باقتيار ونەربايەۆ، الماتى وبلىسى اكىمىنىڭ ورىنباسارى:
– باقتيار ءالتاي ۇلى، كەز كەلگەن ەل باستى نازارىن يدەولوگيانىڭ تامىر سوعىسىنا اۋدارىپ، قاداعالاپ وتىرادى. ءبىزدىڭ مەملەكەتتىڭ ۇلتتىق يدەولوگياسى – ەگەمەن ەلىمىزدىڭ ىرگەتاسىن ودان ارى بەرىكتەتىپ، شاڭىراعىن بيىكتەتۋگە نەگىزدەلگەن. قازاق ەلى تۇڭعىش پرەزيدەنتىنىڭ كىندىك قانى تامعان الماتى وبلىسى وسى باعىتتا نەسىمەن دارالانا الادى؟
– ءوزىڭ ايتىپ وتىرعانداي، ەلباسى تۋعان ءوڭىردىڭ باسقالاردان وزگەشەلىگى بار. سونىمەن بىرگە وسىناۋ ءمانى زور مارتەبە ءبىزدەرگە ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەيدى. ءبىز قاي ىستە بولسىن ءاردايىم الدىدان كورىنۋگە ءتيىسپىز. ويتكەنى الماتى وبلىسىن باسقالارعا ۇلگى ەتە سويلەۋ، كورسەتۋ – بۇرىننان قالىپتاسقان ءداستۇر. وسى ورايدا، ەلىءمىزدىڭ رۋحاني ورداسى دەگەن مارتەبەمەن ءالى قوشتاسا قويماعان الماتى قالاسىمەن تىعىز بايلانىس ورناتا وتىرىپ، ءان مەن جىردىڭ بەسىگى، ۇلتىمىزدىڭ ۇيىتقىسى ءىسپەتتەس جەتىسۋ ولكەسىندە وتانشىلدىقتى، مەملەكەتشىلدىكتى، ەلىن-جەرىن ءسۇيۋدى ناسيحاتتاۋعا باعىتتالعان اسا اۋقىمدى دا ماڭىزدى شارالار جۇزەگە اسىرىلۋدا دەي الامىن. ولاردىڭ بارلىعىن جىپكە تىزبەي-اق، وبلىس ورتالىعىندا باستاۋ الىپ، قازىرگى كەزدە اۋدانداردا جاراسىمدى جالعاسىن تاۋىپ وتىرعان «شاڭىراق – ماڭگىلىك ەلدىڭ تۇعىرى» اتتى ۇزاق مەرزىمدىك اكسيانى بولە-جارا اتاي كەتسەم دەيمىن. اكسيا اياسىندا ءار اۋدان، قالانىڭ بولاشاعىنان ۇلكەن ءۇمىت كۇتتىرەتىن بەلسەندى جاستارىمەن رەسمي ورىنداردا ەمەس، كوپشىلىككە ارنالعان قىمىزحانادا، كىتاپحانادا ەمەن-جارقىن ءجۇزدەسۋلەر وتكىزىپ، ەركىن اڭگىمە قۇرۋدامىز. جاستارمەن جۇزدەسۋگە كوپتى كورگەن، ەسىمدەرىن ەل جاقسى بىلەتىن اقىن-جازۋشىلار، جۋرناليستەر، تاريحشىلار مەن مادەنيەتتانۋشىلار، ەل باسقارعان ازاماتتار بەلسەنە اتسالىسۋدا. وبلىستىق ارداگەرلەر ۇيىمى دا يگى باستامالار كوتەرىپ، ۇلتتىق يدەولوگيامىزدىڭ ەل يگىلىگىنە قىزمەت ەتۋىن قامتاماسىز ەتۋدە.
بۇرىندارى رۋحانياتتىڭ باستى كوزى، تاربيە قۇرالى رەتىندە كىتاپتىڭ ءرولى تىم جوعارى بولاتىن. سوڭعى جىلدارى «كىتاپ وقىلمايدى» دەگەن اڭگىمە ءجيى ايتىلادى. جاستارمەن كەزدەسۋلەر بارىسىندا مەن ولاردىڭ كىتاپقۇمار ەكەندىگىن بايقاپ، كوڭىلىمدەگى الاڭداۋشىلىققا تۇساۋ سالدىم. جۇرتتىڭ ءبارى ينتەرنەتتىڭ سوڭىندا كەتتى دەۋگە بولمايدى، ءار كۇنىن كىتاپسىز كوزگە ەلەستەتە المايتىن جاستار دا، ورتا بۋىن ازاماتتار دا بارشىلىق. ەندىگى ماقسات – بۇرىنعىنىڭ بارلىعىن جوققا شىعارۋدى توقتاتىپ، وتكەن جىلداردىڭ ونەگە تۇتاتىن تۇستارىن بالالار مەن جاستار تاربيەسى ءۇشىن تيىمدىلىكپەن پايدالانۋ. «وتكەنگە توپىراق شاشساڭ، بولاشاق ساعان تاس اتادى» دەگەندى ۇمىتپايىق.
