Iá áııýhán nás!
(Eı adamzat balasy)
Áýelden musylman qazaqtarym!
Júzbe júz kezdespesem de, áleýmettik jelide bes jyldan beri biletin qarasaqal Sadyq Sherimbek baýyrym din lıteratýrasyn kóp jazyp júr. Osy bir názik taqyrypty dórekileý qozǵasa da, talaıdyń dinı túsiniginiń tym taıaz ekenin ortaǵa shyǵardy. Onyń dinı sarkazmdary bireýdiń dindegi dúmshe múrıtterge degen mazaq kúlkisin týǵyzsa, balaǵy da qysqa, oıy da qysqa baýyrlarymyzdyń ashýyn kernetip, jazǵysh jigittiń tozaq otyna janatynyna úkim bergizdi. Al, meniń janym aýyrdy. Júregim jylady. Nege? 
San ǵasyrlardan beri babalarymyz ustanyp kele jatqan, ishinde bóle jarylyp, alalanbaǵan osynaý dinimiz týraly tym saıaz biletinimizge; Musylmandyqty ózimizben Allanyń arasyndaǵy jeke qatynasymyz retinde emes, basqalarǵa musylman bolyp kóriný úshin ǵana qoldanatynymyzǵa; Dindi esh bilmeıtinimizge, tipti bilgimiz kelmeıtinine... Din bilimin qaıdan úırený týraly oılamaıtynymyzǵa; Búginge deıin sanamyzǵa sińirilgen dinı aqıqattardyń shynymen de aqıqat álde jalǵan ekenine bas aýyrtpaıtynymyzǵa, ımanymyzdy jetildirý úshin izdenbeıtinimizge, kóńilde tynyshtyq tappaǵan suraqtardy jaýabyn biletinderimizden suramaıtynymyzǵa janym aýyra qaıran qaldym.
Biz dindi qaıdan úırenemiz? – Qurannan. Quran kárimniń praktıkalyq kórinisi paıǵambarymyz Muhammed(s.ǵ.s)den jáne kitabymyz baıan etken barsha paıǵambarlar ómirinen. Islam dininiń barlyq suraqtaryna jaýap tabylatyn Qurannyń 2/5 bóligi qıssalarmen toltyrylǵan. Paıǵambarlardyń, sońǵy paıǵambar kelgenge deıingi qaýymdardyń tarıhtarynan bólek-bólek oqıǵalar áńgimeleıtin 2000-nan astam aıatty qıssa deımiz. Qıssa – kesip alyp túsindirilgen ómir bólikteri degen sóz, túbiri – mıkas, arabsha maǵynasy qaıshy. Quranda atalǵan qıssalar túgeldeı júzege asqan oqıǵalar. Birinshi, Quranda barlyq paıǵambardyń qıssasy joq, ekinshiden, ómirlerinen derek berilgen paıǵambarlardyń da tutas ǵumyry aıtylmaıdy. Sondaı-aq qıssalar tarıhty sóılemeıdi, tarıhtyń koordınattaryn, datasyn bermeıdi. Baıandaǵan oqıǵalarynan ǵıbrat alýdy mindetteıdi. Quran kóbinde bir oqıǵanyń keıipkerleriniń esimin bermeıdi, kisi attary men jer attary zikir etilmeýi úshin sırek berilgen. Mysaly aty atalǵan Perǵaýyn, Ábý-laqap kisi attary emes, biraq perǵaýyndyq áli jalǵasyp keledi.
Pende birdeńe sený úshin kóńilinde kúmán bolmaýy kerek. Din de solaı, óziniń aqıqatty sóıleýshi ekenin ınalýshylarynyń kúmánsiz qabyldaýyn mindetteıdi. Kúmán bolmaýy úshin bizge senýge mindettelgen dúnıe aqylǵa syıymdy, kúmánsiz, bizdiń sana shegimizdiń shekteri arasynda bolýy kerek. Másele osy jerden bastalady. Bizge dindi túsindirýshiler ylǵı da dereksiz, dáıeksiz, qıalǵa syımaıtyn áńgimemen jetkizedi. Úrkitip, qorqytady.
