الەمدىك قاۋىمداستىقتا جاڭا كەڭىستىك يەلەنگەن قازاقستان ەندى-ەندى الەم نازارىنا ىلىكتى. جاھاندانۋدىڭ جاڭا ءبىر جاعى – جاڭا قازاقتى جاڭا زاماندىق مىنبەردەن كورسەتەدى. تەڭىزگە قاراي وتەتىن وتكەلى شالعاي بولسا دا تەرريتوريالىق، جاعىرافيالىق جاعىنان تۇيىققا تىرەلە قويمايتىن ازياداعى ەل وسى.
بولاشاقتا سانالى جاستارىنىڭ رۋحاني جەتىستىگىنە سۇيەنە الاتىن عالامدىق اقپاراتتىق ورتانى بۇل ەلدە دە قالىپتاستىرۋدا. اقپاراتتىق تەحنولوگيانىڭ جىلدامدىعىنا ىلەسۋ ءۇشىن سولاي. الدا الامان جارىستار، ءار ەلدەر ءبىر-بىرىنىڭ الدىنا ءتۇسىپ وزىپ كەتۋدى كوزدەيتىن تۇستاعى ءولىارا كەلەدى. ازيا كىندىگىندەگى قازاقستان ەندىگى كەزەكتە – ءوز ىقپالىن كەڭەيتە تۇسەرى ءسوزسىز. ول ءۇشىن ايماقتىق دامۋ، كورشىلىك بەرەكەتتى ارىپتەستىك، جاقسى ىنتىماقتاستىق، سىرتتاندىق پەن ساقتىق، قاۋىپسىزدىك قاعيدالارىنا بەرىك بولۋ ماقساتى ەڭ الدىمەن كوزدەلەدى. بۇگىنگى قاۋىپ-قاتەردىڭ ەڭ سوراقىسى – كوشتەن قالۋ، ميمىرتتاپ وركەنگە ىلەسە الماۋ. وركەنيەتتەر جىلدامدىعىنا سايكەس قادام باسۋدىڭ ناقتى بولۋى جاھاندىق جۇيەنىڭ ورىسىنە ەنۋگە وڭتايلى بولادى دەگەن ءسوز. جاھاندىق گەوساياساتتىق بەدەرلەردەن بەيتاراپ بولۋ دا، بولماۋ دا قاتەرلى. اپەرباقان نيەتتى، اككى ۇستەمشىل ەلدەردىڭ سىڭارجاق جاھاندانۋ ۇلگىسى قاجەت بولا قويماس. ەندەشە ازۋلى يمپەريالاردىڭ قولىنا قاراپ، تاۋەلدى بولماۋ ءۇشىن ءدال ايتقاندا تالتىرەكتەمەس ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟!
بىرىنشىدەن: تاۋەكەلدىلىكپەن تاۋەلسىزدىكتىڭ جاۋلارىنا قارسى تۇرۋ، سۇرىپتالۋ، ۋاقىت ۇتۋ قاۋقارىنا يە بولۋ باستى شارت. تاريحتا ءبىرشاما مايدا ۇلتتاردان قۇرالاتىن كىشى ەلدەر كۇشتى ەلدەردىڭ تالاس الاڭىنا اينالىپ قۇرىپ كەتكەنى دە كوپ.
ەكىنشىدەن: تاۋەلسىزدىكتى ساقتاۋدىڭ ءتيىمدى جولى – كۇرت سۋىت دامۋعا ۇمتىلۋ، ارتقا قاراماۋ، بۇكىلالەمدىك قارجى جۇيەسىنە سۇيەنىپ، دۇرىس وركەندەۋ. الەم بانكىسىنىڭ ساراپتامالاۋ ءبولىمىنىڭ لاۋازىمىندا بولعان پول كولليەردىڭ «كۇرەسىندە قالعان ميلليارد» اتتى ايگىلى ەڭبەگىن كوردىك. وكسفورد ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ افريكا ەلدەرى ەكونوميكاسى بويىنشا ەرەكشە زەيىنىمەن ماشىقتانعان ساراپشى پول كولليەر كەدەي ەلدەردى ءتورت ءتۇرلى تىعىرىققا تىرەلۋى مۇمكىن دەيدى. مۇندا ازاماتتىق سوعىس ورتىندە قالۋ، رەپرەسسيا، بايلىقتىڭ كارىنە شالدىعۋ، تەڭىزگە شىعاتىن ايلاقتىڭ بولماۋى، جامان كورشى…تسس. باستاپقى ەكەۋىن باستان كەشىرگەن قازاققا «جامان كورشى» تۇسىنىگى قازاقتى تۇگەلدەي ركفسر-دىڭ قۇرامىنا تىقپالاعان نيكيتا سەرگەيەۆيچ حرۋششيەۆتىڭ تۇسىندا تىپتەن ايقىن كورىنگەن-دى. بۇل حالىقارالىق ەكونوميكالىق جاڭا تارتىپكە دەيىنگى كورىنىستىڭ سۇرى ەدى. ەندىگى جول – بۇكىلالەمدىك ماكروەكونوميكالىق تاجىريبەگە بەتتەۋ.
جەر شارى حالقىنىڭ ۇشتەن ەكىسى ەۋروپالىق تابىستىڭ بەس پايىزىنا عانا تەڭ. كەدەيلەر – باسىم كوپشىلىككە يە. كوشپەلى مال شارۋاشىلىعىنا نەگىزدەلگەن كوپتەگەن ەلدەر ءوزىنىڭ تىعىرىققا تىرەلىپ، تاپشىلىققا ۇرىنعانىن تولىق بىلە بەرمەيدى. ساناسى جابىق جۇرت – قارنىنىڭ توقتىعىنا مارقايادى.