– بۇكىل قازاقستان قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىن اتاپ ءوتىپ جاتىر. مەملەكەتتىك دەڭگەيدە كوڭىل بولىنگەن مەرەيتوي اياسىندا ەلىمىزدىڭ ءار وڭىرىندە وتكىزۋ بەلگىلەنگەن، جوسپارلانعان سالتاناتتى شارالار بار. جەءتىسۋ وڭىرىندە 550 جىلدىققا قاتىستى قانداي جۇمىستار اتقارىلۋدا؟
– مەملەكەتىمىزدىڭ مارتەبەسىن اسىرىپ، حالىقارالىق ارەناداعى بەدەلىن بيىكتەتىن مەرەيتويدى جوعارى دەڭگەيدە وتكىزۋ تۋرالى ەلباسىنىڭ تاپسىرماسى ەل مەرەيىن تاسىتتى. شىندىعىن ايتۋ كەرەك، كورشىلەس ەلدەردە مەملەكەتتىككە قاتىستى اتاۋلى داتالاردى ايتپاعاندا، اتاقتى ادامدارىنىڭ باسقان ىزىنە ءتاۋ ەتىپ، ەسكەرتكىش قويىپ، ادامدار جينالاتىن ورىندارعا اينالدىرىپ جاتادى. وسى ورايدا، قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىن تويلاۋ ەلدىگىمىزدى الەمگە تاعى ءبىر مارتە كەڭىنەن تانىتىپ، پاش ەتەتىن سالتانات بولادى دەپ ويلايمىن. بۇكىل قازاقستاندىقتارعا ورتاق تويعا جەتىسۋ جۇرتشىلىعى دا مۇمكىندىكتەرىنشە ۇلەس قوسۋدا. وبلىستا قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىق مەرەيتويىن دايىنداۋ جانە وتكىزۋ جونىندە 37 تارماقتان تۇراتىن وڭىرلىك ءىس-شارالار جوسپارى جاسالىنىپ، وندا كورسەتىلگەندەر رەتىمەن جۇزەگە اسىرىلۋدا. ءوڭىردەگى ب ا ق كوشباسشىلارى «جەتىسۋ» تەلەارناسى مەن «جەتىسۋ» جانە «وگني الاتاۋ» گازەتتەرىندە ارنايى ايدارلار اشىلىپ، قازاق مەملەكەتتىگىنىڭ ءتۇپ-تامىرىن تارقاتىپ، ابىرويلى جىلدارىن حالىققا جەتكىزەتىن تاعىلىمدى حابارلار كورسەتىلىپ، سۇبەلى ماقالالار جاريالانىپ، كورسەتىلۋدە.
جوسپارعا سايكەس، ەلىمىزدەگى ەڭ ەلەۋلى تاريحي جادىگەرلەردىڭ ءبىرى «تاڭبالى» مەملەكەتتىك تاريحي-مادەني قورىق-مۇراجايىندا ساپار ورتالىعىن سالۋ، وبلىس سۋرەتتەرىنىڭ اراسىندا «قازاق حاندىعىنىڭ شەجىرەسى» بايقاۋىن وتكىزۋ، سايالى سارقان اۋدانىندا «قازاق حاندىعى – ەلدىكتىڭ بيىك تۇعىرى» اتتى ورتالىق ساياباق اشۋ قولعا الىندى. سونىمەن بىرگە وبلىستىق تىلدەردى دامىتۋ باسقارماسى مەرەيتوي اياسىندا جىرشى-تەرمەشىلەردىڭ «تەكتى ءسوزدىڭ تورەسى – تەرمە» كونكۋرسىن ۇيىمداستىرۋدى ويلاستىرىپ وتىرسا، بيكەن ريموۆا اتىنداعى وبلىستىق درامتەاتر جازۋشى-اقىن قاليجان بەكحوجيننىڭ ابىلاي حاننىڭ ءومىرى مەن ەل باسقارۋداعى ەرەكشەلىگىن بەينەلەيتىن «ۇلان اسۋ» پوەتيكالىق دراماسىن، جازۋشى تاكەن ءالىپبايدىڭ «توميريس» تاريحي دراماسىن حالىققا تارتۋ ەتۋدى جوسپارلادى. مەرەيتويعا ورايلاستىرىلىپ سپورتتىق باسەكەلەر وتكىزىلۋدە. سونىڭ ءىشىندە ۇلتتىق ات سپورتىنان جامبىل اۋدانىنداعى «كوكباستاۋ» اتشابارىندا وتكەن جارىستىڭ ورنى ەرەكشە بولدى.