Mysaly Quran aıattarynyń 6236(Bismillá sózderin qosqanda 6348 aıat.) ekenin bile tura nege 6666 deımiz? Quranda Allaǵa 120-ǵa jýyq esim, sıpat berilse de, 99 dep kıeli san jasap alamyz. Jer betine jiberilgen paıǵambarlar sany da 124 myń ekeni týraly naqty derek joq, Quranda tek Muhammed(s.ǵ.s) men 24 paıǵambar esimi atalady. Adamzat balasyna alǵash Adam ǵalaısalam(Áleıhı ýá salam) paıǵambar retinde jiberilgen. 
Árıne, biz Qurandy ózimizge beıimdeýge tıis emespiz, Quranǵa beıimdelýge mindettimiz. 
Men qapyz-qarı emespin. Biraq, ózimniń kókeıimdegi bala kezden kele jatqan suraqtarǵa birneshe aptadan beri jaýap izdedim. Bul jazbany oqyǵan adamnyń meniń dinı kózqarasymdy tergep, Jannatty mekendeıtinimdi nemese Tozaqta shytyr-shytyr janatynymdy talqylamaı, bir sát dinı ustanymy, bilimi týraly oılanýyn ótine suraımyn. Kóptegen ǵalymdardyń Quran tápsirlerin tyńdadym. Búginge deıin durys dep kelgen, durysy qate túsinip kelgen, Quranda jazylǵan tómendegi úlken taqyryptarǵa nazarlaryńyzdy tartaıyn:

1. ADAMZAT QAIDA JARATYLDY, QALAI JARATYLDY?
Adam balasy(Insan) alǵash qalaı jaratyldy? Adam ǵalaıssalamnyń(Adam ata) balalary bir-birine úılendi me? Bul suraqtarǵa biz oılandyq pa?
Álemder rabbysy tutas ǵalamdy alty kúnde jaratqany Sájde súresinde aıtylady. Adam balasynyń jaratylysy týraly aıtqanda bárimizdiń aqylymyzǵa alǵash keletini adam men İbilistiń arasyndaǵy oqıǵa. Ár túrli zamandaǵy ózgergen sanaǵa saı Quran túrlishe tápsirlengen. Onyń sebebi Quranda sózder men túsinikterdiń kóp maǵynalylyǵy tehnıgi (Ál ýjýh)bar. Onyń bir mysaly Ál-Jánnat sózi. Quranda aty kezdesetin Jánnat sóziniń bári baqı dúnıedegi Jánnat maǵynasyn bermeıdi. Adam balasynyń jaratylǵan alǵashqy mekeni kóbimizdiń jańylys bilip júrgenimizdeı musylmandarǵa aqyrette súıinshilegen JÁNNAT emes. Arab tiliniń morfologıasynda jalǵaý men jurnaq sózdiń túbirin de ózgertip jiberedi. Jánnat túbiri Jánene. Jánne – joǵalý, búrkený, jasyryný, kómkerilý degen sóz. Májnún aqyly jasyrynǵan kisi maǵynasynda. Ájınne qalqan, qorǵan maǵynasynda. Jın jasyryn tirshilik degen sóz. Jánnat bolsa, ústi gúlmen, japyraqpen kómkerilip, jeri kórinbeı turǵan baqsha maǵynasyn beredi. Sájde súresinde jáne Fatyr súresinde adam balasynyń topyraqtan(balshyqtan emes) jaratylǵanyn aıtylady. Adam balasy adamǵa qajetti barlyq qajettilikterdi qanaǵattandyratyn jer betiniń bir baqshasynda jaratylǵan. 
Adam balasy Jannattan túsirilgen degen qate túsinik bar. Kerisinshe jannattan shyǵarylǵan. Adamnyń jannattan shyǵarylǵanyn baıan etken aıattaǵy «ýahabata» etistigi Musa paıǵambar qaýymynyń bir jerden basqa jerge kóshýinde de, Nuh paıǵambardyń kemesindegilerdiń kemeden túskeninde de qoldanylady. 