تاريحي قازاق ەلى ەجەلدەن ءھام ءح-حى عاسىرلار توعىسىندا ءىرى ساياسي، ەكونوميكالىق ءۇردىستى كورگەن ىرگەلى مادەني وشاقتىڭ ورتالىعى بولعان ۇدەرىستى ۇيىق. جاراتىلىستىڭ ءتورت باعىتى – سولتۇستىك، وڭتۇستىك، شىعىس، باتىسقا كەڭ اشىلعان ەسىگى بار ونەركاسىپتى ينفراقۇرىلىمدىق مۇمكىندىگى زور، شارتاراپقا گەوساياسي سالماعى باسىم ەل. جۋىردا عانا امەريكانىڭ «The Heritage Foundtion» زەرتتەۋ ورتالىعى تاراپىنان ەكونوميكالىق ەركىندىگى يندەكسى جاعىنان (Index of Economic Freedom 2015) العا شىققان مەملەكەتتەر جاريا ەتىلدى. ەكونوميكالىق ەركىندىك دەگەن ۇكىمەتتىڭ ءوندىرىس پەن كاسىپ جاساۋشىلارعا ەشقانداي قىسىم جاساماۋىنا قاتىستى تۇسىنىك. ايتۋلى 10 كورسەتكىش بويىنشا 178 ەلدەن 100 ۇپاي جيناي العان ەلدەر قاتارىنا 89،6 پايىزبەن گونكونگ باستاعان سينگاپۋر، جاڭا زەلانديا قوستاعان ءۇش ەل باسقادان وق بويى وزىق تۇر. ال اۆستراليا، شۆەيساريا، كانادا، چيلي، ەستونيا، يرلانديا، ماۆريكيا قاتارلى ەلدەر العاشقى 10 ەلدىڭ قاتارىندا ورىن تەپتى. سوڭعى ورىنداردى اقش، جاپونيا، گەرمانيا ءبولىستى.
ال، قازاق – رەسەي، بەلارۋس، ارمەنيامەن بىرگە ەۋرازيا ەكونوميكالىق وداققا (ەاەو) كەلىپ گەوەكونوميكالىق مىندەت، ماقساتتاردى شەشۋگە قۇلشىنۋمەن قاتار دۇنيەجۇزىلىك ەكسپورتتاۋشى ەلدەر اراسىندا 43ء-شى ورىندا تۇر. بۇنى ءبىر قيسىنىنان عانا تۇسىنۋگە بولماس دەپ ويلايمىز. ەاەو-تىڭ جاقسى جاعى – قازاق ەلى ءوز ارىپتەستەرى ارقىلى 3 مۇحيت، 13 تەڭىزگە شىعاتىن جول ىزدەۋگە ءتيىمدى. بۇل ارەكەت سىرتقى قاتىناستى ەكونوميكاعا بەيىمدەۋ تاۋار اينالىمىنا قاتىستى جاسالعان يگى شارانىڭ ءبىرى، نەمەسە ىشكى نارىق پەن تاۋاردى قورعاۋدىڭ ۇرىمتال ءتاسىلى. قازاقستاننىڭ دسۇ-نا مۇشەلىككە ءوتۋىنىڭ العى ساتىسى. وڭ ناتيجەدەن كەيىن قازاقستان ەكسپورتى جوعارعى ليگادا «ويناي» باستايدى. وندىرىستىك باستى باعىت، وسى زاماناۋي اۋىل شارۋاشىلىعى قۋاتتى بانك جۇيەسى، ءىرى وندىرىستەردى جاڭارتۋ، كىشى شارۋا قوجالىقتارى مەن كاسىپورىنداردى قولداۋ، ماشينە مەن مۇناي حيميا سالالارىن پارمەندەندىرۋ ارقىلى باسەكەگە قاۋقارلى بولۋ – قازاقتىڭ ماقساتى.
بەس ءتۇرلى رەفورما -100 ناقتى قادام، «ۇلى جىبەك جولى» ايماعىنداعى گەوجورىق، قازاق ەلىنىڭ الدىندا تۇرعان ماقسات – ەكونوميكانى تۇراقتاندىرۋ، وركەندى ءوسىرۋدىڭ باعىتى سولاي اپارا جاتىر. استانانى حالىقارالىق قارجى ورتالىعى ەتۋ ۇلى سەكىرىسى تاعى بار. ەۋرازيانىڭ وزىق دامۋشى ەلدەرىنىڭ تاجىريبەسىنە قاراساق، ءىجو-نىڭ 80-گە جۋىق پايىزىن تەك قىزمەت كورسەتۋ ارقىلى تاباتىندىعىن ەسكە الايىق. الايدا رەسەي مەن اقش جانە الپاۋىت ەۆروپا ەلدەرىنىڭ ءدۇردارازدىعىنىڭ كۇڭگىرت كولەڭكەسى قازاقستانعا ءتۇسىپ كەتپەسە يگى ەدى دەگەن سەكەم دە جوق ەمەس. 1992 جىلى ناۋرىزدا بۇۇ-نىڭ تولىق وكىلەتتى مۇشەلىگىنە وتكەن ەكسپورتتى، يمپورتتى بارىنشا ليبەرالدانۋعا باستاعان قازاق ەلى ءۇشىن بۇل جاعداي ونشا كوپ اسەر ەتپەيدى. مەملەكەتتىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ جولىندا رەسەي، جۇڭگو، ورتالىق ازيا ەلدەرىمەن جاسالعان جان-جاقتى كەلىسىم شارت ايماقتىڭ قاۋىپسىزدىك جۇيەسىنە قازاق مەملەكەتىن دە تارتا ءتۇستى. ەۆروپا قاۋىپسىزدىگى ىنتىماقتاستىعى ۇيىمىنا مۇشە 57 ەلدىڭ ىقپالى، شانحاي ىنتىماقتاستىعى ۇيىمىنا مۇشە بولۋى – قازاقستاننىڭ الەمدىك ارىپتەس، سەرىكتەستىگىنىڭ نىعايۋىنا سەبىن تيگىزەدى.
ەكونوميكالىق قۇرىلىمدىق وڭدى وزگەرىس ناتيجەلەرى قازاق ەلىنىڭ وركەنىن العا سۇيرەۋدە. اسىرەسە ۇكىمەتتىڭ ينوۆاسيالىق يندۋستريالىق ساياساتى شاعىن جانە ورتا كاسىپ پەن وندىرىستەرگە قولداۋ كورسەتۋى – كاسىپكەرلەردىڭ تىنىسىن كەڭەيتەتىن ۇلكەن رەفورما. كاسىپكەرلەر ەپتەپ ورنىنان قاز تۇرىپ كەلەدى. جاڭارتۋعا ۇمتىلعان جىلداردان باستاۋ الاتىن ينۆەستيسيا ەنگىزۋ ساياساتى دا تۇراقتاندى. شەتەلدەن ەنگىزىلەتىن قارجىلاندىرۋدىڭ يگىلىگى قازاق ۇكىمەتىنىڭ قامباسىنا ميللياردتاعان شەت ەل قارجىسىن اكەلدى. شامامەن 160 ملرد امەريكان دوللارىن! ەندى بۇدان كەيىن ءبىر نارسەنى كەسە ويلانۋ كەرەك-تى… قازاق مەملەكەتى جەمقورلىقتان قورعانۋدىڭ ناقتى ارەكەتىنە كوشەدى. جەمقورلىقتان قۇتىلماسا باسقاداي دامۋعا لاج جوق. قازاق اراسىندا نە كوپ، قاپتاعان قالىڭ اشكوزدى قاراقۇرىقتار كوپ.
