قازاقستاننىڭ قارىشتاپ دامۋىنا قوماقتى ۇلەس قوسقان، تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىزدى ەڭبەكپەن شىنىقتىرىپ،ساياسي ءومىردىڭ زاڭعارىنا سامعاتقان تەمىرتاۋ شاھارىنىڭ قالا مارتەبەسىن العانىنا 70 جىل تولدى

بيىل استانا كۇنى مەرەكەسى قازاقستان ماگنيتكاسىندا تۇڭعىش شويىن الىنعان كۇننىڭ 55 جىلدىعىنا تۇسپا-تۇس كەلىپ، قوسا تويلاندى. تەمىرتاۋ مەتاللۋرگتەرى ايتۋلى داتالاردى ءۇشىنشى دومنا پەشىندە وتكىزىلگەن ءداستۇرلى مەرەكەلىك بالقىمامەن اتاپ ءوتتى. دومنا سەحىنىڭ بۇرىنعى باستىعى، كسرو مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى ۆ.ۆ. ەمۋشينسيەۆ باستاعان ەڭبەك ارداگەرلەرى كومبيناتتىڭ باستاۋ بۇلاعى بولعان ايتۋلى كۇن قارساڭىندا دوستىق ۆاحتاسىنا تۇرىپ، وت-جالىنعا ورانعان، ەرلىككە پارا-پار كۇندەردى ەسكە الىستى. قازاقستان قارا مەتاللۋرگياسىنىڭ فلاگمانى اتانعان قارمەتكومبيناتتىڭ بۇگىنگىدەي الەم ەكونوميكاسىندا الىپ وتىرعان ورنىنا ەلباسى قوسقان ۇلەستى ءبىر كىسىدەي ماقتانىش سەزىممەن باياندادى.

ءيا، ەسكە الاتىن ساتتەر، تابىستىڭ تايقازانىن تاسىتقان شاقتار شىنىندا دا مولىنان ەدى. تەمىرتاۋدىڭ تاعدىرى وتكەن عاسىردىڭ 30-جىلدارىنان باستاۋ العان قاراعاندى تاس كومىر باسسەينىن ونەركاسىپتىك نەگىزدە يگەرۋ كەزەڭىمەن تىعىز بايلانىستا. بولاتشىلار قالاسىندا قازاقستان قارا مەتاللۋرگياسىنىڭ نەگىزى قالانعانىنا 70 جىل تولعان ەكەن. سوعىستىڭ ءورتى ءالى باسىلماعان شاقتا، ياعني 1944 جىلدىڭ 31 جەلتوقسانىندا قاراعاندى وبلىسىنداعى ءالى ەشكىمگە بەلگىسىز سامارقان دەگەن ەلدى مەكەندە، نۇرا وزەنىنىڭ جاعاسىندا بولات قورىتاتىن زاۋىت سالىنىپ، تۇڭعىش بالقىما الىنعان. مايداننىڭ قاجەتى ءۇشىن جەدەلدەتە سالىنسا دا بۇل قۇرىلىس كەزدەيسوق شەشىم ەمەس ەدى. سوناۋ 30-جىلدارى عۇلاما عالىمدار ق.ساتبايەۆ، م.رۋساكوۆ، ا.سپەرانسكيي ورتالىق قازاقستاننىڭ مينەرالدى رەسۋرستارىن جان-جاقتى زەرتتەي كەلە بولاشاق ءوندىرىستىڭ ورنىن بەلگىلەپ قويعان. سامارقاننىڭ ىرگەسىندە قاراعاندى سياقتى تاس كومىردىڭ قيساپسىز قورى تۇر، وڭىردە تەمىر رۋداسىنىڭ كەن ورىندارى جەتكىلىكتى، تەمىر جول قاتىناسى بار، نۇرا وزەنىنە بوگەن ورناتىلىپ، سىيىمدىلىعى 250 ميلليون تەكشە مەتر سۋ قويماسى جاسالعان. ونىڭ جاعاسىنا قاراعاندى كومىر باسسەينىن يگەرۋ ءۇشىن سالىنعان ءىرى ەلەكتر ستانساسى – قارگرەس-1 دە ەل يگىلىگىنە قىزمەت ەتۋدە…

ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس ەتەك الىپ، 1941 جىلى فاشيستەر ەل شەتىنە باسىپ ەنگەندە سول كەزدەگى وداقتىڭ نەگىزگى كومىر-مەتاللۋرگيا ورتالىعى جاۋ قولىندا قالىپ قويدى. سوندىقتان، 1942 جىلى مەملەكەتتىك قورعانىس كوميتەتى قاراعاندى كوكس كومىرىنىڭ بازاسىندا مەتالل سىنىقتارىنان بولات قورىتاتىن شاعىن زاۋىت سالۋ تۋرالى شەشىم قابىلدايدى. جانقيارلىق ەڭبەكتىڭ ارقاسىندا نەبارى 18 ايدىڭ ىشىندە جاڭا زاۋىتتىڭ مارتەن سەحى ىسكە قوسىلادى. بۇل ءۇشىن 3 مىڭ ادام جۇمىسقا تارتىلعان ەدى. قازىرگى جاس­تار سەنە قويمايدى: جۇمىسشىلار اش-جالاڭاش ءجۇرىپ بار جۇمىستى قولمەن اتقاردى، قارۋلارى كۇرەك، قايلا بولاتىن. تۇرمىستارى دا ادام توزگىسىز ەدى: 80-100 ادامنان ىركەس-تىركەس باراقتاردا ۇيمە-جۇيمە بولىپ تۇرىپ جاتتى…

وسىلاي قازاقستان قارا مەتال­لۋرگياسىنىڭ نەگىزى قالاندى. مارتەن پەشتەرىنەن كەيىن ۇساق پروكات ستاندارى قاتارعا قوسىلدى. قارا مەتاللۋرگيا وندىرىسىنە قازاق جاستارى الىنىپ، ولار نيجنيي تاگيل، بەلورەسك، الاپايەۆسك، اتاقتى ماگنيتوگورسكىدەن وتتى ماماندىقتى يگەرىپ جاتتى. ءسويتىپ، جوعارىدا ايتقانىمىزداي سوعىس بىتەر جىلدىڭ الدىندا، ءدال 31 جەلتوقسان كۇنى تۇڭعىش قازاقستاندىق بولات بالقىتىلىپ، بىردەن قارۋ-جاراق، ارتيللەريا سناريادتارىن شىعارۋعا جونەلتىلدى. جەڭىستى جاقىنداتۋعا بۇل ءبىر مىسقال بولسا دا ۇلەس ەدى. مارتەن پەشىن قابىلداپ الۋ جونىندەگى مەملەكەتتىك كوميسسيانى سول كەزدەگى رەسپۋبليكا حالىق كوميسسارلارى كەڭەسى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى د.قونايەۆ باسقارعان. قازاق مەتاللۋرگيا زاۋىتىنىڭ قۇرىلىسشىلارى مەن مەتاللۋرگتەرىن جوعارعى باس قولباسشى قۇتتىقتادى. ۇكىمەتتىك جەدەلحاتتا بىلاي دەلىنگەن:

«قازاق مەتاللۋرگيا قۇرىلىسىنىڭ قۇرىلىسشىلارىن جانە مونتاجشىلارىن، قازاق مەتاللۋرگيا زاۆودى قىزمەتكەرلەرىن №1 مارتەن پەشىنىڭ قۇرىلىسىن ءبىتىرىپ، پايدالانۋعا بەرۋلەرىڭىزبەن قۇتتىقتايمىن. سوعىس ۋاقىتىنىڭ قيىن جاعدايلارىندا قۇرىلىسشىلار مەن مونتاجشىلاردىڭ قاجىرلى ەڭبەگى ارقاسىندا قازاق سسر-ىندەگى تۇڭعىش مەتاللۋرگيا زاۆودىنىڭ قۇرىلىسى ىسكە اسىرىلۋدا. قازاق رەسپۋبليكاسى يندۋستريالى وركەندەي بەرۋدىڭ بازاسى بولعان قازاق مەتاللۋرگيا زاۆودىنىڭ قۇرىلىسىن تەز اياقتاپ، كورنەكى تابىستارعا جەتۋلەرىڭىزدى تىلەيمىن. ي.ستالين. 31.12.1944».