Quranda adam balasynyń alǵash jaratylǵany týraly aıat Adam atany tilge tıek etpeıdi. Dál osy máseleni túsindirgen Nısa súresiniń alǵashqy aıaty bizge durys tápsirlenbeı keledi. Bul aıattyń arab tilindegi túpnusqasynda eshqandaı esim berilmeıdi.
«(1) Áı adam balasy! Senderdi bir kisiden (Adam atadan) jaratqan jáne odan onyń jubaıyn (Haýa anany) jaratyp, ol ekeýinen kóptegen er, áıeldi taratqan Rabbylaryńnan qorqyńdar. Sol arqyly ózara surasqan Alladan jáne týystardan (bezýden) saqtanyńdar. Sháksiz Alla (T.) senderdi baqylaýshy.» 
Osy aıattaǵy bir kisiden sózi Adam ata túsinigine saı burmalanyp kisi dep aýdarylǵan. Arabsha maǵynada ony jan nemese bir tirshilik kózi dep aýdarý kerek. Asylynda, «Áı adam balasy» dep eń basta jaratylǵannan qıametke deıin adamzat balasyn túgeldeı qamtyp, qulaq salýǵa shaqyrady. Sodan, «senderdi bir jannan jarattyq» deıdi. Jáne «odan jubaı jarattyq» deıdi. Osy joldar «áıel erkektiń qabyrǵasynan jaratylǵan» degen dástúrli qate túsinikti de joqqa shyǵarady. Áıel erkektiń qandaı da bir súıeginen jaratylmaǵan, erkek neden jaratylsa áıel de sodan jaratylǵan. Quran tynys belgileri joq mátinder bolǵandyqtan, jalań oqýdan biz qate túsinikterge ıe bolamyz. Sondaı-aq bir erkek pen bir áıel ǵana jaratylyp, barsha adamnyń olardyń urpaǵy ekeni týraly da maǵyna bul aıattan shyqpaıdy. «Kóptegen er áıeldi taratqan rabbyńnan qorqyńdar» dep, alǵash adam balasynyń bir mezette kóptegen erkek pen kóptegen áıel jaratqanyn aıtady. Buny Quran taǵy bir aıaty dáleldeı túsedi. Hýjýrat súresiniń 13 aıatynda: 
«(13) Áı adam balasy! Shúbásyz senderdi bir er, bir áıelden (Adam, Haýadan) jarattyq. Sondaı-aq bir-birińdi tanýlaryń úshin senderdi ulttar, rýlar qyldyq. Shynynda Allanyń qasynda eń ardaqtylaryń taqýalaryń. Sháksiz Alla tolyq bilýshi, ár nárseden habar alýshy.» - deıdi. 
Iaǵnı, bir erkek, bir áıelden jarattyq deıdi. Bul aıatta da esim bermeıdi, tek jynys beriledi. Qurandy aýdarýshy Adam ata, Haýa ana túsinigine saı olardy jaqshalap, bul maǵynaǵa syıǵyzǵan. Alla osy aıatta: Bir áıel, bir erkekten dep jup-juptan, er men áıeldiń sanynyń teń jaratylǵanyn aıtady.
Zúmár súresiniń 6-aıatynda da: 
«(6) Alla (T.) senderdi bir kisiden jaratty. Sosyn odan jubaıyn jaratty. Taǵy sender úshin maldardan segiz túr paıda qyldy. Jáne senderdi analaryńnyń ishindegi úsh qarańǵylyqta bir jaratylystan keıin bir jaratylyspen jaratty. Mine osy Rabbylaryń Alla (T.), Patshalyq Oǵan tán. Odan basqa esh táńir joq. Qaıtyp burylyp barasyńdar?»
Munda da kisiden dep sol qate túsiniktiń sarynymen aýdarma berilgen. «Bir jannan, bir tirshilik kózinen jarattyq» deıdi. «Sender úshin jandy tirshilikten segiz jup jaratyldy» deıdi kelesi sóılemde(mal emes jandy tirshilik).
Bizdiń durys túsinikke ıe bolýymyz úshin Fatyr súresindegi myna aıat kómekke keledi:
«(11) Alla (T.) senderdi topyraqtan sosyn mánıden jaratyp, keıin senderdi jup-jup qyldy. Eshbir urǵashy Allanyń biliminen tys júkti bolmaıdy da, týmaıdy. Allanyń Kitabynda jazylǵan ómir uzartylmaıdy da, qysqartylmaıdy. Árıne bul Allaǵa ońaı.»