مۇنداي تاريحي ۇلاسپالى كەلەڭسىزدىكپەن جۇڭگو جكپ-سى 2012-2014 جىلداردان باستاپ ۇدايى ارپالىسىپ، ناق مايدانداسىپ كەلەدى. اۋەلى 400 مىڭ پارتيا مۇشەلەرى قاپەرگە ىلىگىپ، تەڭ جارىمى سوتقا وتسە، بو سيلاي سوڭىنان جوۋ يۋنكان قاتارلى 48 ءىرى «اكۋلا» قۇرىقتالدى. تۇركيا ۇكىمەتباسشىسى تاييپ ەردوعاننىڭ بالاسى ءبيليالدىڭ باسىنان كەشكەندەرى توم سويەردىكىنەن دە قيىنىراق بولعانىن مىسالعا الۋعا دا بولار ەدى؟! ۆ.پۋتين جۋىقتا عانا ءوز ازاماتتارىنىڭ شەت ەل بانكىلەرىنە تىققان قارجىلارىن ىقتيارىمەن «وتانعا ورالتار» بولسا، نەمەسە «ەركىمەن» سالىق تولەسە دەپ، راقىمشىلىق جاريالايتىن زاڭعا قول قويدى!!! «تاسس» مالىمەتىنە سۇيەنسەك سوڭعى جىلدارى رەسەيلىك باقۋاتتى الپاۋىتتاردىڭ شەتكە كەتىرگەن زاڭسىز قارجىسىنىڭ مولشەرى 2 تريلليون اقش دوللارىنا تەڭ دەيدى!؟ ءماسساعان، ال كەرەك بولسا!
قازاقستان ەركىن نارىقتىق زاڭدىلىقتى ۇستانۋىنىڭ ناتيجەسىندە باسقادان وزگەشە الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق سەكىرىس جاساي الدى. سوڭعى 20 جىلدا قازاقتىڭ العا قادام باسۋى – تابيعي اياقتانۋعا لايىقتالعان ءتاسىلدىڭ جەمىسى. الەمدە سوڭعى شيرەك عاسىردا جاڭارتۋلار مەن توڭكەرىستەر جاساۋعا ۇمتىلعانىمەن الدە قانشاسىنىڭ «ءبىر قايناۋى ىشىندە». مۇندا ايتەۋىر وتپەلى، ءولىارا كەزەڭدى باستان كەشۋ ۇستىندە تۇرعان ەلۋدەي ەل بار. سول ەلۋ ەلدىڭ كوشباسىندا قازاق ەلى! ەڭ باستىسى – قازاق ەلىنىڭ رۋحاني سانالىق ءوسىمى وزگەرىستەر مەن جاڭارتۋشىلىققا بەيىمدەلۋ نيەتى تازا، ىنتاسى ءسال جوعارى. ءۇش عاسىرلىق جاسى بار كاپيتاليزمدى ۇعىپ، ۇيرەنۋ، سايكەسۋ، مەكەندەۋ تىم وڭاي بولماسا كەرەك. ايتالىق، 70 جىل بويى قىزىل كوممۋنيزمشىل يمپەريانىڭ «مىرزاقاماعىندا» وتىرىپ شىققالى كوپ بولماعان، ساياسي-ەكونوميكالىق ازاتتىققا قول جەتكىزگەلى ارپالىستار مەن جاڭا كۇرەستەردى باسىنان وتكەرىپ جاتقان قازاق ءۇشىن ءبارى قيىن. ءيا، نەبارى 20 جاسار جاس مەملەكەتتىڭ ورتودوكس پاراديگمامەن اۋىرعان ماركسشىلارى ءۇشىن كاپيتاليزم تەورياسىنداعى «m» ءالىپبيى ماركستىڭ ساقالىنداي قۇجىناعان اقشا بولىپ قانا ەلەستەگەنى بەلگىلى. راسىندا الاش ۇكىمەتىنەن كەيىن قازاق زيالىلارى اراسىندا ە.بەرنشتەين، ك.كاۋتسكيي، ا.بەبەل، ي.ديسگەن، پ.لافارگشىلار بولعانىمەن و.شپەنگلەر، ا.توينبي، باكۋنين (1814-1876)، س.كەركوگەرشىلدەر (1813-1855) بولماعان. داياشىلىق ۇستەمدىگى، يگىلىك، تاجىريبە، ءتارتىپ، قۇلىقسانالىق ت.س.س ءتۇرلى تەحنولوگيالار كەشەنى تۋرالى ويلانا المايتىن دىمكاس ەدىك.
ەكونوميكالىق جوعارعى قارقىن قازاق ەلىنە تاقياعا تار كەلمەيتىن يگىلىكتەردى ۇسىندى. ارتتا قالعان 2012 جىلدان بەرى جان باسىنا شاققاندا ىشكى جالپى ءونىمنىڭ /ءىجو/ مولشەرى 12 مىڭ امەريكان دوللارىنا تەڭ كەلەدى جانە ۇستىمىزدەگى جىلى 5،7 پايىزبەن قوسىلدى. بۇل كورسەتكىش پولشا، ۆەنگريا، برازيليا، تۇركيا، مالايزيا ەلدەرىندەگىمەن تەڭ شەندەس دارەجە.
