قازىرگى كەزدە بالالار اراسىندا قۇمار ويىننىڭ ءقاۋپى ارتىپ كەلەدى. سول سەبەپتى اتا-انالار بالالاردىڭ تەلەفونى مەن كۇندەلىكتى نەمەن اينالىساتىنىن قاداعالاۋى كەرەك. وسىعان قاتىستى Qamshy.kz اقپاراتى پسيحولوگ سۇحباتىن وقىرمان نازارىنا ۇسىنۋدى ءجون كوردىك.

— ەگەر ادام سەريالداردى ءجيى جانە كوپ كورە باستاسا نەمەسە كومپيۋتەردە ويناي باستاسا نەمەسە ۇنەمى الەۋمەتتىك جەلىلەردە وتىرسا، ءسىز سۇراق قويۋىڭىز كەرەك: ول ويىن ويناۋ ارقىلى نەدەن قاشىپ ءجۇر؟

ادەتتە، ادام ومىردەگى ىڭعايسىزدىقتان نەمەسە ودان اۋلاق بولعىسى كەلەتىندىكتەن جاقسى جاققا وزگەرۋگە تىرىسادى. جالپى، ىڭعايسىزدىقسىز ادامدار سيرەك نارسەنى وزگەرتەدى. ەرتەڭ ەسىمدە جوق اقىلدى ماقالالاردى ۇنەمى سەرفينگ نەمەسە كومپيۋتەرلىك ويىندار ادامدى ترانس ارقىلى تانىستىرادى. ول شىندىقتا نە بولىپ جاتقانىن ويلامايدى، ءبىر نارسەنى وزگەرتكىسى كەلەدى دەپ ويلامايدى.

كوبىنەسە ەسىرتكى قولدانعان ادامدار ىشە باستايدى. ءىشۋدى توقتاتىپ، ويناي باستايدى. ەگەر تاۋەلدىلىك قالىپتاسسا، وندا ونىڭ نەدەن پايدا بولعانى ماڭىزدى ەمەس. ەڭ باستىسى-سانانىڭ وزگەرگەن كۇيى. ادام باسقا شىندىقتا.

تاۋەلدىلىك پايدا بولعان كەزدە

- ەگەر ادام كوپ ويناي باستاعانىن، ينتەرنەتتە ءىلۋلى تۇرعانىن جەتكىلىكتى تۇردە تۇسىنسە، توقتاۋعا مۇمكىندىك بار. ونىڭ مىنەز-قۇلقىندا شىندىقتان قاشۋ جانە تاۋەلدىلىك باستالادى.

بۇكىل ويىن يندۋسترياسى اۋرۋدى تۇسىنۋگە نەگىزدەلگەن: ادامدار ويىنعا ادەيى كوبىرەك تارتىلۋدا. ادام ەيفوريانى باستايدى: ول الدىمەن جاسايدى، سودان كەيىن ويلايدى. بۇل ونىڭ ساناسىن بىرتىندەپ بۇزادى.

كونسترۋكتيۆتى تاۋەلدىلىكتەر بار، ال دەسترۋكتيۆتى تاۋەلدىلىكتەر بار. ءبىز ءبارىمىز اۋاعا، سۋعا تاۋەلدىمىز. ساڭىراۋقۇلاقتاردى جيناۋ دا تاۋەلدىلىك. ءبىراق بۇل سىندارلى تاۋەلدىلىك، ول بۇزىلمايدى. بالىقشى تاڭەرتەڭ كەشكە دەيىن كولدە ءبىر اپتا وتىرا المايدى.

بالالاردى ويىنعا تاۋەلدىلىكتەن قالاي قورعاۋعا بولادى

- بۇگىنگى كۇنى بالانى كومپيۋتەردەن قورعاۋ مۇمكىن ەمەس. ءبىراق كىشكەنتاي كەزىنەن باستاپ كومپيۋتەردى، پلانشەتتى، تەلەفوندى دۇرىس قابىلداۋ ماڭىزدى. ءبىز گادجەتكە ەمەس، گادجەتكە قىزمەت ەتۋىمىز كەرەك. ستيۆ دجوبس بالالارىنا ينتەرنەتتى پايدالانۋعا رۇقسات بەرمەگەنى بەكەر ەمەس. بارلىق سەنسورلىق تەلەفوندار 14 جاستان باستاپ، ويىن ارەكەتتەرى جەتەكشى بولماعان كەزدە قول جەتىمدى بولۋى بەكەر ەمەس.