Osy aıatta «Alla senderdi topyraqtan jaratty» deıdi. Sájde súresindegi qate aýdarmadaǵydaı balshyqtan demeıdi. Jáne, osy súredi jup-jup qyldy deıdi. Iaǵnı, juptan jaratty deıdi. Bul alǵash jaratylǵan mezette jup-juptan kóp adam jaratylǵanyn naqtylaı túsedi.
Nuh súresiniń myna aıatynda, bizdiń topyraqtan jaratylǵanymyzdy, jerde ósip óngenimizdi táptishtep túsindiredi.
«(17) "Alla, senderdi jerden ósirip óndirdi."»
Adam balasy topyraqtan jaratyldy degen – kirpish qalap úı salǵandaı, Alla Taǵala adamdy topyraqty balshyq ılep, músindep, dolbarlap jasaı saldy degen sóz emes. Topyraq tekti etip jaratty degen sóz. Kıgen kıimimizge qoldanǵan maqta jerde ósedi, nemese, haıýan júni jerde ósetin shóppen qorektengen janýar júni ekenin, jegen etimiz, astyǵymyz, qural – saımanymyz, qurylys materıaldarymyz túgeldeı topyraqqa tıesili ekenin oılasaq, suraǵymyzǵa aqylǵa sıymdy jaýap alamyz.
Aǵraf súresiniń 10-aıaty da:
«(10) Rasynda senderdi jer júzine ornalastyryp ózderińe onda kún kórister jasadyq. Nendeı az shúkir etesińder.» - deı kelip, 
Adam balasynyń jer betinde jaratylǵanyn aıtady. Osydan keıingi 11-aıatta baryp, 
«(11) Rasynda senderdi jaratyp sonan keıin beıneledik. Sonan soń perishtelerge: «Adamǵa sájde qylyńdar!» dedik. Barlyǵy sájde etti. Biraq İbilis sájde etpedi de sájde etýshilerden de bolmady.»
Adam balasyna perishtelerdiń sájde etkenin, İbilistiń sájde etpegenin jazady. Osy aıat, adam balasy jaratylǵan jánnat baqshanyń jer betinde bolǵanyn kúmánsiz dáleldeı túsedi. Sondaı-aq, «senderdi jaratyp» degen kóptik maǵynasyndaǵy sóz qoldanylyp tur, ol da bir mezette kóp adamnyń jaratylǵanyna dálel.
Álı Imran súresiniń 33-aıaty bolsa, 
«(33) Negizinen Alla (T.) Adam men Nuh (Ǵ.S.) ty jáne Ybyraıym (Ǵ.S.) men Ǵymrannyń juraǵatyn álemderge ardaqty qyldy.»
Alla taǵalanyń Adam ǵalaısalamdy, Nuh ǵalaısalamdy, Ybyraıym ǵalaısalam men Imran ǵalaısalamdy da óz qaýymynan paıǵambar etip tańdap, álemge ardaqty qylǵanyn aıtady. Bir adam paıǵambar retinde tańdalýy úshin mindetti túrde kóp adam, qaýym kerek. Adam paıǵambar da paıǵambar bolyp tańdalýy úshin, demek ol sany kóp adam arasynan tańdalǵan.
Joǵarydaǵy aıattardyń bári ADAM BALASYNYŃ JERDE JARATYLǴANYN, BİR MEZETTE ER-ÁIELİNİŃ SANY BİRDEI KÓP BOLYP jaratylǵanyn túsindiredi. Bul dáleldi alǵash bolyp keltirgen Imam ál-Matýrıdı ekeni aıtylady.
Insan súresiniń alǵashqy
«(1)Adamzat eske alarlyq bir nárse bolǵanǵa deıin dáýirden birtalaı merzim ótpedi me?» aıaty bolsa, Adam balasynyń jer jaratyla salyp, birden jaratylmaǵanyn aıtady, ıaǵnı evolúsıany túsindiredi. Osy súreden keıin baryp, adamnyń neden jaratylǵanyn aıtady. Jer jaratylysynan keıin kóptegen ýaqyttan soń baryp, adam jaratylǵanyn baıandaıdy. Bul ǵylymmen qabysady. 