قىتايدىڭ ەكونوميكاسىن كوتەرگەن ايگىلى ساۋلەتكەر دەن سياوپين سەكسەنىنشى جىلداردان باستاپ «ازيا عاسىرى» اتتى جاڭا اتاۋ قالىپتاستىرعان-دى. ارينە ۇلى جۇڭگو، ءۇندىستان ەكونوميكاسىنىڭ نەگىزىنە سۇيەنىپ ايتىلعان قيسىن ەدى بۇل. الايدا تايۆان، سينگاپۋر، گونكونگ، وڭتۇستىك كورەيا وسى قۇرىلىقتا اياقتاندى. قازىردە سول قيسىن بويىنشا – «ازيا عاسىرى» دەگەن اتاۋ جاڭا قازاق ەلىنە دە ءتان سەكىلدى. ازيا قۇرلىعى الەمدىك نارىقتا ەڭ الپاۋىت تۇتىنۋشى. الەم حالقىنىڭ جان سانىنىڭ جارتىسىنان كوبى وسى قۇرلىقتا شوعىرلانعان. ازيا ەلدەرىنىڭ جان سانى ۇستىمىزدەگى عاسىر باسىندا 4 ملرد-قا جەتسە، 30 جىلدان كەيىن 5 ملرد-قا جەتەدى. الەمدىك ورتا داۋلەتتىلەر، ياعني ساتىپ الۋعا قاۋقارلى وتباسىلارى باسىم ەلدەر – باتىس امەريكا، باتىس ەۋروپاعا دەيىنگى كەڭىستىكتى الاتىن ەدى /2009/. ەندى تاياۋ 2030 جىل دەگەندە بۇل كورسەتكىش ازيا ەلدەرىنە قاراي اۋنايدى نەمەسە ورتا داۋلەتتىلەر مەن ساتىپ الۋ قاۋقارى جاعىنان ازيا ەلدەرى 66 پايىزعا دەيىن كوتەرىلەدى. راسى، ورتا داۋلەتتىلەر سانى جاعىنان ازيادا باسىم داۋىسقا يە بولادى. مۇندا قىتايدىڭ ەكونوميكالىق كۇش-قۋاتى جىل سايىن 8-10 پايىزعا دەيىن وسەدى. تاياۋ 2020 جىل دەگەندە جۋنگولىقتار ءۇشىن ءىجو 2 ەسەلەنەدى. ءۇندى قىتايدا 4 ملرد تۇتىنۋشى بار. تۇتىنۋدىڭ سوڭعى ناتيجەسى – ءوندىرىستىڭ كوبەيۋىنە كەلتىرەدى. اتالمىش ەكى دەرجاۆا 2050 جىل دەگەندە ەكونوميكالىق قارقىنى جاعىنان بۇكىلالەمنىڭ ماڭداي الدىنا شىعادى. جۇڭگو – ەڭ الپاۋىت كاسىپورىن ورتالىعى، ءۇندىستان – بالاماسىز سەرۆيزدىك داياشىلىق جاسايتىن جاڭا قوعامدى پايدا بولدىرادى!؟ «گولدمان ساكس» بولجامى وسىنداي. ءۇندىستاننىڭ جان سانى 1،3 ملرد. بۇل ەلدى بحراتيا جاناتا پارتياسىنىڭ ليدەرى نارەندرا مودي باسقارادى. ول ءوزىن ۇلى ءۇندىستاننىڭ «قۇلاقكەستى قۇلىمىن» دەپ ماقتانىشپەن اتايدى. قازىردە 65 جاسار ن.ءموديدىڭ باعىتى – ۇندىلەردىڭ قارىنىن اش، كيىمىن جىرتىق ەتپەۋ. ونىڭ قورقاتىنى – فرەيديزمى جوق، فەنومەنولوگيزمنەن ادا «نەو» كوسەمشىل سوسياليزم! سەبەبى، «وكىمەتتىك سەكتور بۇل ەلدىڭ وركەنىنە تۇساۋ بولدى. ەركىن، تاۋەلسىز ەكونوميكالىق ساياسات جۇرگەن بولسا الدەقالاي بولار ەدى…». بۇل ن.ءموديدىڭ حالقىنان بۇرىن ءوزىنىڭ بايىپ كەتپەۋىن قاداعالاۋمەن بىرگە ءوز ىنسابىن تىياتىن قاناعاتىنان تۋعان ويى.
ءبىر عانا مىسالعا، سوڭعى كەزدە ەل باسقاراتىن توپ پرەزيدەنتتەردىڭ جالاقىسى دا جاريا ەتىلە باستاعانىن ايتا كەتۋ تۋرا. مىسالى، سينگاپۋردىڭ باسشىسى لي سيانلۋن جىلىنا 1،8 ملن امەريكان دوللارىن ساناسا، اقش پرەزيدەنتى باراك وباما 400 مىڭ دوللار، وڭتۇستىك كورەيا باسشىسى 240 مىڭ امەريكان دوللارىن اي سايىن سانايدى. مۇنداي ەلدەردىڭ «تىماعى توبەسىنەن توزبايدى» دەگەن ءسوز.
جۇڭگو ءتوراعاسى سي ءزينپيننىڭ ايلىق جالاقىسى 11385 يۋان – قازاقستان تەڭگەسى بويىنشا 340 مىڭ تەڭگەگە شاق، جۇقانا. ۇلى اسپان استى ەلىنىڭ كوشباسشىسى وزىنەن گورى قازىرگى «Google» نەمەسە «Baidu» كومپانياسىنىڭ قوجاسى، شانسي ولكەسى يانجيۋان قالاسىندا 1968 جىلى تۋعان 12 ملرد امەريكان دوللارىنا تەڭ مۇلكىن يگىلىككە جاراتۋعا اۋەس روبين ليلەردى قولدايدى؟! كەرەمەت ەمەس پە!؟ روبين ليلەر تاپقان اقشاسى مەن جيعان مۇلكىن شەتەلگە قاراي ۇرلاپ وتكىزبەيتىندىگىمەن سىيلى.
قىتايدا ەكونوميكالىق ءوسىم باياۋلاي تۇسكەن سايىن ونىڭ ورنىنا ءۇندىستان شىرقاۋ كوككە كوتەرىلىپ كەلە جاتقانداي. نارەندرا ءموديدىڭ ىقپالىمەن ءرۋپيدىڭ «ويناۋى» ينفلياسيانىڭ وڭتايلى كۇيگە دەيىن ءتۇسۋى عاجايىپ كورىنىس. نارىقتاعى شيكىزاتتىڭ جەدەل ءوسۋى دە بۇعان ەرەكشە تيىمدىلىك بولاتىنداي.
