الماتىداعى جويقىن جەر سىلكىنىسى العاش رەت 1887 جىلى قالا ۆەرنىي اتالعان تۇستا 9 ماۋسىمدا تىركەلدى. تاڭعى 5-تەر شاماسىندا، جۇرت شىرت ۇيقىدا جاتقاندا قالادا ماگنيتۋداسى 7،3 بالل بولاتىن جەر دۇمپۋلەرى سەزىلەدى. ەپيسەنتردەگى ماكسيمالدى كۇشى – 9،10 بالدى قۇراعان. كىندىك تەرەڭدىگى 20 شاقىرىم. ول جىلدارى شاھاردا شامامەن 30 مىڭعا جۋىق ادام تۇرعان. ءزىلزالادان 332 ادام كوز جۇمدى. ولاردىڭ باسىم كوپشىلىگى بالالار ەكەن. كەيبىر دەرەكتەر بويىنشا بۇل ۆەرنەندىك اپات دەپ اتالادى.
جەر استى سەرپىلىستەرى كۇنى بويى جالعاسقان. ءزىلزالا كەزىندە ساز بالشىقتان، تاستان جانە كىرپىشتەن سالىنعان 1798 ءۇي تولىعىمەن قيراپ قالدى. اعاشتان تۇرعىزىلعان تامدار ازداپ زارداپ شەكتى. بۇل اپاتتان كەيىن قالادا ساۋلەتشى اندرەي زەنكوۆتىڭ باسشىلىعىمەن سەيسميكالىق جانە مەتەورولوگيالىق ستانسيا ۇيىمداستىرىلدى. ءارى عيماراتتاردى سالۋ كەزىندە سەيسميكالىق ەسەپكە الۋ جۇيەسى ازىرلەندى.
جەر سىلكىنىسىنەن كەيىن قالا قۇرىلىسى ءۇشىن نەگىزىنەن اعاش قولدانىلا باستادى. وسىلايشا قالانىڭ ءىرى عيماراتتارى اعاشتان سالىنا باستادى. سول كەزەڭدەگى كەيبىر قۇرىلىستار ءالى كۇنگە دەيڭن ساقتالعان جانە مەملەكەت قورعاۋىندا.
سول جىلدارى جەتىسۋ وبلىسى اسكەري گۋبەرناتورى بولعان الەكسەي فريدە دالا ولكەسى گەنەرال-گۋبەرناتورى گەراسيم كولپاكوۆسكييگە بىلاي دەپ شۇعىل تەلەگرامما جىبەرەدى.
"تاڭعى بەستەن وتە كۇشتى جەر سىلكىنىسى ۆەرنىيداعى كوپتەگەن عيماراتتاردى قيراتتى. شىركەۋلەر، گيمنازيالار، گۋبەرناتورلىق ءۇي، گوسپيتال تولىعىمەن قۇلاپ، ۇلكەن زاقىم كەلدى. ءتورت اسكەريدى باسىپ قالعان لاگەر ماڭىنان قايعىرىپ جىلاعان ادامداردىڭ داۋىسى ەستىلەدى. ءار جەردە قازا تاپقان ادامدار بار. كوپتەگەن زارداپ شەككەن جانە قورقىپ قالعان تۇرعىندار كوشەدە ءجۇر. قاجەتتى شارالار قولدانىلۋدا جانە قاراۋىلداۋ ءۇشىن اسكەر شاقىرىلدى. ساعات 11-دە بەلگىلى بولعانى، 112 ادام قايتىس بولعان، ولاردىڭ كوبىسى بالالار. مالىمەت ءالى تولىق ەمەس. ءالسىز جەر سىلكىنىستەرى توقتار ەمەس. قالا جوق. حالىقتى قونىستاندىرۋ جانە اسپەن قامتاماسىز ەتۋ شىعىندارىنا قاراجات سۇرايمىن..."
