۆانىڭ ايتۋىنشا، «قازاقستان سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى 2050 ستراتەگياسىنىڭ بارىسىندا وسىنداي ءۇش ءتۇرلى جەمقورلىققا بارىنشا تۇساۋ سالۋدى ءجون كورىپ وتىر. بۇعان قاتىستى ناقتى قادامدار، شارالار اتقارىلىپ جاتىر. ءقازىر سىبايلاس جەمقورلىققا جاتاتىن قىلمىس: – قىزمەت ورنىن، وكىلەتتىگىن پايدالانۋ؛ – بيلىگىن نە قىزمەت وكىلەتتىگىن پايدالانۋ؛ – لاۋازىمدى تۇلعانىڭ وكىلەتتىگىن پايدالانۋ؛ – زاڭسىز تۇردە كاسىپكەرلىكپەن اينالىسۋ؛ – زاڭدى كاسىپكەرلىك قىزمەتكە كەدەرگى بولۋ؛ – پارا الۋ؛ – پارا بەرۋ؛ – بوپسالاۋدا ارادا ءجۇرۋ؛ – قىزمەت ورنىندا الداۋ؛ – قىزمەت ورنىنداعى ارەكەتسىزدىك؛ – نەمقۇرايلىلىق. وسىلاردىڭ بارلىعى جازادان تىس قالمايدى. ءبىر ەسكەرەتىنى، قازاقستاندا سىبايلاس جەمقورلىققا قاتىستى قىلمىس جاساعاندار ءۇشىن ەسكى مەرزىم بولمايدى. سونداي-اق پارا الىپ ۇستالعانداردى شارتتى تۇردە سوتتالۋعا تىيىم سالىنعان. ولار باس بوستاندىعىنان ايرىلادى. سوسىن مەملەكەتتىك قىزمەتپەن اينالىسۋعا تىيىم سالىنادى. وسىنىڭ ءوزى ۇلكەن ساباق، ۇلكەن كۇرەس. سوندىقتان الداعى ۋاقىتتا قازاقستاندا «پارا الما» دەگەن اكسيا ءوز جەمىسىن بەرەدى»، – دەيدى مامان.

زاڭگەردىڭ ايتۋىنشا، جىل سايىن مىڭداعان ادام (شەنەۋنىكتەر دە، ازاماتتار دا) سىبايلاس جەمقورلىقپەن اينالىسقانى ءۇشىن قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلادى. ەڭ جوعارى دەڭگەيدەگى شەنەۋنىكتەر دە، ءتىپتى مينيسترلەر مەن وبلىس اكىمدەرى دە سىبايلاس جەمقورلىقپەن اينالىسقانى ءۇشىن قاماۋعا الىنىپ، سوتتالادى.

– ءتىپتى «سىبايلاس جەمقورلىق تۋرالى» زاڭنىڭ 363 بابىندا 10 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرۋ دا ەنگىزىلدى. لاۋازىمدى تۇلعانىڭ وكىلەتتىگىن يەلەنۋ 2000 اەك دەيىنگى ايىپپۇل سالۋعا دەيىن جازا قولدانادى. ەگەر ءسىز بىرەۋ سىزدەن پارا سۇراعان جاعدايدا نەمەسە پارا العان ادام جايلى اقپارات بەرگىڭىز كەلسە، سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ۇلتتىق بيۋروسىنا حابارلاسساسىز. بىلە بىلسەڭىز، قازاقستان راسىمەن دە سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەس باعىتىن جۇيەلەي العانداردىڭ قاتارىنا قوسىلىپ وتىر. مىنە، بىزگە وسىنى ءارى قاراي ناسيحاتتاۋ كەرەك. حالىققا دۇرىس جەتكىزۋ قاجەت، – دەيدى زاڭگەر مارجان كورىكبايەۆا.

قارلىعاش زارىقحان قىزى