جۇڭگو ەندى كاسىبى دامىعان دەرجاۆالىق ورنىنان ۇستەم تەحنولوگيالى ۇلى ەل بولۋعا كوشتى. كوشتى دەۋگە كەلمەيدى. ءبىراق ناقتى جاعداي وسىلاي. قىتايدىڭ 1 ملرد تۇرعىننىڭ تۇرمىسى اڭىزداعىداي العا جوڭكىدى. تەك سوڭعى 12 جىلدا قالاداعى جۇڭگو جۇمىسشىلارىنىڭ جالاقىسى 1534 – 4579 دوللارعا ءھام 3 ەسەگە «ءوستى». قىتايداعى جۇمىسشىنىڭ ءبىر ساعاتتىق قۇنى 35 امەريكان دوللارىنا تەڭ، جالاقى دەڭگەيى ءۇندىستاننان 4، يندونەزيادان 2،5، ۆەتنامنان 2 ەسە جوعارى. مىنەكي وسىنى كورگەن ن.ءموديدىڭ كوكەيىندە دەن ءسياوپيننىڭ جاڭارتۋ جوباسى تۇرعانى راس… ءۇندىستاندا وتە ارزانعا جالداناتىن جۇمىس كۇشى قيساپسىز. مىسالى، 458 ملن. قىتايدان كەيىنگى ورىندا. جۇمىس كۇشىنىڭ 1 ساعاتتىق قۇنى 0.9 دوللار. ەڭبەككە جارامدى جان سانى جاعىنان 1،2 ملرد، جاستارىنىڭ يەلەنەتىن ورنى 25 پايىز. قازاق ەلىندەگى جاستاردىڭ سانى 4 ملن 700 مىڭعا جۋىق، از؟! ازيا بارىس ەلدەرى باسقانىڭ شيكىزاتىن جانداندىرۋ، جاراتۋدىڭ اراجىگىندە وراسان بايلىققا جولىقتى. ءبىر عانا مىسال؛ ءۇندىستان ءقازىر كومىر تۇتىنىسى جاعىنان الەمدە اقش پەن قىتايدان كەيىنگى ورىندا كەلەدى.
ال، كومىر يمپورتتاۋ جاعىنان 3-ورىندا، جىلىنا 240-260 ملن توننا اۆستراليا كومىرىن تۇتىنادى. دەمەك، وزىق تەحنولوگيالىق تاسىلمەن تازارتىلعان وڭدەلگەن كومىرمەن عانا. ادامزات داۋىرىندەگى وتتى ويلاپ تاپقاننان كەيىنگى جاڭالىقتار تۇر مۇندا.
سوڭعى كەزدە جۇڭگو مەن ءۇندىستان ارالىق ءتيىمدى قارىم-قاتىناستاردىڭ جاڭا كەزەڭى باستالعان. ولاردىڭ ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىعىنىڭ مولشەرى 22 ملرد امەريكان دوللارىنا تەڭەسەتىن «كەلىسىمگە» اكەلە جاتىر؟!
نارەندرا مودي مەن حاريزماشىل سي زينپين ءوزارا قارجى ەكونوميكا، عارىشتىق جاڭا تەحنولوگيا، تەڭىز ايلاقتارىنىڭ تەتە قۇرىلىمى، بالامالى ەنەرگەتيكا سالاسىنا قاتىستى 21 شارتقا «بارماقتارىن» باستى. وتكەن جىلعى مالىمەت بويىنشا ەكى ەلدىڭ ساۋدا- ساتتىعى 71 ملرد دوللارعا جەتكەن. ەكى جاقتىڭ قارىم-قاتىناسى كۇردەلى بولا تۇرا وسىلاي جاساۋعا ءماجبۇر بولعان سىڭايلى. ءۇندىستان مەن جۇڭگو گيمالايدىڭ شىعىس بولىگى، ياعني 90 مىڭ شارشى شاقىرىم اۋماققا تالاس. ال، ءۇندىستان بولسا قىتايدان اتالمىش ءوڭىردىڭ 38 مىڭ شارشى شاقىرىم جەرىنە داۋلى. وتكەن كەزدەرى جۇڭگو ءۇندىستاننىڭ تاريحي «اتا جاۋى» پاكىستانعا قارۋ-جاراقپەن كومەكتەسىپ كەلۋى تاعى دا «وتقا ماي قۇياتىن-دى».
قازاقستاننىڭ ءىرى ەكى كورشىسى جۇڭگو مەن رەسەي قارىم-قاتىناسى بۇرىن سوڭدى بولماعان اسا بيىك دەڭگەيگە كوتەرىلدى. اتالمىش ەلدەردىڭ سىبايلاستىعى ستراتەگيالىق جان-جاقتى ارىپتەستىكتەن ەتەنە جاقىن «جاناشىرلىقتىڭ» شىڭىنا كوتەرىلدى؟! ءبىر سوزبەن ايتساق وسى عاسىرداعى مۇددەلى ەڭ ءىرى ستراتەگيالىق وداق ەۆرازيادا باس كوتەردى. بۇنىڭ دالەلى – ۇلى جەڭىستىڭ 70 جىلدىعىنا ارنالعان ماسكەۋدىڭ قىزىل الاڭىنداعى ۆلاديمير ءپۋتيننىڭ ءسوزى. بۇعان قوسا بۇرىنعى كسرو، سوڭعى تمد جۋىقتاعى ەۆرازيا ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىعى الاڭىندا قالاي ويناۋعا ۇلى جۇڭگو باسشىسىنىڭ كوزى ابدەن جەتكەن سەكىلدى. سەبەبى، «ۇلى جىبەك جولىنىڭ» بەلدەۋلىك جوباسى سي ءزينپيننىڭ نازارىندا بولدى. ياعني 2013 جىلعى «ءبىر بەلدىك، ءبىر سىلەم – ەكونوميكالىق بەلدەۋلىك» جۇڭگو باسشىسىنىڭ 2013 جىلى تامىزدىڭ 7 كۇنى استاناداعى ءمالىم ەتكەن «ۇلى جىبەك جولى – ەكونوميكانىڭ بەلدەۋى» ستراتەگياسى… «جىبەك جولىنىڭ» ستراتەگياسى بەرەكەلەسۋ ارقىلى تابىسقا جەتۋ. قىسقاسى ەڭ ىرگەلى، تىڭ كونسەپسيا. ازيا ەلدەرىنىڭ ىنتىماقتاستىعىن پارمەندەندىرۋ بەيبىتشىلىكتى كوركەيتۋ، دامىتۋعا ارنالعان ۇلى باعىت.