1945 جىلى قازاندا كۇزدە سامارقان پوسەلكەسى تەمىرتاۋ دەپ قايىرا اتالىپ، قالا مارتەبەسىنە يە بولدى. وعان دا، مىنە، 70 جىل تولىپ وتىر.

وسى جەردە تەمىرتاۋ اتاۋىنىڭ قالاي پايدا بولعانىن ەسكە السا دا بولادى. ارقانىڭ «ابىلاي اسپاس سارى بەلىنەن» باستالاتىن جازىق ءدال وسى تۇسقا كەلگەندە جاتاعان شوقىلارعا ۇلاسادى. سىرت كوزگە بيىك تاۋعا ۇقساپ، كەز كەلگەن جولاۋشىنى وزىنە تارتاتىن. ول كەزدە نۇرانىڭ جاعاسىندا ات بويى قۇراق وسەتىن. بۇل جەر جەرگىلىكتى حالىقتىڭ جايلى جايلاۋى ەدى. قازاق جەر-سۋ اتاۋىن قاشان دا تاۋىپ قويادى عوي. كەيبىر جورامالدار بويىنشا ءبىر بەتكەيى اتتىڭ جاۋىرىنا ۇقساس قىزىلشاقا بولعاندىقتان توبەنى جاۋىرتاۋ دەپ، سول جەردەگى وتكەلدى جاۋىروتكەل دەپ اتاۋى ابدەن مۇمكىن. الايدا، ىشكى رەسەيدەن كەلگەن قونىس اۋدارۋشىلار وسى جەردە قالا سالىپ، ەلدى مەكەندى سامارقان اتاعان. بۇل 1909 جىل دەسەدى. ال بەلگىلى قوعام قايراتكەرى نۇرتاس وڭداسىنوۆتىڭ ەستەلىگىندە 1945 جىلى كسرو اۋىر ونەركاسىپ ءمينيسترى تيەۆوسيانعا بارعاندا ول شارتتى تۇردە بولسا دا بولاشاق قالاعا ات قويۋ قاجەت ەكەنىن بىلدىرەدى. «ءسويتتى دە «مەتالل» دەگەن ءسوزدىڭ قازاقشاسى قالاي ەكەنىن سۇرادى. مەن «تەمىر» دەپ جاۋاپ بەردىم. تيەۆوسيان «تەمىر» دەگەن ءسوزدى وزىنشە بىر-ەكى رەت قايتالاپ الدى دا، مىنە، جاڭا قالانىڭ اتى وسىلايشا جاڭالىق بىلدىرگەنى ءجون، دەپ قۋانىپ كەتتى. ونىڭ ويىنشا قالانىڭ اتى تەمىر بولۋعا ءتيىس. ءبىراق ماعان تەمىر بولعاندا جاي تەمىر ەمەس، بۇكىل قازاقتىڭ باقىتى، مولشىلىقتىڭ، يگىلىكتىڭ تاۋ-تاۋ تەمىرلەرى دەگەن وي كەلىپ قالدى. ءسويتتىم دە، تەمىرتاۋ دەپ اتايىق دەگەن ۇسىنىس جاسادىم جانە دە تاۋ دەگەن ءسوزدىڭ سيمۆولدىق ءمانىن ءتۇسىندىردىم. تيەۆوسيان قۋانىپ كەتتى. ءسويتىپ، تەمىرتاۋدىڭ تەمىرى تيەۆوسياندىكى دە، تاۋى مەنىكى بولعانىنا وسى ۋاقىتقا دەيىن قۋانامىن…» («تۇعىرى بيىك تەمىرتاۋ»، قاراعاندى، 2005 ج. كىتابىنان). الماتىعا كەلگەننەن كەيىن وسى ۇسىنىس بەكىپ، قازاق كسر جوعارعى كەڭەسى پرەزيديۋمىنىڭ 1945 جىلعى 1 قازانداعى جارلىعىمەن سامارقان پوسەلكەسىنە قالا مارتەبەسى بەرىلىپ، تەمىرتاۋ دەپ اتالدى. ءسويتىپ، جاۋىرتاۋ جايلاۋى تاۋ-تاۋ تەمىر وندىرەتىن تەمىرتاۋعا وسىلاي اينالدى. سول كەزدىڭ وزىندە تەمىرتاۋدا قارگرەس پەن قازاق مەتاللۋرگيا زاۋىتىنان باسقا سينتەتيكالىق كاۋچۋك زاۋىتى، باسقا جەڭىل جانە تاماق ونەركاسىبى ءوندىرىس ورىندارى، الەۋمەتتىك-مادەني وشاقتار جۇمىس ىستەپ تۇردى.