سونىمەن بىرگە كورشى ەلدەرمەن ەكى اراداعى قارىم-قاتىناستا دا وسىناۋ ايتۋلى شاراعا باسا ءمان بەرىلۋدە. جاقىندا عانا جۇڭگو حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ شەنسي پروۆينسياسىنان شىققان حالىقارالىق كەرۋەندى شەكاراداعى قورعاس اۋىلىندا قارسى الىپ، ءسات ساپار تىلەپ، ودان ارى اتتاندىردىق. ەجەلگى جىبەك جولىمەن قاتىناعان كەرۋەننىڭ بۇگىنگى كوشىرمەسى ىسپەتتى تۇيەلى ساۋدا كەرۋەنى الماتى، جامبىل وبلىستارىنىڭ ءبىرقاتار اۋداندارىن باسىپ ءوتىپ، قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىنا ارنالعان تويدىڭ نەگىزگى سالتاناتتى وتەتىن كۇنى كونە تاراز قالاسىنا ات باسىن تىرەيدى. وسى مەرەيتوي اياسىندا استانا قالاسىندا وتەتىن شارانىڭ سالتاناتىن اسىرىپ، مەرەيىن تاسىتۋعا دا جەتىسۋ جەرى مەن ەلى ءوز ۇلەسىن قوسادى. ەلوردانىڭ «قازاق ەلى» مونۋمەنتى الاڭىندا الماتى وبلىسىنىڭ رەسمي دەلەگاسياسىمەن بىرگە ونەرپازدارى استانالىقتار مەن قالا قوناقتارىنا ءوز ونەرلەرىن ۇسىنسا، قولونەر شەبەرلەرى تۋىندىلارىن تارتۋ ەتەدى. مۇنداي شارالار قازاندا تاراز قالاسىندا دا ۇيىمداستىرىلادى. سول قازان ايىندا وبلىس ورتالىعى جانىنداعى «تالدىقورعان» اتشابارىندا زامانىندا ءبىزدىڭ وبلىستىڭ جاركەنت وڭىرىندە وتكەن وربۇلاق شايقاسىنىڭ قويىلىمى جۇرت نازارىنا ۇسىنىلادى. جوعارىدا ايتقانىمداي، مەرەيتوي قۇرمەتىنە ورايلاستىرىلىپ، ۇلتتىق سپورت تۇرلەرىنەن جارىستار، قيسسا-داستاندار مەن باتىرلار جىرىن مانەرلەپ وقۋدان وبلىستىق، رەسپۋبليكالىق بايقاۋلار، ءبىلىم مەكەمەلەرىندە تاربيەلىك ساعاتتار، رۋحانيات ورىندارىندا ادەبي كەشتەر وتكىزىلەدى. ويعا العاندار تولىعىمەن ورىندالسا، شارالارعا 5 مىڭعا جۋىق ادام قاتىسادى دەپ جورامالداپ وتىرمىز. قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىنىڭ جوعارى دەڭگەيدە ۇيىمداستىرىلىپ، تالعامنان شىعۋىنا ءبىزدىڭ بارلىعىمىز اتسالىسۋىمىز قاجەت.
– الماتى وبلىسىنىڭ باسقا وڭىرلەردەن ەرەكشەلىگى كوپ. حالقىنىڭ سانى 2 ميلليونعا جۋىق، الىپ جاتقان اۋماعى دا اسا اۋقىمدى. ءسىز وبلىس اكىمىنىڭ ورىنباسارى رەتىندە ءبىرىنءشى كەزەكتە مادەنيەت، ءبىلىم، دەنساۋلىق سىندى ءارى نازىك، ءارى اسا ماڭىزدى سالالارعا جەتەكشىلىك جاساپ، جاۋاپ بەرەسىز. ءدال قازىرگى كەزدە جەتىسۋ جۇرتشىلىعىنىڭ دەنساۋلىعىن ساقتاۋدىڭ جاعدايى قالاي؟ سونىڭ ىشىندە انا مەن بالا اماندىعىن قامتاماسىز ەتۋدىڭ بارىسى، جالپى، سالانىڭ الەۋەتى قانشالىقتى ەكەنىن ايتا كەتسەڭىز.