ساياساتتانۋشىلاردىڭ جارىسا قالام تەربەۋىنە ارقاۋ بولعان وسىناۋ ۇلى جورىقتىڭ ەرەكشەلىگى – قاتىسۋشى ەلدەرگە ورتاق جاريالىلىقتاعى ءوزارا پايدالى باستاما سەكىلدى. «جىبەك جولىنىڭ» ەكونوميكالىق «بەلدەۋى» دەگەن ماعىنانىڭ استارىندا ءححى عاسىرداعى «مۇحيت جىبەك جولى» دەگەن جاڭا تۇسىنىك تە جاتىر. بۇل، قىتايدىڭ شياڭىنان كىندىك ازيا، ماسكەۋ ارقىلى باتىس ەۆروپاعا قاراي توسەلەتىن اسفالت جانە شويىن جولدار، ياعني ماسكەۋ-قازاننىڭ قاس جۇيرىك تەمىر جولى مۇناي مەن گاز قۇبىرلارىنىڭ جۇيەلەرىن رەتتەيتىن ءىرى جوبالار جيىنتىعى ت.س.س. مۇنداعى كورسەتىلگەن جول كەستەسىنە وڭتۇستىك جانە شىعىس، وڭتۇستىك ازيادان شىعىس تۇستىكتەگى افريكا، ارى قارايعى جەرورتا تەڭىزىنىڭ سولتۇستىك بولىگىنە دەيىنگى تەڭىز جولى بويىنداعى ايلاقتاردىڭ تەتە قۇرىلىمىن پايداعا بەرۋ جوبالارى قامتىلادى. وسى الاپات اۋقىمدى مەگا جوبا اياسىندا باسقا دا قارجىلىق «ايداھارلارمەن» قاتار «ازيا تەتە قۇرىلىم قارجىلاندىرۋ بانكىسى»، «جاڭا جىبەك جولى قورى» ت.س.س ينتەگراسيالار، اشىق ساۋدا، اقپاراتتىق كەڭىستىكتەر رەسەي، كىندىك ازيا، ەۆروپانى جالعايتىن كولىك-لوگيستيكاسى وسىلاي داميدى.
قازاقتىڭ ۇلى دالاسى ارقىلى ەۆروپاعا وتەتىن 8800 شاقىرىم باتىس جۇڭگو، باتىس ەۆروپا ءدالىزى نەمەسە ۇشى-قيىرسىز تىنىق مۇحيتتان بالتىق تەڭىزىنە دەيىنگى كولىك جول (كوسىكجول – ر.س) مەگا جوباسى! ءبىر عانا قىتايدىڭ قوماقتى قارجىسى ارالاسقان قاتىستى ەلدەرارالىق 40 ملرد امەريكان دوللارىنا تەڭ بالاماسىز الاپات قارجىلىق قۇرىلىم. مۇنداعى جۇڭگو رەسەيارالىق تەمىر جول شىعىس ءسىبىر، قيىر شىعىس تەتەقۇرىلىمدارى، ىشكەرگى جۇڭگو وڭىرىنە سالىناتىن اەس-ى، عارىش سالاسىنداعى سونى راديوەلەكترونيكا كەشەنى مەن سوعىس قۇرالىنىڭ ەڭ ءىرى ەلەۋلىسى وسىزاماناۋي اۋىر تىكۇشاق ءوندىرۋ ت.س.س جوبالار جوبا اۋقىمىندا جۇزەگە اسادى.
قۇدىرەتشە، ءيا، 1960 جىلدان 1969 جىل ارالىعىندا كسرو مەن قحر اراسى ساياسي قايشىلىقتىڭ ەڭ بيىك شەگىنە جەتكەن كەزى بولعان. وسى مەزەتتە اقش-تىڭ 37ء-شى پرەزيدەنتى ريچارد نيكسون (1969-1974ج.ج) جۇڭگو اقش ارالىق قارىم-قاتىناستى جاقسارتۋعا اتتانعان بولسا، 2001 جىلى رەسەي مەن قىتايدىڭ دوستىق قارىم-قاتىناسى جاڭا ساتىعا كوتەرىلگەن. دەمەك، جۋىقتا عانا ماسكەۋدە وتكەن جەڭىستىڭ 70 جىلدىق شەرۋىنە قاتىسقان جۇڭگو، رەسەي، قازاقستان، بەلارۋس باسشىلارى ءبىرتۇرلى ءساتتى كەلىسىمگە كەلدى. ايتالىق، 2014 جىلى شانحايدا باستالعان 400 ملرد امەريكان دوللارىنا تەڭ كەلىسىم-شارتتارعا تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ ارقىلى كەلىسىلگەن ايگىلى 32 شارت ەكى جاققا دا قىرۋار پايداسىن بەرەتىن بولادى. كەلەشەك 30 جىل، ياعني 2018-2048 جىلدار اراسىندا رەسەيدەن قىتايعا تارتىلاتىن گاز مولشەرى 38 ملرد شارشى مەتر… بۇل ارينە شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمى (شىۇ)، ەۋرازيا ەكونوميكالىق وداعى (ەاەو) نەمەسە ناقتى «شىۇ، ەەاو – جىبەك جولى» اتالاتىن ستراتەگيالىق ۇشتىكتىڭ ومىرگە كەلۋىنە قاتىستى ناتيجە! باتىس جۇڭگو، باتىس ەۋروپا ءدالىزى ارقىلى ملرد-تاعان توننا تاۋار جونەلتۋ، ياعني ترانزيتتىك قيساپسىز جۇك تاسىمالدانادى. مۇنىڭ قازاقستانعا تيەسەلى بولىگى 2500-گە جۋىق شاقىرىم. بۇل جوبانى سوناۋ 1927 جىلعى ءترانسسىبىر تەمىر جولى ماگيسترالىمەن تىپتەن شەندەستىرىپ قاراۋعا بولمايدى. ال، جاپونيانىڭ حح عاسىردى تاڭعالدىرعان «شينكانسەن» جۇيرىك شويىن جولىن ەندىگى كەزەكتە كوز ىلەسپەس جىلدامدىقپەن جۇگىرەتىن شايتان اربالى «شياڭكەڭ جولى» كەس-كەستەيدى.