سوعىستان كەيىنگى جىلدارى دا سامارقان جاساندى سۋ قويماسىنىڭ جاعاسىندا تولىق سيكلدى زاۋىت سالۋ يدەياسى جالعاسىن تاپتى. 1948 جىلدىڭ قازان ايىنىڭ وزىندە بولاشاق ءوندىرىس الىبىنىڭ قۇرىلىس الاڭى تاڭداپ الىندى. ونى انىقتاۋعا اكادەميك ق.ساتبايەۆ باستاعان عالىمدار قاتىستى. قۇرىلىس سالۋعا قالانىڭ شىعىس جاعىنداعى مۇزدىباي قىراتىنىڭ ەتەگىندەگى كەڭ الاڭ تاڭداپ الىندى. 50-جىلداردىڭ ورتاسىندا پارتيانىڭ كەزەكتى سەزىنىڭ شەشىمىمەن جاڭا زاۋىت قۇرىلىسى باس­تالدى. 1957 جىلدىڭ 3 جەلتوقسانىندا قاراعاندى مەتاللۋرگيا زاۋىتى تۇڭعىش دومنا پەشىنىڭ ىرگەتاسىن ورناتۋ سالتاناتى بولىپ ءوتتى. كومسومول سەزى جاڭا زاۋىتتى بۇكىلوداقتىق ەكپىندى قۇرىلىس دەپ جاريالادى. تەمىرتاۋعا ارمان قۋعان مىڭداعان جاستار اعىلدى. ەگەر 1957 جىلى 9 مىڭ ادام جۇمىس ىستەسە، 1958 جىلى ولاردىڭ سانى 17 مىڭنان استى، سولاردىڭ 70 پايىزى جاستار ەدى. جۇرەك قالاۋىمەن الىپ قۇرىلىسقا كەلگەن جاس­تار اراسىندا بولاشاق پرەزيدەنتىمىز نۇرسۇلتان نازاربايەۆ تا بولدى. ءتىپتى، بولگار جاستارى دا قاتىسىپ، قولتاڭبالارىن قالدىرعان. حالقىمىز جاڭا مەتاللۋرگيا الىبىن قازاقستان ماگنيتكاسى دەپ اتادى. بۇل اتاۋ حالىققا ۇنادى. ويتكەنى، سوناۋ اش-جالاڭاش، اشارشىلىق جىلدارى مىڭداعان قازاقتار ورال ماگنيتكاسىنىڭ قۇرىلىسىندا بولىپ، ءناپاقاسىن سونداعى جۇمىستان تاۋىپ امان قالعان ەدى.