Joǵaryda kórgenimizdeı, Islam dininde bir máseleniń sheshimin tabý úshin tek aıatpen úkim kesýge bolmaıdy. Bir suraqqa Qurannyń irgeles emes súreleriniń túrli aıattarynan jaýap tabylyp tur. Dinı tartystardy jaqsy kóretin keıbir oıy men balaǵy qysqa jandardyń bir aıatqa qana jabysyp alyp, sheke tamyrlary adyraıyp shyǵa keletini bar. Jastarymyzdyń kóbi de bul turǵydan izdenbeıdi. 
Biz sóz etken aıattardy oqı kele, Adam atanyń ózinen jaratylǵan áıelmen úılenbegenin de kesip aıtýǵa bolady. Adam atanyń óz qabyrǵasynan jaratylǵan áıelmen úılengenin qabyl etý, onyń óz balasymen úılengenin qabyldaý degen sóz. Bul kitabı muqadeske de, adam aqylaǵyna da saı emes. Onyń balalary da bir birimen úılengen joq, sebebi ol kezde kóp adam boldy. Bir emshekten sút emgenderdiń bir-birimen úılenýin kitabymyz aram deıdi. Sút baýyr ǵana emes, bir ana emizgen, birneshe ananyń balalary bolsa da.

2. NUH PAIǴAMBARDYŃ KEMESİ TOPAN SÝDAN QALAI QUTQARYLDY? NUH QAÝYMYN JALMAǴAN TOPAN SÝ QANDAI EDİ?

Quranda eń kóp aty atalǵan paıǵambardyń biri Nuh. Qurannyń bir súresi(71-súre) de osy paıǵambar atymen atalǵan. 
Qamar súresiniń 9-10 aıattarynda Nuh ǵalaıssalamnyń óz qaýymyn dinge shaqyrý jolynda jábirlenip, sharasyzdyǵynyń eń sońynda Alladan járdem tilegeni baıandalady. 
«(9) Olardan buryn Nuh (Ǵ.S.) tyń qaýymy da ótirik degen. Qulymyzdy jasynǵa shyǵaryp: "Jyndy" degen, ári jábirlengen edi.
(10) Sonda ol, Rabbyna: "Kúdiksiz men jeńildim, maǵan nusrat ber" dep, jalbarynǵan.»
Oqıǵanyń jalǵasy Hýd súresiniń 37 aıatynda:
«(37) Kóz aldymyzda nusqaýymyz boıynsha keme jasa. Zalymdar týrasynda maǵan aıtpa! Óıtkeni, olar sýǵa batyrylady.»
Bunda Allanyń Nuh paıǵambarǵa keme jasaýdy ámir etkeni, alaıda, qaýymyńdy, ondaǵy adasýshylardy qutqarshy dep múlde jalbarynba degeni, topan sý jiberetini baıandalady. 
Kelesi 38-aıatta, keme jasap jatqan Nuh ǵalaısalamdy qaýymnyń basshylarynyń tálkek qylǵany aıtylady. Nuh ǵalaısalam olarǵa "Eger bizdi syqaq qylsańdar, biz de senderdi, bizdi syqaq qylǵandaryńdaı syqaq etemiz" deıdi. Muny ár túrli tápsirleıtinder bar, bir ǵalymdar «topan sýdan osy kememen qutylam deısiń be?» dep múshirikterdiń paıǵambardy kelemejdegenin aıtsa, bir tápsirler «bul jaqta teńiz joq qoı, bul keme qurlyqta nege kerek?» dep tańǵaldy deıdi. Sońǵysy kókeıge qonymdy. Sebebi Allanyń apatynan paıǵambar ǵana habardar edi. 39-aıat azaptardyń kimge keletinin tuspaldaıdy. Kelesi aıatta:
«(40) Aqyr ámirimiz kelgen zamanda, tandyrdan sý qaınady. Nuh (Ǵ.S.) qa: "Ol kemege ár nárseden bir jup jáne buryn úkim etilgennen basqa semáńdy ornalastyr. Ári ıman keltirgenderdi de al" dedik. Negizinde onymen birge ıman keltirgen óte az ǵana edi.»