بۇل وقيعادان كەيىن جەر سىلكىنىستەرى ءجيى بولدى. 1887 جىلدان 1890 جىلعا دەيىنگى ەكى جىل ىشىندە 600-دەن استام جەر استى دۇمپۋلەرى تىركەلدى.
الماتى تاريحىنداعى ەكىنشى جويقىن جەر سىلكىنىسى 1910 جىلى 22 جەلتوقساندا تىركەلدى. ول كۇنى ماگنيتۋداسى – 8،2 باللدى قۇراعان 9 بالدىق جەر سىلكىنىسى بولدى. اپات سالدارىنان 44 ادام قازا تاپقان. ال قيراعان عيماراتتاردا ەسەپ جوق.
اپاتتىڭ كۇشتىلىگىنە وراي وعان "كەميندىك" دەگەن اتاۋ بەرىلگەن. سەبەبى جەر تەربەلىسىنەن سوڭ، قالا ىشىندەگى كوشەلەر قاق ايىرىلىپ، ادام بويىمەن بىردەي جىرىقتار پايدا بولعان. وشاق تەرەڭدىگى – 25 شاقىرىم.
بۇل ءزىلزالادا 776 ءۇي قيرادى دەگەن مالىمەت بار. ال ءۇيىندى استىندا قالعان 200-گە جۋىق ادام جاراقات العان بولسا، ونىڭ 18ء-ى اۋىر. قيراعان ۇيلەر سانىن ەسەپتەي وتىرىپ، قالالىق دۋما زارداپ شەككەندەر مەن كومەككە مۇقتاجداردىڭ جالپى سانى 3 500-4 000 ادامدى قۇراعانىن انىقتادى. جەر سىلكىنىسىنەن زارداپ شەككەندەردى تاماقتاندىرۋ ءۇشىن تەگىن اسحانالار ۇيىمداستىرىلىپ، جاعدايى ناشار وتباسىلارعا جىلى كيىم جانە وتىن تەگىن تاراتىلدى.
1870 جىلى ۆەرنىي باسشىلارى حالىققا ءۇي تۇرعىزۋدا اعاش ەمەس، قولدان جاسالعان سازدى كىرپىشتى قولدانۋعا رۇقسات بەرگەن. ونداعى ماقسات – قالانىڭ سىرتىنداعى جاسىل جەلەكتەردى زاقىمداماي، ەكولوگيانى ساقتاۋ ەدى. ءبىراق، سابان مەن ساز بالشىقتان تۇرعىزىلعان عيمارات، باسپانالاردىڭ بارلىعى قوس ءزىلزالا كەزىندە جەرمەن-جەكسەن بولعان. وسىدان سوڭ قالادا ۇيلەردى كىرپىشتەن تۇرعىزۋعا تىيىم سالىنعان.
وسى جەر سىلكىنىستەرىنەن سوڭ العاشقى عىلىمي جۇمىستار جۇرگىزىلە باستاعان. دەرەك كوزدەرىنە سۇيەنسەك، ءحىح عاسىردىڭ سوڭى حح عاسىردىڭ باسىندا ۆەرنىيدا العاشقى سەيسميكالىق ستانسيالار پايدا بولعان.
تاريحي دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، 1910 جىلعى الماتىداعى جەر سىلكىنىسىنىڭ دۇمپۋلەرى ەكاتەرينبۋرگ، بومبەي جانە كالكۋتتا سياقتى كوپتەگەن قالالاردىڭ سەيسموستانسالارىندا دا تىركەلگەن دەگەن مالىمەت بار. ەكى الاپات ءزىلزالادان قيراپ قالعان الماتى قايتا تۇرعىزىلىپ، بۇگىندە شاھاردا 2 ميلليوننان استام ادام تۇرىپ جاتىر. ال بيىك عيماراتتاردىڭ سانىندا ەسەپ جوق.
دەرەككوز: informburo.kz
پىكىر قالدىرۋ