بولاشاق مەتاللۋرگيا وندىرىسىنە تۇرعىلىقتى حالىق – قازاقتار اراسىنان مامان كادرلار دايارلاۋ قاجەت بولدى. قاراعاندى تاۋ-كەن ينستيتۋتى كەڭەيتىلىپ، پوليتەحنيكالىق ينستيتۋتقا اينالدى، ونىڭ جانىنان مەتاللۋرگيا فاكۋلتەتى اشىلىپ، ول كەيىن تەمىرتاۋ زاۋىت-جوعارى تەحنيكالىق وقۋ ورنى رەتىندە ەنشى الىپ، ءبولىنىپ شىقتى. ماسكەۋدىڭ ىرگەلى وقۋ ورىندارىن بىتىرگەن بىلىكتى ماماندار اسقار قونايەۆ (قازاق مەتاللۋرگيا زاۋىتىنىڭ سمەنا باستىعى، كەيىن اكادەميك)، ەدىگە تۇركەبايەۆ (قاراعاندى مەتاللۋرگيا زاۋىتىنىڭ 60-جىلدارعى باس ينجەنەرى، كەيىن بەلگىلى ەكونوميست-عالىم)، ماحمۋد اقبييەۆ (ەڭبەك جولىن ەسكى زاۋىتتا باستاپ، قارمەتكومبيناتتىڭ 80-جىلدارعى باس ديرەكتورى بولعان) جانە ت.ب. قازاقستان قارا مەتاللۋرگياسىن دامىتۋعا ۇلەس قوسقانداردىڭ الدىڭعى قاتارىندا بولدى.

1960 جىلدىڭ 3 شىلدەسىن ءبىز قازاقستان ماگنيتكاسىنىڭ تۋعان كۇنى دەپ ەسەپتەيمىز. ءدال وسى كۇنى №1 دومنا پەشىنىڭ ناۋاسىنان تۇڭعىش قازاقستاندىق شويىن سەلى تاسقىنداپ، تەمىرتاۋدىڭ جاڭا تاريحىنىڭ بەتتەرى جازىلدى. تۇڭعىش ەڭبەك ۆاحتاسىنا تۇرىپ، سول كۇنى اۋىسىمدى باسقارعان ۆاديم رومانوۆ پەن اعا گورنوۆوي احات ءنابيۋلليننىڭ ەسىمدەرى كومبينات تاريحىنا التىن ارىپتەرمەن جازىلىپ قالدى. ايتۋلى وقيعاعا بايلانىستى وتكەن سالتاناتقا قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى د. قونايەۆ قاتىسىپ، تەمىرتاۋلىقتاردى تاماشا ەڭبەك تابىسىمەن قۇتتىقتادى. العاشقى شويىن الۋ ۆاحتاسىنا جاس مەتاللۋرگ، بولاشاق ەلباسىمىز ن.نازاربايەۆ تا تۇردى. ول №1 دومنا پەشىنىڭ شويىنشىسى ەدى. 1958 جىلى دنەپرودزەرجينسك قالاسىنداعى تەحنيكالىق ۋچيليششەدە وزىمەن بىرگە بارعان 70 شاقتى قازاق جاس­تارىمەن بىرگە دنەپر مەتاللۋرگيا زاۋىتىندا تاعىلىمدامادان وتكەن. باسىنا كيىز قالپاق كيىپ، كۇلىمدەپ تۇرعان جانە ءبىر توپ دومناشىلارمەن تۇسكەن تاريحي سۋرەتتەر ن.نازاربايەۆ دومنا سەحىنىڭ گورنوۆويى بولىپ جۇرگەندە بەينەلەنگەن. ەڭبەك جولىن قاراپايىم مەتاللۋرگتەن باستاعان نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى قازاقستان ماگنيتكاسىنىڭ وت-جالىندى سەحتارىندا قۇرىشتاي شىڭدالدى، وندىرىستىك جانە قايراتكەرلىك جولدان ءوتتى.

