ۇلتارالىق تاتۋلىق جانە سەنىم جاراستىعى

قازاقستان حالىق اسسامبلەياسىنىڭ دوڭگەلەك ۇستەلىنەن!

ۋا‑ا، الەۋمەت! مىناۋ، تالقىلاماق بولىپ وتىرعان «ۇلتارالىق تاتۋلىق جانە سەنىم جاراستىعى» اتتى ماسەلە ‑ اسا قۇندى دا، ەرەكشە نازىك سيپاتى بار ‑ قوعامدىق قۇبىلىس ەكەنىن، ارنايى ەسكەرتكىم كەلەدى. بۇل ماسەلەنى، الداۋ مەن ارباۋسىز، ايقىن دا انىق شەشۋ ءۇشىن، ءتىپتى شىندىقتىڭ ءوزى دە ازدىق ەتەتىندىكتەن، تەك قانا اق سويلەپ اقيقاتتى ايتۋدى تالاپ ەتەدى. ەندەشە، وتكىر پىكىر دە، تۋرا ايتىلعان ءسوز دە، بىرەۋدى مۇقاتىپ‑كەمىتۋ ءۇشىن ەمەس، اق جۇرەكپەن سۇيگەن، جالعىز عانا ‑ وتاندى ‑ ارداقتاۋعا باعىشتالماق؟!..

ولاي بولسا، ەڭ اۋەلى اتا‑باباڭ مۇرا ەتكەن، تۋعان جەر مەن ارداق تۇتار وتانىمىزدىڭ اتى مەن زاتىنا توقتالۋ ءجون سياقتى. بۇگىنگى تاڭدا، «جامان تۇيەنىڭ جابۋىنداي» ايتىلىپ جۇرگەن – «قازاقستان رەسپۋبليكاسى» ‑ دەۋدىڭ ورنىنا، ەشكىمگە دە ەلىكتەۋگە ۇرىنىپ سولىقتاماي‑اق، ءالىمساقتان اتا‑بابام قالدىرعان اتاۋىمەن – «قازاق ەلى» ‑ (قازاقيا) - دەپ، مەملەكەتىمىزدىڭ اتى‑ءجونىن دۇرىستاپ اتاۋدى ۇسىنامىن. مۇنى ءداپ وسىلاي ‑ ارنايى، قاداپ ايتىپ وتىرعان سەبەبىم، ءتىپتى كەشەگى وتارلاۋ زامانىندا دا – «قازاق سسر–ى» ‑ دەپ دۇرىس اتالعانى بارلىعىڭىزعا دا بەلگىلى. ويتكەنى، قازاق مەملەكەتى ‑ اۋەل باستا قۇرىلعاننان‑اق، مونوۇلتتى–ۋنيتارلىق ەل بولعانى، بۇكىل الەم جۇرتشىلىعىنا ايان. ەندەشە، «مىڭ ءولىپ، مىڭ تىرىلە» ءجۇرىپ ‑ تاۋەلسىزدىگىن العان قازاق ەلىنىڭ – ەركىندىگىن ماتاۋشى كىم ؟ ەل مەن جەردىڭ يەسى قازاق حالقىنىڭ رۋحىن جاسىتىپ ‑ جەرىن – بولشەكتەپ، ءتىلىن – ساۋداعا سالىپ، دىنىنەن – اداستىرىپ، بولىمىسىن – ءدۇبارالاۋدىڭ ‑ سىرىن بۇكپەسىز ايتىپ، ادىلەت جولىن كورسەتە الماساق، بۇل جيىننىڭ مىسقالداي دا قاجەتى بولا قويماس ؟! قازاق حالقىنىڭ رۋحى ءوسىپ باقىتى جانباي – ۇلتارالىق تاتۋلىق تا، سەنىم جاراستىعى دا بولۋى – مۇمكىن ەمەس ؟! سوندىقتان دا، ‑ ادىلەت پەن راحىمدى – باسشىلىققا الىپ، قوعامداعى جاساندى دا جامپوز، عىلىمي نەگىزى جوق – «قازاقستاندىق ۇلت» ‑ «ءۇش تۇعىرلى ءتىل» ‑ «كوپ ۇلتتى مەملەكەت» ‑ «ۋنيتارلىق ەلدە 130-مادەنيەت» ‑ «كەلىمسەك كومپانيالاردىڭ – قازاق جاستارىن جۇمىسقا الماۋى» ‑ «قازاق جۇمىسشىلارىن قورلاۋى» ‑ ءتارىزدى قۇبىلىستاردى، اپاتقا اينالماي تۇرعاندا، ادىلەتى مەن اقيقاتىنا لايىق ءجون سىلتەۋىمىز قاجەت. بۇل باسسىزدىقتاردى، وسىناۋ مارتەبەلى جينالىسىمىزدىڭ پاراساتىمەن ايىپتاپ، جونگە كەلتىرۋدى تالاپ ەتۋ – وسى وتىرعان ازاماتتاردىڭ ار‑ۇجدانى بولماق !..