Quranda «ámirimiz kelgende» sózi azabymyz kelgende maǵynasyn beredi. 
«(40) háttá ız̃á jáá ámrýná ýáfárát tánnýýrý» arabshasynan da, «(40) Aqyr ámirimiz kelgen zamanda, tandyrdan sý qaınady.» qazaqshasynan da kórgendeı, tandyrdyń tutanyp, buqar atyp, sý qaınaǵanyn, bul kemeniń júrýge daıyndyǵy ekenin baıqaımyz. Osy jerden býdyń potensıaldyq energıasyn kınetıkalyq energıaǵa, odan keıin ony aınalýshy biliktiń mehanıkalyq energıasyna túrlendiretin qozǵaltqysh mashına Nuh zamanynda bolǵanyn anyq baıqaımyz. 
Osy aıatta, Nuh ǵalaısalamǵa kemesine «ár nárseden bir jup, buryn úkim etilgen, dinge kelmegen uly jáne áıelinen basqa otbasyn(Qurannyń aýdarmasyna semá sózi qalaı kirip ketkenin túsine almadym), ıman etkenderdi» ornalastyrýy ámir etiledi. Aıattyń sońǵy sóılemindegideı ıman etkender sany kóp te emes bolǵan. 
41-aıat Nuh ǵalaıssalamnyń Allanyń atymen kemege shaqyrǵanyn, 42-aıat, kemeniń taýlardaı tolqyndar arasynda bolǵanyn aıtady. Sonda Nuh ǵalaısalam: «aırylýda bolǵan ulyna: "Áı balaqaıym! Bizben birge kemege otyr, qarsy bolýshylardan bolma!",- dep dybystady.»
Biletinimizdeı, Nuh uly dinsiz edi, sondaı bolsa da, ol ózi paıǵambar bolsa da, áke bolsa da, alapat daýyl kelip tursa da dinsiz ulyn, (ıá býnáııá) «balaqaıym» dep shaqyrady. Qoshaqanym dep, qulynym dep jumsaq júrekpen, iltıpatpen táýbege kelip, kemege minýin shaqyrady. Bul, dinge shaqyrýshylar úshin óte úlken úlgi, dindi túsindirý úshin qarsydaǵy kim bolsa da oǵan izet, iltıpat kórsetýge nusqaıdy. Mundaı iltıfat Saffat súresinde de, Ibrahım paıǵambardyń butqa tabynatyn ákesimen dıalogynda da kezigedi. Kóshede kórip júrgenimizdeı, uzyn saqal, aq dambal kıip, «tilińdi kálımaǵa keltir, áıtpese tozaqta janasyń» dep qorqytyp, zekıtinder órnek alýy kerek. Árıne, 43-aıat Nuh uly Kenǵan táýbe etpegenin, taýǵa tyrbanyp shyǵyp qutylam dep sýǵa ketkenin baıandaıdy. 44-aıatta sý toqtalyp, zalymdardyń joq bolǵany aıtylady. Kelesi aıattar dıalogty órbitedi:
«(45) Nuh (Ǵ.S.) Rabbyna dabystap: "Rabbym! Kúdiksiz ulym semámnan ǵoı. Sháksiz ýádeń haq. Sondaı-aq Sen eń týra úkim etýshisiń" dedi.»
(46) (Alla): "Áı Nuh! Ol, semáńnan emes. Óıtkeni, onyń isi durys emes. Sondyqtan bilmegen bir nárseni Menen tileme. Seni nadandardan bolmaýyńdy nasıhattaımyn" dedi.
(47) (Nuh Ǵ.S.): "Rabbym! Rasynda bilmegenimdi Senen tileýden ózińe sıynamyn. Eger meni jarylqamasań, maǵan márhamet etpeseń zıanǵa ushyraýshylardan bolarmyn" dedi.