«تەمىرتاۋ مەن ءۇشىن – التىن بەسىك. ماگنيتكانىڭ تاريحى، تەمىرتاۋدىڭ تاريحى، ونىڭ ادامدارىنىڭ تاعدىرى مەنىڭ تاعدىرىممەن اجىراتىلماس. ەگەر مەنىڭ ومىرىمدە ماگنيتكا مەن تەمىرتاۋ بولماسا، مەن ەشقاشان پرەزيدەنت بولماس ەدىم»، – دەپ جازدى ول كەيىن اعىنان جارىلا. ماگنيتكادا، تەمىرتاۋدا كومسومول، پارتيا جۇمىسىندا ءجۇرىپ نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى بويىنا قايراتكەرلىك قاسيەتتەردى سىڭىرە ءبىلدى. ونىڭ ەڭبەكتەس سەرىكتەرى دە وسى جەردە ەڭبەك جولىن باستاپ، بيىكتەرگە ورلەدى، تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ ىرگەتاسىن نىعايتۋعا لايىقتى ۇلەس قوستى. اتاپ ايتقاندا، كەشەگى مەتاللۋرگتەر قابيدوللا سارەكەنوۆ پارتيا-كەڭەس قىزمەتىندە بولدى، بۇگىندە ءىرى عالىم، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى تولەۋتاي سۇلەيمەنوۆ تە مەملەكەتتىك قىزمەتتە بولىپ، تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ تۇڭعىش سىرتقى ىستەر ءمينيسترى اتاندى. ال دنەپرودزەرجينسكىدە بىرگە وقىعان سەرىكتەرىنىڭ ءومىر جولى 2008 جىلى جارىققا شىققان «زاۋىتتىڭ باياعى سول وتكەلى…» – «تا زاۆودسكايا پروحودنايا…» دەگەن كىتاپتا باياندالعانىن جۇرت جاقسى بىلەدى.

ءسويتىپ، قازاقستان ماگنيتكاسى، تەمىرتاۋ قالاسى الىپ قۇرىلىس الاڭىنا اينالدى. مۇندا مەتاللۋرگيا وندىرىستەرىن سالۋعا مامانداندىرىلعان باس مەردىگەر – «كازمەتاللۋرگستروي» ترەسىمەن قاتار ونداعان، ءتىپتى جۇزدەگەن وداقتىق، رەسپۋبليكالىق قوسالقى مەردىگەرلىك قۇرىلىس-مونتاج ۇيىمدارى ءيىن تىرەسە ەڭبەك ەتىپ جاتتى. العاشقى دومنادان كەيىن بىرىنەن سوڭ ءبىرى ءۇش دومنا پەشى، جەتى كوكس باتارەياسى، ەكى اگلومەرات فاب­ريكاسى، مارتەن، كونۆەرتەر سەحتارى، پروكات ستاندارى ىسكە قوسىلدى. قالا ادام تانىماستاي وزگەردى. مىڭداعان شارشى مەتر تۇرعىن ۇيلەر، مەكتەپتەر، اۋرۋحانالار، بالاباقشالار سالىندى. مەتاللۋرگتەردىڭ مادەنيەت سارايى، ستاديون، سپورت كەشەندەرى، جاۋىرتاۋ ەتەگىندە شاڭعى بازاسى، تاعى باسقا الەۋمەتتىك-مادەني عيماراتتار بوي كوتەردى.