بالالار 15-20 مينۋتتان ارتىق ويناي المايدى دەپ ءجيى جازادى. ءبىراق سودان كەيىن بالا ويىندى ەندى عانا باستايدى، وندا ەشقانداي ارەكەت جاساۋعا ۋاقىت جوق، ونى اياقتاۋ كەرەك. جانە ول ەرتەڭ اسىعا كۇتە باستايدى. بۇل اتا-انا ءۇشىن ءارقاشان قيىن سۇراق: ەگەر بالا ويناۋدى سۇراسا، قالاي بولۋ كەرەك.

مەنىڭ انام رەتىندە بۇل تاقىرىپتا دا تولقۋىم كوپ. مىسالى، مەن بالاما 40 مينۋت پەن ءبىر ساعات بولە الامىن. ءبىراق بۇل اپتاسىنا ءبىر رەت بولادى. قالاي دەمالىس كەزىندە ىنتالاندىرۋ ودان دا كوپ. ويتكەنى ءسىز گادجەتتى ۇنەمى الىپ جۇرگەندە، ءسىز بالانى وسىلاي ۇستايسىز. بۇل ماسەلەدە اتا-انانىڭ ءوزى ورتا جولدى ىزدەۋى كەرەك.

كومپيۋتەرلىك ويىن بالانى جاڭاسىن جاساۋعا ەمەس، بار نارسەنى تاڭداۋعا ۇيرەتەدى.

- بالا كومپيۋتەر ويناعاندا، ول ۇيدە وتىرادى، جۇگىرمەيدى، قايدا جۇرەتىنى بەلگىسىز. بۇل دا كەدەرگى ەمەس. سودان كەيىن اتا-انالار ونىڭ كومپيۋتەردە وتىرعانىنا اشۋلانسا دا، ولار ءۇشىن بۇل ءقاۋىپسىز جانە ىڭعايلى.

بالانى كومپيۋتەردەن الۋعا بولادى. ءبىراق بۇل ءۇشىن ونى ءبىر نارسە قىزىقتىرۋى كەرەك. ال انام نەمەسە اكەم شارشادى. يا، جانە ولار قانداي اۋىستىرۋدى ۇسىنادى؟ ساباققا باراسىز با؟ كىتاپ وقۋعا باراسىز با؟

ءقازىر ەرەسەكتەرگە، بالالارعا ارنالعان كوپتەگەن ۇستەل ويىندارى بار، ولاردى ۇيدە وتباسىڭىزبەن ويناۋعا جانە ولاردى جاقسىراق بىلۋگە بولادى. ولار داميدى. ءبىراق بۇل ەنەرگيانى قاجەت ەتەدى. وكىنىشكە وراي، بىزدە بالا كەزىمىزدە مۇنداي تاجىريبە بولعان جوق. ءبىز باسقاشا دەمالۋعا داعدىلانعانبىز.

شىندىعىندا، ءار بالا ويىنعا قۋانىشپەن ءتىرى قارىم-قاتىناستى قالايدى. ماسەلە تەك وسى قارىم-قاتىناس قالاي ۇيىمداستىرىلاتىندىعىندا.

ءتىرى قارىم-قاتىناستا بالا ماقسات قويۋدى جانە ولارعا قول جەتكىزۋدى، كەيبىر جانجالدى جاعدايلاردى شەشۋدى ۇيرەنەدى. بۇل كومپيۋتەرلىك ويىندا جوق. نىسان مەن تاپسىرما بار، ال بالا قاراپايىم ورىنداۋشى رەتىندە ەشتەڭە جاسامايدى.

مىسالى، ۇلدار كوشەدە سوعىس ويناۋعا شەشىم قابىلدادى. جانە ولار بۇل سوعىستى قانداي دا ءبىر جولمەن ۇيىمداستىرۋى كەرەك. تاياقتار قىلىشقا، كارتون كەسەكتەرى قالقاندارعا، سلايد مۇناراعا اينالادى. مىنە، ولار جاي ويناپ جاتقان سياقتى. ءبىراق دامۋدا ماڭىزدى ءسات بار. ولار الەمدى پايدالانۋدى جانە ونى ءوز قاجەتتىلىكتەرى ءۇشىن پايدالانۋدى ۇيرەنەدى.