– ءدال بۇگىنگى كۇنگى ەسەپ بويىنشا وبلىس تۇرعىدارىنىڭ سانى 2 ميلليوننان اسىپ كەتتى. ناقتىراق ايتقاندا، 2 ميلليون 16 مىڭ. وسىنشاما حالىققا 931 مەديسينالىق مەكەمە قىزمەت كورسەتەدى. ولاردىڭ 773ء-ى مەملەكەتتىك، 158ء-ى جەكەمەنشىك. مەديسينالىق قىزمەتتىڭ ساپاسى ويداعىداي دەسەم، ەشكىم ارتىق ايتتىڭ دەي قويماس. سالاعا بولىنەتىن قارجى جىل ساناپ ارتىپ كەلەدى. بيىل دەنساۋلىق ساقتاۋعا 68،6 ميلليارد تەڭگە قاراستىرىلدى. جاڭا اۋرۋحانالار مەن ەمحانالار سالىنۋدا. قىزمەت ساپاسىمەن بىرگە جەدەلدىك پەن دەر كەزىندە كومەك كورسەتۋگە باسا نازار اۋدارىلادى. قازىرگى كەزدە ەڭ شالعاي اۋىلداعى مەكەمەنىڭ وزىندە «جەدەل جاردەم» ارنايى اۆتوكولىگى بار. مەديسينالىق قۇرال-جابدىقتارمەن، دارى-دارمەكپەن، بايلانىسپەن قامتاماسىز ەتۋدە كەمشىلىك جوق. باسقانى ايتپاعاندا، قالالارداعى ىرگەلى اۋرۋحانالارعا شۇعىل جەتكىزۋءدى قاجەت ەتەتىن ناۋقاستارعا كومەكتىڭ دەر كەىندە كورسەتىلۋى ءۇشىن ەكى بىردەي سانيتارلىق اۆياسيا ءبولىمى، 15 تەلەموبيلدىك ورتالىق، ماگنيتتىك-رەزونانستىق، 7 كومپيۋتەرلىك توموگراف، 19 مامموگراف جۇمىس ىستەيدى. بيىل جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەن 17 مەديسينالىق مەكەمەگە 1،4 ميلليارد تەڭگەگە كۇردەلى جوندەۋ جۇرگىزىلۋدە. سونداي-اق 11 ەمدەۋ مەكەمەسىنىڭ قۇرىلىسىنا رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن 3، 988 ميلليون تەڭگە، جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەن 2 866 ميلليون تەڭگە جوسپارلانعان.
ومىرگە ادام اكەلگەن انا مەن دۇنيە ەسىگىن ەندى اشقان ءسابيدىڭ دەنساۋلىعى دا ءدارىگەرلەردىڭ قىراعى باقىلاۋىندا. اق جەلەڭدى ابال جاندار وسى باعىتتاعى مىندەتتەرىن ءمىنسىز اتقارۋى ءۇشىن زاماناۋي مەديسينالىق جابدىقتارمەن تولىق قامتاماسىز ەتىلگەن. تالدىقورعان قالاسىندا ورنالاسقان وبلىستىق پەريناتالدىق ورتالىق پەن الماتى قالاسىنداعى وبلىستىق كوپسالالى كلينيكالىق اۋرۋحاناسىندا قۇرىلعان 4 بىردەي شۇعىل ترانسپورتتىق بريگادا جاس بوسانعان ايەلدەر مەن جاڭا تۋىلعان نارەستەلەردى قاتەرلى جاعدايدا تاسىمالداپ، ءتيىستى مەديسينالىق مەكەمەگە جەدەل جەتكىزۋدى جۇزەگە اسىرادى. جوعارىدا ايتىلعانداردىڭ ارقاسىندا وتكەن جىلدىڭ التى ايىمەن سالىستىرعاندا بيىلعى العاشقى جارتىجىلدىقتا 1000 ادامعا شاققاندا بالا تۋۋ سانى 24،3-تەن 25،4-كە دەيىن ارتىپ، ءسابي شەتىنەۋى ءتىرى تۋىلعان 1000 شاقالاققا ەسەپتەگەندە 10،2-دەن 8،1-گە دەيىن تومەندەدى. الماتى وبلىسىندا انا ءولىمى تىركەلگەن جوق. حالىق دەنساۋلىعىنىڭ جاقسارۋىنىڭ باستى كورسەتكىشى – ادام ءومىرىنىڭ ۇزاقتىعى بولسا، جەتىسۋلىقتاردىڭ ورتاشا ءومىر ءسۇرۋ جاسى بيىل 71جىلدان اسىپ جىعىلدى.
وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر، مەملەكەت باسشىسى سالاماتتى ءومىر سالتىن ساقتاۋعا، حالىقتىڭ دەنساۋلىعىن بارىنشا جاقسارتۋعا بايلانىستى ءجيى ايتىپ، ناقتى تاپسىرمالار جۇكتەپ وتىرادى. سولاردى باسشىلىققا الىپ، مۇمكىندىگىنشە حالىققا قىزمەت كورسەتۋدەمىز. وبلىس اكىمى اماندىق عابباسۇلى دا مەديسينا سىندى ماڭىزدى سالانى ۇنەمى نازارىندا ۇستاپ، ماسەلەلەردىڭ دەر كەزىندە شەشىلۋىن قامتاماسىز ەتۋدى تالاپ ەتەدى. تالاپ بار جەردە ءتارتىپ پەن رەتتىلىك بولارى ءسوزسىز.
– بولاشاق – ءبىلىمدى جاستار قولىندا. جوعارى ءبىلىمنىڭ نەگىزى نەگىزگى جانە ورتا ءبىلىم وشاعىندا قالانادى. سەگىز جۇزگە جۋىق مەكتەبى بار وڭىردە ءبىلىم سالاسىندا قانداي بيىكتەر باعىندىرىلدى؟ بيىلعى ۇبت ءناتيجەسى قانداي؟ وسىدان بىرەر جىل بۇرىن جەتىسۋلىق جەتكىنشەكتەر ءبىلىم جانە عىلىم وليمپيادالارى مەن بايقاۋلارىنان توپتاپ جۇلدە اكەلىپ، ۇبت قورىتىندىسىندا تۇراقتى تۇردە ەلدىڭ الدىنان كورىنۋشى ەدى ...
– ەلباسى ءوزىنىڭ قازاقستان حالقىنا ارنايتىن جىل سايىنعى ءداستۇرلى جولداۋلارىندا ءبىلىم سالاسىنا ايرىقشا ءمان بەرىپ، ءبىلىم مەن عىلىم ساپاسىن ارتتىرۋعا قاتىستى ناقتى مىندەتتەر جۇكتەدى. وسىندا ايتىلعاندارعا سايكەس، وقۋشىلاردىڭ فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىعىن دامىتۋ جونىندەگى 2012 – 2016 جىلدارعا ارنالعان ۇلتتىق جوسپاردى نەگىزگە الا وتىرىپ، دارىندى بالالارمەن جۇيەلى تۇردە جۇمىستار جۇرگىزىلۋدە. سونىڭ ناتيجەسى بولار، بىلتىر الماتى قالاسىندا وتكەن عىلىمي جوبالاردىڭ رەسپۋبليكالىق بايقاۋىنا 23 وقۋشىمىز قاتىسىپ، التىنى، كۇمىسى جانە قولاسى ارالاس 9 مەدال الىپ كەلدى. بيىلعى قاڭتاردا 1-7-سىنىپ وقۋشىلارى اراسىندا وتكەن رەسپۋبليكالىق «زەردە» شىعارماشىلىق جوبالار مەن زەرتتەۋ جۇمىستارى بايقاۋىندا ب ا ق سىناعان 22 وقۋشىنىڭ 14ء-ى ەلگە جەڭىمپاز بولىپ ورالدى. وتكەن وقۋ جىلىندا ورال جانە اتىراۋ قالالارىندا ۇيىمداستىرىلعان رەسپۋبليكالىق ءپان وليمپياداسىندا وبلىس نامىسىن قورعاعان 60 وقۋشى 27 مەدال (3 التىن، 7 كۇمىس جانە 17 قولا) جەڭىپ الىپ، جالپىكوماندالىق ەسەپتە وبلىسىمىزدىڭ ەكىنشى ساتىدان كورىنۋىنە ىقپال ەتۋى جەتىسۋ جەرى تالانتتان كەندە ەمەس ەكەندىگىن بايقاتادى. جالپى، بىلتىر ءبىزدىڭ جەتكىنشەكتەر ءبىلىم جانە عىلىم سىناقتارىندا بارلىعى 167 مەدال يەلەندى. ۇبت بويىنشا دا ۇپايىمىز تۇگەل. كورسەتكىش وتكەن جىلعىدان 3،4 بالعا كوتەرىلىپ، 77، بالدى قۇرادى. التىن بەلگىدەن ۇمىتكەر 349 تۇلەكتىڭ 191ء-ى ءوز ءبىلىمىن راستادى.
– اۋىلدارداعى مادەنيەت ۇيلەرى مەن كلۋبتار جۇمىسىنا قاتىستى سىن ءجيى ايتىلادى. ولاردىڭ باسىم بولىگى قىس تۇسىسىمەن قىزمەتىن باياۋلاتىپ نەمەسە مۇلدە توقتاتادى دەگەندەرمەن كەلىسەسىز بە؟ مۇنى جەرگىلىكتە جەرلەردەگى مۇراجايلار مەن كىتاپحانالارعا قاتىستى دا ايتۋعا بولادى.