تەمىرتاۋدان ەل داڭقىن اسىرعان تالاي مايتالمان مەتاللۋرگتەر مەن قۇرىش قولدى قۇرىلىسشىلار شىقتى. ە.بايعازييەۆ، ا.دارىبايەۆ، م.ءمۇسىلىموۆ، ح.بايمۇرزينوۆ، پ.زاحاروۆا، پ.ليسو­ۆەنكو، ت.ادام-يۋسۋپوۆ، ا.حۆوستوۆ، ا.پان­چەنكو سياقتى ءوز ءىسىنىڭ ناعىز ايتۋلى شەبەرلەرى سوسياليستىك ەڭبەك ەرى اتاعىن الدى. ە.شيەۆسوۆ، س.دروججين، و.تيششەنكو، م.اقبييەۆ، ۆ.ماركوۆ، ت.بۇر­حانوۆ، يۋ.دۋشين، م.جانىبەكوۆ، ۆ.ەمۋ­شينسيەۆ، ۆ.ميركو، ۆ.بۋرگوۆ، گ.سيم­بال سىندى ماماندار كسرو-نىڭ جانە رەسپۋبليكامىزدىڭ مەملەكەتتىك سىيلىعىنا يە بولدى. ايتۋلى بولات بالقىتۋشى ا.ءجۇنىسوۆتىڭ ومىراۋىنا قا­زاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى، بايىر­عى مەتاللۋرگ ن.نازاربايەۆ ءوز قولى­مەن قازاقستاننىڭ ەڭبەك ەرى التىن جۇلدىزىن تاقتى.

ولاردىڭ ماماندىعى – مەتاللۋرگ. ال مەتاللۋرگتىڭ ماماندىعى باتىلدىقتى، تاپقىرلىقتى، شاپشاڭدىقتى تالاپ ەتەدى. شالىس كەتسەڭ، جازىم قىلادى. مىنە، بويىنا وسىنداي قاسيەتتەر دارىعان مامان نۇرسۇلتان نازاربايەۆ قاراعاندى مەتاللۋرگيا كومبيناتىندا پارتكوم حاتشىسى بولىپ جۇرگەندە كرەملدىڭ تورىندە، ورتالىق كوميتەتتىڭ حاتشىلىعىندا ءوزىن بار قىرىنان تانىتا ءبىلىپ، كومبيناتتىڭ مۇقتاجدارىن قورعاي ءبىلدى. سول جولعى ەرلىگى مەن وداقتىق «پراۆدا» گازەتىنە جازعان «پريچيسلەن ك وتستايۋششيم» دەگەن ماقالاسىن، ءبىز، تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىزدىڭ ءومىربايانىن زەرتتەۋشى جۋرناليستەر، اڭىز اڭگىمەدەي اۋزىمىزدان تاستامايمىز. ەندى قالاي؟! جاس ۇرپاققا ونەگە بولسىن دەپ، ونىڭ ەڭبەك جولى جۇعىستى بولسىن دەپ تىلەيمىز وسكەن وركەنگە!