(48) "Áı Nuh! Saǵan, senimen birge bolǵan toptarǵa bizden sálemettik, molshylyqpen kemeden tús! Bir talaı topty dúnıede paıdalandyramyz da sonan keıin olar bizdiń kúızeltýshi azabymyzǵa ushyraıdy" delindi.
Nuh balasy degende ol 7-8 jastaǵy bala emes, úlken kisi bolǵan. Nuh uzyn ómir súrgen adam. Paıǵambarlyǵy da ómiriniń sońynda bolǵan. Biz budan bir ákeniń de, dinsiz ulyna Allanyń azaby aldynda arasha bola almaıtynyn túsinemiz. Eń bastysy, bundaǵy keme bir sımvol edi. Ol Islam. Bul kemege min demek, ıslamǵa, quranǵa kel degen sóz. Kim ıslam dinin ustansa ol Allanyń marhametinde bolmaq. 
Al, osy qıssany ańyzǵa aınaldyryp jibergenderdiń kesirinen berekesiz suraqtar buryn mıymdy mazalaıtyn. Bizge Nuh kemesine barsha tirshilik ıesinen bir jup qoıylatyny aıtylǵanda biz bul máseleni aqylymyzǵa syıdyra almaı qalamyz. Oılap qarasańyz, jerdiń 79 paıyzyn alatyn sý áleminde jasaıtyn tirshilik ıeleriniń ol kemege alynýynyń ne qajeti bar? Ekinshi bir shetinen, topan sý haıýandarǵa emes, qaýymǵa keldi. Nuh pen kemege mingen musylmandar tek óz aımaǵyndaǵy janýarlardy ǵana kemege alǵan. Shyndyǵynda bul oqıǵa haıýandardy topan sýdan qutqarý operasıasy emes edi. Tipti, topan sý jer betin alaqandaı qurǵaq jer qalmaıtyndaı qylyp baspaǵan. Óıtýine qajet te emes, ol kezde adam sany az edi, adam aıaq baspaǵan jerge topan sý jiberýdiń de keregi joq. Tek, sol qaýym jasaǵan óńirdi ǵana topan sý aldy. Din ǵalymdary ol aýmaqty qos ózenniń arasyndaǵy Mesopotamıa dep boljaıdy. Al, ol kemeniń qýattylyǵy óz zamanynyń eń ozyq tehnologıasy edi. Búgingideı sıfrlyq tehnologıamen jasalmasa da bý týrbınaly, taýdaı tolqyndardyń arasynda júzgen orasan úlken keme bolǵany anyq.
Kezekti bir másele 'Ankábýt súresiniń 14-aıatynda:
«(14) Ras Nuh (Ǵ.S.) ty eline jiberdik. Sonda olardyń ishinde toǵyz júz elý jyl turdy. Sol ýaqytta olardy topan basyp aldy, olar; zalym edi.»
Aıattyń tupnusqa maǵynasynda: «(14) ýáláqad ársálná nýýhán ılá qaýmıhı(Alla Taǵala deıdi: Nuh(Ǵ.S)-dy qaýymyna biz jiberdik). fálábıs̃á fııhım(Nuh olardyń arasynda jasady) álfá sánátın(Myń jyl) ıllá(Biraq) hamsııná amán(Elý jylsyz) fááhaz̃áhýmýt týýfáný ýáhým zalımýýn»
Bul jerde úlken tildik sheberlik qoldanylǵan. Quran 950 dep tike jazbaǵan. Álfá(myń) sózi Quranda birneshe jerde kezdesedi, kóptik maǵynasyn beredi. Bul aıatty Nuh óz qaýymy arasynda uzaq jyl ómir súrdi, biraq onyń elý jyly ǵana nátıjeli boldy deıtin tápsir bar. Ekinshi bir tápsir bolsa, sáná(jyl) sózin aı retinde taratatyndar bar. Myń aı adam ómirinde shamamen 83 jyl. Iaǵnı, Nuh óz qaýymy arasynda 4-5 jyl ǵana nátıjeli ǵumyr keshti maǵynasynda. Buny adam aqyly qabyldaıdy. «Qadir túniniń myń aıdan da qaıyrly» sıpaty da, ǵumyry bosqa ótpeýdi túsindiredi. Iaǵnı, Qurandy ańyzdar arqyly emes, óziniń shynaıy bolmysymen, nusqaǵan joly arqyly túsinýimiz kerek.