سونىمەن قاتار، كوشەدەگى سوعىستا كىم كاپيتان، كىم جامان جانە كىم جاقسى بولاتىنىن كەلىسۋ كەرەك. بۇل ءوزارا ءىس-قيمىل مەن ىنتىماقتاستىق ءۇشىن ەڭ جاقسى پوليگون.

كومپيۋتەرلىك ويىندا ءبارى جاسالدى، ال بالا بار نارسەنى تاڭدايدى. سودان كەيىن ەرەسەك ومىردە ول سول ۇسىنىستاردى كۇتەدى جانە بار نارسەنى تاڭدايدى.

ويىنعا تاۋەلدىلىكتەن قالاي ارىلۋعا بولادى؟

- تۋىستارىندا ءجيى ەلەس بولادى: ول از ويناي باستادى، ءوزىن ۇستاي باستادى. ولار ونىڭ ءالى دە توزاقتا ءومىر سۇرەتىنىن تۇسىنبەيدى. تەك شىدايدى. ەگەر تاۋەلدىلىك قالىپتاسسا، وندا ناقتى شىعۋ، تولىق باس تارتۋ قيىنعا تۇسەدى.

تاۋەلدىلىكتەرمەن تەك ماماندار جۇمىس ىستەيدى. كوپتەگەن وڭالتۋ ورتالىقتارى بار. توپتىق كەزدەسۋلەر بار، جەكە كەزدەسۋلەر بار.

مامان ادامعا نە بولىپ جاتقانىن تۇسىنۋگە، ونى قابىلداۋعا جانە اۋرۋمەن ءومىر ءسۇرۋدى ۇيرەنۋگە ۇيرەتەدى. ويتكەنى، جىلدار وتكەن سايىن تاۋەلدىلىك داميدى. ەگەر ادام 10 جىل ويناماسا دا، ول قۇلاپ كەتۋى مۇمكىن.

وڭالتۋ ورتالىقتارى تۋرالى

— ەگەر ادامنىڭ ءوزى ەمدەلگىسى كەلمەسە، ونى ەمدەۋ مۇمكىن ەمەس. ءبىراق كەيدە ول نە بولىپ جاتقانىن ءوزى تۇسىنە المايدى. سودان كەيىن تۋىستارىنىڭ مىندەتى-ونى ماماندارعا جىبەرۋ. تاۋەلدىلىك تۋرالى اڭگىمە كەزىندە سوگىس بەرمەۋ، جانجال شىعارماۋ ماڭىزدى. بۇل جۇمىس ىستەمەيدى.

ءسىزدىڭ تاجىريبەڭىز تۋرالى ايتۋ ماڭىزدى. پسيحولوگيادا مەن بار-حابارلامالار: "مەن قاتتى ۋايىمدايمىن، مەن نە قيىن ەكەنىن كورەمىن. ماعان سەنىڭىز، كومەكتەسە الاتىن ادامدار بار". ءبىز ومىردە مۇنداي قارىم-قاتىناسقا ۇيرەنبەگەنبىز. بىزگە سوگىس بەرۋ وڭايىراق.

وڭالتۋ ورتالىقتارىندا تاۋەلدىلەرمەن پسيحولوگتار جۇمىس ىستەيدى. كوبىنەسە مامان بۇل اۋرۋدىڭ نە ەكەنىن، اداممەن قالاي بولۋ كەرەكتىگىن، ونى ەمدەۋگە قالاي يتەرمەلەيتىنىن تۇسىنۋگە كومەكتەسەتىن ايەلدەر كەلەدى.

ەگەر ءسىز اۋرۋحاناعا بارعىڭىز كەلمەسە، ءسىز جاي عانا مامان تابۋعا كوندىرە الاسىز. سودان كەيىن ول تاۋەلدىگە ونىمەن نە بولىپ جاتقانىن ءتۇسىندىرىپ، ەمدەۋگە ىنتالاندىرادى.

كەز-كەلگەن تاۋەلدىلىك توپتىق تەراپيادا جاقسى ەمدەلەدى. سەبەبى تاۋەلدى ادام جالعىز. تاۋەلدىلىگى جوق ادامدار ونىڭ جاعدايىن تۇسىنبەيدى جانە " سىزگە ءتوزۋ قيىن با؟». وعان قيىن. توپ جاقسى، ويتكەنى وندا بارلىق تاۋەلدىلەر بار جانە ولاردىڭ ماقساتى — ونىمەن ءومىر ءسۇرۋدى ۇيرەنۋ.