ءبىر قىزىقتىسى – اتالمىش مەگاجوبا جۇلگەسىمەن اۋىل شارۋاشىلىعىنا باعىتتالعان قارجى مولشەرى ەكى ملرد امەريكان دوللارىنا جەتەدى. مىنەكي، وسىدان سوڭ ەكونوميكا سەرگيدى، ەكسپورت كۇشتى قارقىن الادى، ۆاليۋتا قورى ۇستى-ۇستىنە مولايادى. ەكونوميكا تۇرعىنداردىڭ تۇرمىسىنا قاراي بەت بۇرادى. ۇلى كوش وسىلايشا جۇرە تۇزەلەدى. قىسقا مەرزىمدە عانا 200 ملن. اقش دوللارىنا تەڭ ينۆەستيسيانى اگروبيزنەسكە تارتىپ، ەڭ ۇزدىك قارجىلاندىرۋشى 20 ەلدىڭ قاتارىنا ەنگەن – قازاق ەلى «G-Global» ۇستانىمىن (باستاماسىن) پاش ەتتى. وتە قاراپايىم قاعيداتقا نەگىزدەلگەن «G» ساياساتى قانداي ءبىر توڭكەرىس، ياعني بايىپتى ساياسي سىپاتتاعى اسىرە توڭكەرىستەن شەگىنۋ، ادىلەتتىلىك، تەڭدىك، كەلىسىم ءبىتىم، سابىرلىلىق پەن سەنىم اۋقىمىندا ءوربيدى. بۇل سەنىم جالپى قازاقتى، كۇللى جۇرتتى جاساندى «گومەوستازيستىك» قىسىمنان قورعاۋعا ءتيىمدى.
جۇڭگو ارزانقول ەكونوميكالىق تاۋار وندىرىستەن پايدا تاباتىن ادەتىنەن ايني باستادى دەدىك. دەمەك، ولاي بولسا، بۇل ەل ەكونوميكالىق جاتتاندى ۇردىستەن باسقا تىڭ جول تاڭدادى دەگەن ءسوز. سەبەبى، ۇلى جۇڭگو الەمدىك ازۋلى ۇلۋ. سول تۇرعىدا «ساننان ساپاعا، ۇراننان ۇنەمگە، ىسىراپتان ناقتى مىقتى تەحنولوگيالىق ءونىمدى پايدالانۋعا» قاراي بەتتەدى. قازاقستان ەندى تەك كومىر كەندەرى مەن التىن، مىستى ەكسپورتقا شىعارۋ ءۇشىن ارەكەت جاسايدى. اۆستراليا قوي ەتىن، جاڭا زەلانديا سيىر ەتىن ازيا ەلدەرىنە جونەلتىپ قىرۋار پايدا تابادى. رەسەي بولسا سيىر ەتىن امەريكادان، برازيليادان، ارگەنتينا مەن ۋرۋگۆايدان يمپورتپەن الادى. ماسكەۋدە 1 كەلى سيىر ەتى 50 دوللارعا تەڭ. ارگەنتينانىڭ تابىس كوزى جالعىز – سيىر ەتىنەن… جالپى الەمدە سيىر ەتىنە سۇرانىس وتە كوپ. سيىر ءوسىرىپ، ەتىن ەكسپورتقا شىعاراتىن ەلدەر دە از ەمەس. الەمدە 1،3 ملرد زەڭگىبابا بار دەگەن ساندەرەك راس بولۋى مۇمكىن. سونداي-اق ءۇندىستاندا 200 ملن، برازيليادا 180 ملن، قىتايدا 100 ملن سيىر بار.
كسرو تۇسىندا جىلىنا 300 مىڭ توننا ەت ازىرلەپ تيتىقتايتىن قازاق اگروكاسىپ، اگرووندىرىس، بيزنەسكە قولايلى ينۆەستيسيا تارتۋ ارقىلى اۋىل شارۋاشىلىعى ءونىمىن ارتتىرۋ جولىنا كەلدى. يتاليا، اۆستراليا تاجىريبەسىمەن جىلىنا 7800 توننا ەت وڭدەيتىن جاڭا ءوندىرىس نىسانىنىڭ العاشقىسى سەمەي وڭىرىندە پايداعا بەرىلدى. قازاقستاندا سيىردىڭ ءوسىمى وتە قارقىندى. ءار اۋىلدان ءورىپ شىعاتىن تۇلىكتىڭ تۇياق سانى 6-7 ملن اراسىندا. قازاقستاندا اسىل تۇقىمدى ەڭ ساپالى بۇقا وسىرۋمەن شۇعىلدانۋ كەرەك سەكىلدى. وتە شىققان جىلدارى قازاق كاسىپكەرلەرى 40 مىڭ ءىرىقارا مالدى شەتتەن ەنگىزدى. ءبىر بۇقادان ءبىر جىلدا 100-180 بۇزاۋ الاتىن جاڭا تەحنولوگيانىڭ ەسكەرىلۋى قاجەت. ءبىر بۇقانى بورداقىلاعان كەزدە ونىڭ ءتىرى سالماعى 420-450 كەلىگە دەيىن بارادى. الايدا ونى قومسىنۋدىڭ كەرەگى دە جوق.
سوڭعى ساتتەردە قازاق دالاسىندا مال تۇلىكتىڭ ءوسىمى كۇرت قوسىلاتىن سەكىلدى. كەيبىر ەلدەر مالدان الىنعان ونىمدەردى شيكىدەي سىرت ەلدەرگە شىعارۋعا اۋەس. بۇنداي ءتاسىل بۇگىن كەرەك ەمەس. ەگەر شەتەلگە مال ونىمدەرىن شيكى زات رەتىندە ارزان باعامەن شىعاراتىن بولساق، ونى قايتادان دايار ءونىم رەتىندە قىمباتقا ساتىپ الاتىن بولامىز. تەرى-تەرسەكتى وڭدەيتىن وندىرىستەر جىلىنا قانشاما پار ەتىك، كيىم-كەشەك تىگەتىن ەسەپ بۇگىن ۇكىمەتتىڭ سەيفىندە جاتۋى مۇمكىن. قازاق ەلىندە اتالمىش بۇيىمداردى وندىرۋگە نيەتتى 5000-نان استام شاعىن وندىرىستەر، شاعىن تىگىن سەحتارى بولسا جەتەدى. قازاقستانعا ەڭ جاقىن ورنالاسقان رەسەي، جۇڭگو، ەۋرازيانىڭ ءبىرقانشا ەلدەرى سوڭعى ونىمدەردى ياعني وڭدەلگەن تەرى بۇيىمدارىن ەكسپورتقا شىعارسا، «قازاقستاندا جاسالعان» دەگەن جەڭىل ونەركاسىپتىك نارىق اۋقىمى كەڭەيە تۇسەدى. ال، قازاق ەلى ءۇشىن تەك تەرى-تەرسەك وڭدەيتىن ورتا، ىقشام، ءىرى وندىرىستەر سانى 40-50-گە جەتۋى عاجاپ ەمەس. دەمەك، وسى باعىتتا شەتەلدەرمەن باسەكەلەسۋگە قاۋقارلى 10 ءىرى ءوندىرىس بوي كوتەرەدى. جارتىلاي وڭدەلگەن ءونىمدى قوسىمشا قۇن ارالاس تاۋارعا اينالدىرۋ ساياساتى قارقىندى جۇرگىزىلەدى. تابيعي تازا قىرىمنان اياق كيىم جاسايتىن ءوندىرىس پايداسى كەم دەگەندە 70-80 پايىزعا دەيىن وسە تۇسەدى. تەرىدەن جاسالعان قازىرگى بۇيىمدار مەن وڭدەلگەن تەرىگە يتاليا سەكىلدى ەلدەردە سۇرانىس كوپ. تەك ەشكى تەرىسىنە سۇرانىسى بار جۇڭگو وندىرىستەرى ءونىمىن ەكسپورتقا شىعارۋ ارقىلى مول پايدا تابادى.