تاعىدا ءبىر اسا جاۋاپتى ماسەلە، «ءىستىڭ ءبارىن – كادر شەشەدى» ‑ دەيتىن قاناتتى ءسوزدىڭ ءمانى مەن ماعاناسىنا توقتالماي بولمايتىن ءتارىزدى. ويتكەنى، مۇنىڭ جاعدايى ءتىپتى جامان ! قازىرگى ۇكىمەت باسىندا جۇرگەن اكىمدەر مەن مينسترلەر جانە ءىرى مەكەمەلەردىڭ باسشىلارى – نە حالقىن – نە ءتىلىن – نە ءدىنىن – سىيلامايتىن، (بەزرودنىي) كوسموپوليتتەر حالقىن قاسقىرشا تالاپ، كوررۋپسياعا بەلشەسىنەن باتىپ وتىر. بۇگىنگى، قازاقستاننىڭ دۇنيەجۇزىنە تاراعان كەلبەتى وسى ؟! مۇنى قوناققا كەلگەن باسقا مەملەكەتتىڭ ەلباسىلارى (وزبەكستان) كوزگە شۇقىعانداي ەتىپ، پىكىرلەرىن اشىق ايتا باستادى. ەندى، وتىرىك داقپىرت، جالعان ماداقتى توقتاتىپ، ۇنەمى جاھاندانۋدىڭ جارمەڭكەسىن اشا بەرمەي، شەشۋىن تاپپاي سىرەسكەن – ىشكى ماسەلەگە – كوڭىل ءبولىپ، اقيقات كوزىمەن قارايتىن مەزگىل جەتتى. سىرتتان كەلگەندەردىڭ وتىرىك ماقتاۋى مەن ءوز ەسەبىنە مىعىمدىعىن كورىپ، جاندۇنيەمىز قۇلازيدى. بۇل ابەستىكتى توقتاتۋ كەرەك ! قازاق جەرىنىڭ بايلىعىمەن، ەلىمىز ۇلدە مەن بۇلدەگە ورانىپ وتىرۋعا ءتيىستى ەدى. ءبىراق، ولاي بولماي تۇر. ءتىپتى، قازاق حالقىنىڭ الەۋمەتتىك جاعدايى بۇرىنعىسىنان كوپ تومەندەپ كەتتى. مىنە، وسىنىڭ ءبارى دۇرىس شەشىلمەگەن – كادر ماسەلەسىنە – تىكەلەي بايلانىستى.

ەندىگى ءبىر ءسوز ەتۋگە تۇرارلىق ماسەلە، بۇل قازاق ەلىندە دۇنيەگە كەلگەن، «حالىق اسسامبەلياسى» اتالىناتىن جاڭا سيپاتتاعى قۇرىلىمنىڭ ءمانى مەن مازمۇنىن اشا كەتۋ ءجون سياقتى. جالپى، بۇل قۇرىلىمنىڭ – يدەياسى – اسا ابزال، تاماشا دا دارحان ەكەنى راس. ءبىراق، ‑ «جىبەكتى تۇتەالماعان – ءجۇن ەتەدى» ‑ دەيتىن ناقىلدىڭ كورىنىسىن، ونىڭ قازىرگى ساتتەگى قولدانىسىنان تانۋعا بولادى. مەنىمشە، بۇل دا سول جاندايشاپتار مەن جاعىمپازداردىڭ – «ارتىق ەتپەك بولىپ – تىرتىق قىلىپ» ‑ العانى بولسا كەرەك. ءسوز جوق، جاقسى يدەيانىڭ ءوڭىن اشىپ، اجارىنا كەلتىرىپ جەتىلدىرۋ اۋاداي قاجەت‑اق. بۇل جايىندا بىلتىرعى جىلى پرەزيدەنت اپپاراتىنا جازىپ، جاعىمدى حابار العانىمىزدى ايتا كەتكەندى ءجون سانايمىن. اسسامبلەيانىڭ 10 جىلدىعىن دا اتقارعان جۇمىستارىن زەردەلەي كەلە، ەلباسىنىڭ اتالمىش قۇرىلىمنىڭ جۇمىسىن جەتىلدىرۋ كەرەكتىگى تۋرالى ايتقان ويلارىن ەسكەرە وتىرىپ، تومەندەگىدەي وي-پىكىردى ۇسىنامىن:

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى دياسپورا وكىلدەرىنىڭ مادەني ورتالىقتارى ءدال بۇگىنگىدەي “جابىق ەسىك” تۇرىندە ەمەس، بىر-بىرىمەن ۇندەسكەن جانە بىر-بىرىنە جاۋاپتى دا اشىق بولۋى كەرەك. بۋحگالتەرلىك بالانسى مەن دەمەۋشىلەرىن جاريالاۋ ارقىلى، ولاردىڭ ەسەپ-قيساپ جۇمىستارىنا دا باقىلاۋ جاساۋ كەرەك. بولماسا، بۇل ۇيىمدار – قۇجاتتارى بويىنشا ۇكىمەت تاراپىنان قامقورلىققا مۇقتاج جاي عانا مادەني ورتالىقتار دا، ال ءىس جۇزىندە – ەرەكشەلەنگەن ءبىر ۇلت وكىلدەرىنىڭ قارجى-وندىرىستىك يمپەريالارى مەن كورپوراسيالارى.

مىسالى، الىس شەتەلدەن كەلىپ جاتقان كارىستەر، ەگەر الماتىدا وسىدان 10-15 جىل بۇرىن شامامەن 15 مىڭ كارىس تۇراتىن بولسا، بۇگىنگى كۇنى، ۇلتارالىق قاقتىعىستار بولعان وزبەكستان، قىرعىزستان، تاجىكستانداردى قويىپ، رەسەيدىڭ كارىستەرىن استىرتىن كوشى-قونىن شەشۋ ارقىلى، ءبىر الماتىنىڭ وزىندە 200000-عا ءوسىپ وتىر.

اتالمىش 130-مادەني ورتالىقتارعا، تەك سول ۇلت وكىلدەرى عانا مۇشە بولا الادى. وسى ۇيىمدار ىشىندە قانداي ۇستانىم ۇستايدى، مەملەكەت ءۇشىن بەرەر پايداسى مەن زيانىن سارالاپ-ساراپتايتىن ۇكىمەتتىك باقىلاۋ قاي دەڭگەيدە؟ بۇل جاعى بەلگىسىز؟!..جۇزگە جۋىق ورتالىقتاردىڭ ومىرىنەن ءبىر مىسال: دۇنگەن، ۇيعىر، نەمىس، ت.ب. مادەني ورتالىقتارىنىڭ «حالىق اسسامبلەياسىنا» كىرەتىن رەسپۋبليكالىق، وبلىستىق، اۋداندىق مادەني ورتالىقتارى بار.

ال ەندى وقۋ ورىندارى مەن مەكتەپتەردە، كاسىپورىن مەن جۇمىس ورىندارىندا قۇرىلسا نە بولادى؟ ءقازىردىڭ وزىندە، ءبىر عانا ۇلت وكىلدەرىنەن قۇرالعان فيرمالار

مەن كومپانيالار قانشاما! وزگە ۇلت وكىلدەرى مۇندا جۇمىسقا دا كىرە

المايدى. بۇل ‑ ەرتەڭگى سەپەراتيزىمنىڭ نەگىزى بولماق !!..

اتالمىش ورتالىقتار ءىشىنارا وزدەرىنىڭ كولەڭكەلى “مەملەكەتتىك جانە ۇكىمەتتىك جۇيەلەرىن” قۇرماۋىنا كىم كەپىلدىك بەرە الادى؟ البەتتە بۇل ‑ الەۋمەتتىك تەڭسىزدىك پەن كەلەڭسىزدىكتەرگە جول اشارى ءسوزسىز...