– وبلىس اۋماعىندا 561 مادەنيەت جانە مۇراعات مەكەمەسى حالىققا قىزمەت كورسەتەدى. ولاردىڭ ىشىندە 244 مادەنيەت ءۇيى نەمەسە كلۋب، 268 كىتاپحانا، 21 مۇراجاي، 2 گالەرەيا، 19 مۇراعات، وبلىستىق دەڭگەيدەگى 5 مەكەمە جانە 2 بەينەموبيل بار.
ءوزىڭ دە بىلەسىڭ، ءبىر كەزدەرى وبلىستا كىتاپحانالاردى جاپپاي جاۋىپ، تەك ءبىلىم وشاقتارىندا عانا قالدىرۋ باعىتىندا جۇمىس جۇرگىزىلگەن. ونىڭ ءبىرقاتار زاردابى بولعانى دا راس. دەگەنمەن، قازىرگى كەزدە بارلىق ەلدى مەكەندە كىتاپحانا، مادەنيەت ءۇيى نەمەسە كلۋب جۇمىس ىستەيدى. بيۋدجەت تاراپىنان بارلىق جاعداي جاسالعان. شتات قاراستىرىلعان، كوممۋنالدىق قىزمەتتەرىنە قارجى بولىنگەن. ال رۋحانيات ورداسىنىڭ جۇمىسى قىز-قىز قايناپ، تولاسسىز ءجۇرىپ جاتۋى ءبىرىنشى كەزەكتە جەرگىلىكتى جۇرتتىڭ ىنتاسى مەن ىقىلاسىنا قاتىستى دەپ ويلايمىن. ادام كەلمەسە، جىلۋ جۇيەسى جۇمىس ىستەپ تۇرعان شاعىن عيماراتتىڭ ءوزى قاڭىراپ بوس تۇرعانداي كورىنەدى ەمەس پە؟! سوندىقتان، مادەنيەت وشاقتارىنىڭ اتىنا ورىنسىز سىن ايتپاي، ونىڭ قىزمەتىنىڭ حالىققا پايدالى بولۋىنا جۇمىلا اتسالىسايىق. ماسەلەن، ادامنىڭ جەكە باسىنا تىكەلەي بايلانىستى جاڭالىق پەن جاقسىلىقتى قارادان-قاراپ وتىرىپ، سىرتتان كەلىپ بىرەۋ جاساپ بەرمەيدى عوي. اۋىلدىڭ مادەنيەتىن كوتەرۋگە، رۋحانياتىنىڭ تامىر سوعىسىنىڭ دۇرىستالۋىنا ءبارىمىز جاۋاپتىمىز.
ونەرى ءورىستى، كەلبەتى كەلىستى ولكەدە بيىلدىڭ وزىندە 28 كلۋب اشىلىپ، ولارداعى ۇيىرمەلەر سانىنىڭ 2 مىڭعا جۋىقتاۋى سالادا سىندارلى جۇمىس بارلىعىن بايقاتادى. سوڭعى ءۇش جىلدا عانا ەلگە «حالىقتىق» جانە «ۇلگىلى» اتاعى بار 65 ۇجىم قىزمەت كورسەتسە، قازاقستان رەسپۋبليكاسى مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ 2015 جىلعى 30 ناۋرىزداعى بۇيرىعىمەن وسىنداي ۇجىمدار سانى تاعى 30-عا تولىعىپ، 88-گە جەتتى.
– جالپى، ءبىز رۋحاني قۇندىلىقتارىمىزدى باعالاي الىپ وتىرمىز با؟ الماتى وبلىسى اۋماعىندا تاريحى تەرەڭ ورىندار مەن ەجەلگى ەسكەرتكىشتەر جەتەرلىك. ماعان بىزدەر سولاردى دۇرىس ناسيحاتتاي الماي وتىرمىز-اۋ دەگەن وي كەلەدى.
– راسىن ايتۋ كەرەك، جەتىسۋ جەرىندە بىلايعى ەلدىڭ عانا ەمەس، سىرتتان كەلەتىن جۇرتتىڭ دا نازارىن اۋدارىپ، قىزىعۋشىلىعىن تۋدىراتىن بايىرعى ەسكەرتكىشتەر مەن تاريحي ورىندار، تابيعات تاماشالارى بارشىلىق. مەنىڭ الدىمدا جاتقان مالىمەت بويىنشا ءدال قازىرگى كەزدە وبلىس اۋماعىندا 2333 جەرگىلىكتى ماڭىزى بار تاريحي جانە مادەني ەسكەرتكىشتەر ورنالاسقان. يۋنەسكو-نىڭ بۇكىالەمدىك مادەني مۇرالار تىزىمىنە ەنگەن تاڭبالى، تالحيز، قويلىق جانە قارامەرگەن سىندى ارحەولوگيالىق ەسكەرتكىشتەر زەرتتەلىپ، زەردەلەنۋدە. رەسپۋبليكالىق دارەجەدە ماڭىزدى دەپ سانالاتىن 8 تاريحي جانە مادەني ەسكەرتكىش پەن 7 بىردەي تابيعات تارتۋى بولاشاقتا تۋريستەر ارىلمايتىن ورىندارعا اينالادى دەگەن وي بار.