كەيبىر ەلدەر وڭدەلگەن تەرى-تەرسەكتىڭ 20-30 پايىزىن عانا سوڭعى ءونىم بولدىرادى. بۇل، ارينە، قازاقستاننان سىرت ەلگە قاراي اعا جونەلەتىن ۆاليۋتانى شەكتەي الادى. دەمەك تەرى-تەرسەكتى ساپالى ءوندىرۋشى وندىرىستەرگە كوممەرسيالىق بانكىلەر نەسيە بەرەتىن جول اشىلادى. تاياۋ 10-15 جىلدا قازاقتىڭ قوراسىنداعى مال سانى كەم دەگەندە 5-10 ەسەگە وسەدى. ايتالىق، قازىرگى 7 ملن-عا جەتكەن سيىر سانى 60-70 ملن-عا، 21 ملن 101،9 مىڭ ۇساق مال شامامەن 100 ملن-عا جەتۋى ءتيىس. ەندەشە 1 ملن 977 مىڭعا جۋىق جىلقى سانى ەڭ كەمىندە 5 ملن-عا ارتۋى ابدەن مۇمكىن. قازاق جەرى ءتورت تۇلىكتىڭ ءورىسى. مول القاپتى، كەڭ جايىلىم. ءبىر بيە 3 جاسار كەزىنەن باستاپ 7 رەت قۇلىندايدى. قازاقى جىلقى ءوسىمتال، ءتوزىمدى ءارى ءونىمدى. ال 21 ملن 101،9 مىڭ قوي مەن ەشكىنىڭ سانى دا «تاقياعا تار كەلمەيدى»… كسرو كەزىندە قازاقستاندا 4 ملن-داي ەشكى وسىرىلگەن. ءقازىر دە ەشكىنىڭ سانى 2،3 ملن-عا جۋىق. الەمدەگى 11 ءتۇرلى ەشكىنىڭ 4 ءتۇرى قازاق دالاسىندا وسىرىلەدى. ەشكى ەكى رەت لاقتايدى جانە ەگىزدەن؟! ءبىزدىڭ پايىم بويىنشا تاياۋ جىلدارى ەشكىنىڭ سانى دا 5 ميلليوننان اسا جىعىلادى. سول ەشكىنىڭ وڭدەلگەن 1 كەلى ءتۇبىتىنىڭ قۇنى الەمدىك نارىقتا 80-120 دوللار!؟ مىسالى، ەكى سەركەشتىڭ ۇستىندە «100 دوللار» ءجۇر؟! ەندەشە 1 كەلى تۇبىتتەن جاسالعان سوڭعى ءونىم نەمەسە ءبىر كويلەكتىڭ تومەنگى باعاسى 1000 دوللار! مىڭ كويلەك كوبەيتۋ ءبىر كەلى ءتۇبىت – تەڭ «يكس»؟! بۇل جۇمباقتى شەشۋ ءۇشىن يۆان اندرەيەۆيچ كرىلوۆتىڭ «سترەكوزا ي مۋراۆەي»، «كومار ي پاستۋح» اتتى ەكى مىسالىن يمانعالي تاسماعامبەتوۆ، بەردىبەك ساپاربايەۆ قاتارلى قازاقتىڭ قاس زيالىلارى وقىپ، ءبىلىپ تە جۇرگەنى انىق!..
الەمدەگى باعا شيكىزات قۇنىنا، ىرعالىمىنا ساي ءوز ورنىن ءجيى الماستىرادى. شيكىزاتتىڭ ءوز وتانىنا سۇيرەپ كەلەتىنى – قارجى. قارىندى سيپاپ، جىبەككە ورانىپ جاتاتىن بەكزادا ارابتاردى قۇداي بەرگەن مۇناي شيكىزاتى الەمدىك دەڭگەيگە كوتەردى. شيكىزات وسسە، ينۆەستيسيا ءوزى قوراعا ىزدەپ كەلەدى.
قىمباتتىم! ءسىزدىڭ كوكەيىڭىزدە «كۇيزەلىس پەن كۇيرەۋ» تۇرعانىن سەزەمىن. ءبىراق، حارۆارد ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى، ايگىلى ەكونوميست ن.فەرگيۋسون قارجىلاندىرۋ (ينۆ) نارقىنداعى داعدارىستىڭ ايناقاتەسىز اقيقات بولعاندىعى جونىندە جاعى قاقساعانشا ايتۋمەن كەلدى. قارجى جۇيەسى قيساپسىز اۋىر قيىنشىلىقتى باستان كەشەدى، ارينە. ونىڭ پايىمداۋىنشا 1914، 1930، 1980 جىلدارداعى ۇلى كۇيزەلىس داعدارىس الەمدى قامتىعان ازاماتتىق سوعىسپەن قاتار كەلدى. جاھاندىق ەكونوميكانىڭ نارقى وسىلايشا وزگەرىپ، جاڭارىپ، قۇلدىراپ، ورلەپ وتىراتىن ءتىرى اعزا. اسىرەسە، حح عاسىرداعى الەمدىك نارىق تاريحى قانشاما داعدارىسپەن ۇشىراستى؟! ونىڭ بارلىعى جاڭا قازاقستاندى اينالىپ وتپەيدى.
دەمەك، قازاققا ءتونىپ تۇرعان ەلدەن ەرەكشە داعدارىس كولەڭكەسى كورىنبەيدى.
ءيا، سولاي…
قامشى سىلتەيدى
دەرەككوز qazaquni.kz
پىكىر قالدىرۋ