ۇيعىرلاردىڭ – «جەر بىزدىكى، ۇكىمەت سەنىكى» ‑ دەۋىن قالاي تۇسىنەمىز ؟..

قازاقستان حالىق اسسامبلەياسىن جەتىلدىرۋ ماقساتىندا:

1). قازاقستانداعى ۇلتتىق-مادەني ورتالىقتاردىڭ باسىن قوسىپ، ۋنيتارلىق

ەلگە لايىقتى – ورتاق ءبىر عانا مادەني ورتالىققا بىرىكتىرۋ ارقىلى ‑

ءبىرتۇتاس قازاقستان حالقىنا اينالدىرۋ. ءبىراق، بۇل – «قازاقستاندىق ۇلت»

ەمەس !

2). قازاقستان حالقى بولۋعا كەدەرگى بولىپ تۇرعان –“قازاقستان حالىقتارىنىڭ

مادەنيەتى”، “قازاقستان حالىقتارىنىڭ ءتىلى” دەپ قولدان بولۋشىلىك،

كەڭەستىك كەزەڭىنەن قالعان پسيحولوگيالىق جاساندى قالدىق.

3). وسى قالدىقتاردان ارىلىپ، ورتاق مەملەكەت تىلىندە سويلەيتىن ‑ ورتاق

ءالىپبيى، ورتاق مادەنيەتى، ورتاق ءداستۇرى بار – ءبىرتۇتاس قازاقستان

حالقى دەيتىن، جاڭا ۇلتتىق يدەولوگيا قالىپتاستىرۋ كەرەك.

ورتاق مادەني ورتالىقتاردىڭ قۇرىلىمى مەن مازمۇنىن

تومەندەگىدەي كەستەدە ۇسىنىلادى:

سوڭعى ايتار ماسەلە، ءسىرا پرەزيدەنتتىڭ ءبىلىمدى دە دۇرىس كەڭەسشىلەرى بولماعاندىقتان بولار، بىزگە شەتتەن كەلىپ اقىل ايتۋشىلار كوبەيىپ كەتتى. كەشە عانا استانادا وتكەن «حالىقارالىق ايەلدەر ءسامميتى» نە دەيدى؟ نەتكەن ۇياتتى دا، كۇلكىلى جيىن دەسەڭىز ءشى ؟! ياپىر‑اۋ، وسىنشاما «جاھانشىل» بولىپ كەتكەنىمىزدىڭ سىرى نەدە ؟ مەنىمشە، ۇكىمەت باسىندا وتىرعان شالاقازاقتار مەن كوسموپوليتتەر: – ۇلى دالا – ادامزات وركەننيەتىنىڭ بەسىگى» ‑ بولعانىن ەستىمەگەن سياقتى. ايتپەسە، ‑ دەموكراتيا، گەندەرلىك جۇيە – دەگەندى كەزىندە ۇلى دالا بۇكىل الەمگە ۇيرەتكەن ەدى عوي. دۇنيە حالقى ءالى دە سول ۇلى دالا جاساپ كەتكەن جۇيەدەن ءتالىم العاندارى ءجون. ماسەلەن، قازاق حالقى وڭ جاقتا وتىرعان قىزىن الاقانىنا سالىپ الپەشتەۋمەن قوسا، «قىرىق ۇيدەن تىيىم سالۋ» ارقىلى اسقاق تا اسەم ادەپتى ەتىپ تاربيەلەي بىلگەن. ەش ۋاقىتتا قىزدارىنىڭ نامىسىنا دا جىگەرىنە دە نۇقسان كەلتىرمەگەن. مىنە، سول قىزداردىڭ اراسىنان – باتىرلار دا، اقىندار دا، دانالار دا، پاتشالار دا – شىققان ەدى عوي. مۇنداي، گەندەرلىك جۇيەنى – قانداي ەلدەن تاباسىڭ؟ ايتىڭىزدار شى، بۇدان اسقان «گەندەرلىك ساياسات» بولۋشى ما ەدى... قازىرگى گەندەرلىك ساياساتتىڭ – سىرى مەن شىنىن اشىق ايتساق، قازاق حالقىنىڭ ءداستۇر‑سالتى مەن ۇلتتىق قۇندىلىقتارىنا قول سالۋ ءۇشىن جاسالىنىپ جاتىر. گەندەر – دەگەنىمىز، سوزدىكتەردە – «پول» نەمەسە «رود» دەلىنەتىن كورىنەدى. بۇل – ءبىر شيزوفرەنيك ساياساتشىنىڭ شىعارعان قويىرتپاعى بولسا كەرەك. ايتپەسە، انا ءتىلى مەن گراماتيكاسىندا ‑ «رودى» ‑ جوق قازاق ەلىنىڭ شەكاراسىنان اتتاتپايتىن، ءىشى تولعان ىبىلىسكە تولى – قۇبىلىس ؟! وسىنىڭ سالدارىنان، بۇگىنگى تاڭدا، وتباسىنىڭ ءبۇلىنۋى كوبەيىپ ‑ ەش ۋاقىتتا جەسىرى مەن جەتىمى بولماعان ەلدىڭ ‑ شاڭاراعى شايقالىپ تۇر. مىنە، ۇلتتىق يدەولوگياسى جوق ەلدىڭ كورەتىن كۇنى وسى !..قازاقتىڭ ەر‑ازاماتتارى ‑ ءوز وتباسىنا يە بولۋ تىزگىنىنەن اجىراي باستادى. كۇن سايىن سوتتاسقان جانە بوقتاسقان ايەلدەردەن نە كۇتۋگە بولادى ؟ مۇنى – قولىندا بيلىگى بار، ءبىراز ايەلدەر بىلەدى. بىلەدى دە – سىقىلىقتاپ كۇلەدى. ونىڭ ارتى ‑ قوس تىزەسىن قۇشاقتاعان ‑ وكىنىشكە تولى وكسىك ەكەنى دە بەلگىلى. ۇكىمەت تۇككە كەرەگى جوق الەمدىك جيىنداردى وتكىزىپ اقشا شاشقانشا، قولىنان كەلسە وتباسىنا يماندىلىق ۇسىناتىن – قازاق قىز‑كەلىنشەكتەرىنىڭ كونگرەسىن ‑ نەگە ۇيىمداستىرىپ وتكىزبەسكە ؟ ءدال وسىنداي ەل‑ىشىلىك جيىن اۋاداي قاجەت‑اق. بۇگىنگى قازاق ايەلدەرى «ەركەكتەردەن قالىپ قالدىق» دەپ لار‑شۋ بولعانشا، «انالىق پارىزىمىزدى قانشالىقتى وتەپ ءجۇرمىز» دەگەن ساۋالعا نەگە جاۋاپ ىزدەمەسكە ؟.. مىنە بۇل ‑ ايەل اتاۋلىعا تابيعات سيلاعان، نەگىزگى قۇدىرەت وسى بولسا كەرەك. ويتكەنى ولار وت باسىنىڭ – التىن دىڭگەگى ‑ ەكەنى بەلگىلى عوي. وتباسىندا بەرەكە جوق ەلدىڭ – مەملەكەتى دە بەرەكەسىز بولماق ! قازاق ايەلدەرىنىڭ دەنى اۋىلدا تۇرادى. تاۋەلسىزدىك العاننان بەرى اۋىلدىڭ كۇيى كوپ تومەندەپ، اۋىلداعى انالاردىڭ – كوبى ناۋقاس. ودان تۋعان سابيلەردىڭ دە دەنساۋلىقتارى ءماز ەمەس. جۇمىسسىز وتىرعاندار دا – اۋىل ايەلدەرى. اشقۇرساق تا – سولار... ەندەشە، «التىن القالى انالار قورىن» قۇرىپ، «جاھانشىل سامميتكە» شاشىلعانشا..، كوپبالالى انالارعا ناقتى كومەكتەر نەگە كورسەتپەسكە ؟ ءيا‑ءا بولماسا، اۋىل ايەلدەرىنە قوسىمشا ماماندىق ۇيرەتسە بولار ەدى‑اۋ. وسى ماسەلەلەرگە جاۋاپ ىزدەۋ – ناعىز سامميت سول ! جاراسى جازىلمايتىن جاھاندى تۇزەتپەك بولىپ كۇلكى بولعانشا، شاڭاراق پەن وتباسىمىزدى وڭداساق ەكەن.