ناسيحاتتان كەندە ەمەسپىز. وبلىستىق، رەسپۋبليكالىق بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى جەتىسۋدىڭ كەرەمەت جەرلەرىن حالىققا تانىستىرۋدا. وسى ورايدا، بەسشاتىر قورعاندارى، ەشكىولمەس پەتروگليفتەرى، «ەسىك» قورىق-مۇراجايى جايىنداعى زەرتتەۋلەر مەن سۇحباتتار رەسپۋبليكالىق راديو مەن تەلەارنالاردا ايتىلىپ، كورسەتىلىپ، گازەتتەر مەن جۋرنالداردا جارىق كورگەنىن ايتا كەتكەن ءجون. ءوزىمىزدىڭ وبلىستىق تەلەارنا مەن گازەتتەر بۇل تاقىرىپتى تۇراقتى تۇردە كوتەرىپ تۇرادى.
– اۋىلداردا ورتا بۋىن جۇمىسشى ماماندىقتارىنىڭ تاپشىلىعى تىم وتكىر سەزىلە باستادى. جۋرناليستىك ءىسساپارلارعا بارعان كەزدەرى شارۋاشىلىق باسشىلارى جۇك كولىگىن جۇرگىزۋشىلەر، تراكتورشىلار مەن كومباينشىلار، تەمىر جونۋشىلار مەن دانەكەرلەۋشىلەر جانە تاعى باسقا مامان جۇمىسشىلاردىڭ دەنى قارتايعانىن، جاستاردىڭ جوقتىعىن ايتىپ، مۇڭ شاعادى. سوڭعى بىرەر جىلدا وسىنداي مامانداردى وقىتۋ مەن قايتا دايارلاۋعا قىرۋار قارجى بولىنۋدە. سول ميلليوندارعا وقىتىلعاندار قايدا كەتىپ جاتىر؟
– مۇندا تاعى دا الدىمىزدان جاستارىمىزدىڭ اۋىلدا قالۋعا قاتىستى ىنتاسى مەن ىقىلاستىعى جوقتىعى شىعادى. ولاردى دا سوگۋگە بولمايدى. بۇگىنگى زاماننىڭ دامۋ قارقىنى مەن تالابى وزگەشە. بارلىق ادام تۇرمىسقا قولايلى، كوڭىل كوتەرەتىن ورىندارى كوپ قالالى جەردە تۇرعىسى كەلەدى. سوندىقتان مەنىڭ ويىمشا، ءبىرىنشى كەزەكتە جەرگىلىكتى جەرلەردەگى جاعدايدى بارىنشا جاقسارتىپ، جاستاردىڭ قالۋىنا وڭ اسەر ەتەتىن قادامداردى قاراستىرۋىمىز كەرەك. ءبىراق مامان مۇلدە جوق دەپ اۋىزدى قۋ شوپپەن سۇرتكەن دە دۇرىس ەمەس. اكە-شەشەسىنىڭ ءىزىن قۋىپ، ءىسىن جالعاستىرۋ ءۇشىن اۋىلدى تاڭداعاندار قاتارى كوبەيىپ كەلەدى. مال، ەگىن شارۋاشىلىعىنا دەن قويىپ، تۋعان جەرىنە قالادان ورالىپ جاتقاندار دا بارشىلىق. جالپى، مەن اۋىلدىڭ بولاشاعى بەكەم بولاتىندىعىنا سەنەمىن. زامان العا جىلجىعان سايىن جاقسى وزگەرىستەرمەن بىرگە كەرى تارتار قۇبىلىستار دا ءجيى الدان شىعادى. وندايلار ۋاقىتشا ەكەنى دە انىق.