تەمىرتاۋ مەتاللۋرگتەرى جىر قىلىپ ايتاتىن تاعى ءبىر جايت – 90-جىلداردىڭ ورتاسىندا وداق ىدىراپ، بۇرىنعى بايلانىستار ءۇزىلىپ، كومبينات توقتاپ قالۋعا جاقىنداعاندا پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ وسى ءبىر الىپ ءوندىرىس ورنىن قالاي امان ساقتاپ قالعاندىعى، ياعني قازىرگى «ارسەلورميتتال تەمىرتاۋ» كومپانياسى سياقتى قۋاتتى ينۆەستور تاۋىپ بەرۋى. بۇل كومپانيا، سونداي-اق، قاراعاندى كومىر باسسەينىنىڭ كوكستەلەتىن كومىر وندىرەتىن شاحتالارىن دا باۋىرىنا باستى. كومبيناتتىڭ جاڭا قوجايىنى ادامداردى جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتىپ، ۋاقىتىندا جالاقى تولەپ وتىرۋمەن قاتار، ءوندىرىستى جاڭارتىپ، جاڭا سەحتار مەن وسى زامانعى وندىرىستەر اشۋدا. سولاردىڭ اراسىنان ىستىقتاي اليۋميندەۋ ءوندىرىسىن، بولاتتى ۇزدىكسىز قۇيۋ ماشينالارىن، جاڭا سورتتى پروكات سەحىن، جاڭارتىلىپ، قايتا قۇرىلعان ءۇشىنشى جانە ءتورتىنشى دومنا پەشتەرىن ايتساق تا جەتكىلىكتى. الەمدىك داعدارىسقا قاراماستان، كومپانيا ەلباسى ۇسىنعان ۇدەمەلى يندۋستريالىق-يننوۆاسيالىق باعدارلامانىڭ بەلسەندى قاتىسۋشىسى بولىپ تابىلادى. كوپتەگەن جوبالار ويلاستىرىلعان. سونىڭ ءبىرى ءبىرقاتار ەكولوگيالىق نىساندار – سۋ دايىنداۋ كەشەنى، اگلووندىرىستەگى شاڭ تازارتۋ جۇيەسى، 1- كونۆەرتەردىڭ گاز تازارتۋ قوندىرعىسى، اك كۇيدىرۋ سەحىنداعى اينالمالى پەشتىڭ گاز تازارتۋ جەلىسى جانە ت.ت. وسى جوبالار جۇزەگە اسقاندا اۋاعا لاس زاتتاردى شىعارۋ جىلىنا 20 مىڭ تونناعا ازايماق. دەمەك، تابيعات قورعاۋ شارالارىنا قوماقتى ۇلەس بولىپ قوسىلماق. سونداي-اق، ەڭبەك قورعاۋ باعىتىندا دا جىل سايىن ايتۋلى ىستەر اتقارىلىپ كەلەدى.

قازاقستان ماگنيتكاسى – ەلىمىزدىڭ بەتكە ۇستار ءوندىرىسى. ول بۇگىندە قازاقستانداعى عانا ەمەس، حالىقارالىق ءىرى «ارسەلورميتتال» كومپانياسىندا بولات ءوندىرۋ جونىنەن ءبىرىنشى ورىن الاتىن تاڭداۋلى كاسىپورىننىڭ ءبىرى بولىپ وتىر. ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ بىلىكتى مەتاللۋرگ، ءوندىرىس ۇيىمداستىرۋشىسى، ەل ەكونوميكاسىنىڭ باس مەنەدجەرى رەتىندە قاراعاندى مەتاللۋرگيا كومبيناتىنىڭ جۇمىسىن نازاردان تىس قالدىرمايدى. قاراعاندى وبلىسىنا ساپارى كەزىندە ونىڭ سەحتارىن ارالاپ، ادامدارىنىڭ جاعدايىمەن تانىسادى، وزىمەن بىرگە قويان-قولتىق ەڭبەك ەتىپ، ارالاسقان ازاماتتارمەن ەمەن-جارقىن امانداسادى.

ەلباسى ماگنيتكادا ەڭبەك جولى باستالعانىن ماقتان ەتەدى. تەمىرتاۋ – ەلباسىنا بەرىك تۇعىر بولعان مەكەن.

بۇگىندە ەڭبەكشى قالا ءوزىنىڭ 70 جىل­دىق مەرەيتويىن زور سالتانات ۇستىندە قار­سى الماق. مەرەكەلىك شارالار ەلىمىز­ءدىڭ تاريحىنداعى ەلەۋلى وقيعالار – قا­زاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعى، ۇلى جەڭىستىڭ 70 جىلدىعى، قازاقستان حال­قى اسسامبلەياسىنىڭ، قازاقستان كونستي­تۋ­سيا­سىنىڭ 20 جىلدىعى سياقتى ايتۋلى مە­رە­كەلەرمەن ۇشتاستىرىلا وتكى­ءزى­ءلىپ، «ماڭگىلىك ەل» مۇراتىنا بەت العان قازاق­ستان حالقىنىڭ بىرلىگى مەن جا­سام­پاز­دىعىن تاعى ءبىر مارتە دالەلدەي تۇسپەك!

دەرەككوز: "ەگەمەن قازاقستان"