قازىرگى كەزدە وبلىستا تەحنيكالىق جانە كاسىپتىك ءبىلىم بەرەتىن 67 وقۋ ورنى اۋىل شارۋاشىلىعى، الەۋمەتتىك قىزمەت كورسەتۋ، قۇرىلىس، ماشينا تەحنولوگياسى جانە جابدىقتاۋ، تەحنيكالىق، پەداگوگيكالىق، ەكونوميكالىق، مەديسينالىق باعىتتار بويىنشا بىلىكتى ماماندار وقىتۋدا. تاعى 19 كوللەدج اگروونەركاسىپتىك سالاعا قاجەتتى ماماندار دايارلاۋدا. وسىلاردا وقيتىن مىڭداعان جاس ەرتەڭ اۋىلدى جەردەن جۇمىس تابارى ءسوزسىز. تەك ولاردىڭ ىنتاسىن وياتىپ، تۋعان جەرىنىڭ بۇگىنى بەكەم، بولاشاعى جارقىن بولۋى جولىندا قۇلشىنا ەڭبەك ەتۋىن دۇرىس ۇيىمداستىرا ءبىلۋ قاجەت. بۇل تۇستا بىزدەرگە جاۋاپكەرشىلىگى اسا جوعارى ۇلكەن مىندەت جۇكتەلىپ وتىر.
ال مامانداردى قايتا دايارلاۋعا قاراستىرىلاتىن قاراجاتقا كەلەر بولساق، ونى يگەرۋدىڭ وزىندىك تالاپتارى بار. بارلىعى سوعان ساي، جەرگىلىكتى جەرلەردىڭ سۇرانىسى بويىنشا جۇزەگە اسىرىلۋدا. مەملەكەت باسشىسىنىڭ باستاماسىمەن قولعا الىنىپ وتىرعان «ديپلوممەن – اۋىلعا» باعدارلاماسى ارقاسىندا اۋىلدى جەرلەردەگى مەكتەپتەرگە جەتى جۇزگە جۋىق جاس ماماننىڭ ورنالاسۋى دا اتالعان باعىتتا جەمىستى جۇمىستار اتقارىلۋدا ەكەنىن اڭعارتادى. اتالعان باعدارلاما اياسىندا 2009 – 2014 جىلدارى وبلىستاعى جەرگىلىكتى جەرلەردە ەڭبەكتەنۋدى تاڭداعان 2860 جاس مامانعا كوتەرمە ءجاردەماقى جانە 1188 جاس مامانعا باسپانا ساتىپ الۋعا تومەن پايىزبەن نەسيە بەرىلىپتى. وسىلارعا قاراپ وتىرىپ، ەندى بىرەر جىلدا اۋىلدار جاسارا تۇسەتىندىگىنە سەنەمىن.
– ونوماستيكانىڭ ويىنشىق ەمەستىگى تۋرالى ايتىلىپ تا، جازىلىپ تا ءجۇر. وسىدان ءبىراز بۇرىن رەسپۋبليكالىق ب ا ق بەتتەرىندە تالدىقورعان قالاسىنا قاراستى ەركىن اۋىلىنىڭ اقساقالدارى تاراپىنان ەلدى مەكەندەگى ءبىلال سۇلەيەۆ اتىنداعى كوشەنىڭ اتىن اۋىستىرۋ تۋرالى ۇسىنىس جاسالعانى تالقىعا تۇسكەن ەدى. وسى ماسەلە قالاي شەءشىلدى؟
– ءبىزدىڭ مەملەكەتتە ءسوز بوستاندىعى بار. سوعان ساي قوعام مۇشەلەرى وزدەرىنىڭ ويلارى مەن ۇسىنىستارىن اشىق ايتا الادى جانە وعان تولىق قۇقىلى. دەگەنمەن، بارلىق جاعداي زاڭ تالاپتارىنا ساي شەشىلەدى. ءبىر كەزدەردەگى «اۋىلعا اتامنىڭ، كوشەگە كوكەمنىڭ ەسىمىن بەر» دەگەن ءوتىنىش بۇگىندە ورىنسىز. اۋىلعا نەمەسە كوشەگە، مەكتەپكە جانە تاعى باسقالارعا اتاۋ بەرۋ ماسەلەسى الدىمەن وبلىستىق ونوماستيكا كوميسسياسىندا قارالىپ، ءتيىستى قورىتىندى شىعارىلادى. سودان كەيىن رەتىمەن ورىندالادى. ەركىن اۋىلىنداعى ءبىلال سۇلەيەۆ اتىنداعى كوشەنىڭ اتاۋىن اۋىستىرۋ جايلى ماسەلە تالدىقورعان قالالىق ارداگەرلەر كەڭەسىندە تالقىلانىپ، ۇسىنىس جاساۋشىلارعا زاڭ تالاپتارى ءتۇسىندىرىلدى. تۋعان ەلىنىڭ ەرتەڭى ءۇشىن كۇرەسكەن الاش ارىستارىنىڭ ءبىرى، تاريحي تۇلعالارىمىزدىڭ قاتارىندا تۇرعان ءبىلال سۇلەيەۆتىڭ ەسىمى ەستەن شىعارىلمايدى.
پىكىر قالدىرۋ