3. IBRAHIM PAIǴAMBARǴA ULYN QURBANǴA SHALÝ ÁMİR ETİLDİ ME? QUSTARDY ÓLTİRİP, TİRİLTTİ ME?

Ibrahım barsha dinderdiń atasy retinde sanalatyn paıǵambar. Árıne, barsha din deıtin din joq, tek din Islam. Islam dini Allanyń bizge ámir etken dininiń búgingi aty, ustanǵan dinimizdiń sońǵy tizbegi. Islam tek Muhammed(s.ǵ.s)den bastalǵan joq. Ol Adam ǵalaısalamnan beri jalǵasyp keledi. 
«(260) Sonaý zamanda Ybyraıym (Ǵ.S.): «Rabbym! Ólikti qaıtyp tiriltesiń, maǵan kórset» dedi. (Alla): «Maǵan senbeısiń be?»,- dedi. (Ybyraıym Ǵ.S.): «Árıne senemin, biraq júregim ornyqsyn» dedi. (Alla T.): «Qustardan tórteý usta da ózińe úıirlestirip, (soıyp aralastyr.) Sonsoń ár taýdyń basyna bir bólshegin qoı da sonan keıin olardy shaqyr; dereý saǵan jetip keledi. Kúdiksiz Allanyń óte ústem hıkmet ıesi ekenin bil» dedi. (Ybyraıym Ǵ.S.) Buıyrylǵandy oryndady. Allanyń ámiri boıynsha qustar tirilip keldi.»
Osy aıatty bala kezimizde úlkender ańyz etip aıtatyn. Múmkin talaıyńyz estigen shyǵarsyz, keıbir kisiler tipti 4 qusty ezip, parshalap dep ásirelep jiberetin. Men, olaı táni bólingen tirshilik ıesiniń bul dúnıede qaıta tiriletinine kúmán keltiretin edim. Árıne, Allanyń qudireti sheksiz, alaıda ol birde bir paıǵambaryna ózge adamdardan ústin sıqyr nemese qandaı da bir óner bermegen. Qoryqqanyna ǵana tabynatyn adam balasy olaı bolsa paıǵambarlardyń ózine tabynyp keter edi. Joǵarydaǵy aıatta «soıyp» degen sóz jaqshada alynǵan. Túpnusqada jazylmaǵan sóz. Ibrahım paıǵambar júregim ornyqsyn dep joǵarydaǵydaı suraq qoıady jaratýshyǵa. Alla da oǵan perishteler arqyly jaýap beredi. Qarańyz, bul jerden ne túsinemiz? Eger, Paıǵambar bolǵan kisi paıǵambar bolyp ta, Allaǵa «ólikti qaıtyp tiriltetinińdi kórset» dese, biz qarapaıym pende retinde odan da beter suraqty qoıa alamyz. Adamdar suraq qoıǵannan dinnen shyqpaıdy, suraýsyz, kózsiz seniminiń arqasynda aqıqattan adasyp dinnen shyǵýy múmkin. Aqıqat jolyndaǵy suraq musylmandy dininen shyǵarmaıdy. Suraqtar ımandy álsiretpeıdi, ımandy bekite túsedi. Sondyqtan ár qashan suraýǵa, talpynysy bolýǵa tıis.
Biz sóz qozǵaǵan aıatta, Alla Ibrahım ǵalaısalamǵa ushqan tirshilik ıesinen 4-eýin alýdy, asyrap, ózine úıretýdi ámir etedi. Múmkin, bul adam balasynyń alǵash ret qusty qolǵa úıretýi. Qustar qolǵa úıretilgen soń ony daýys jeterlik tórt tóbege bólek-bólek ornalastyrady. Ibrahım ǵalaısalam olardy shaqyrǵanda qustar ushyp keldi. Iaǵnı, olar óltirilmedi, tirilmedi. Budan ne ańǵaramyz? 7-8 kún qolda jem jegen qustaryń, asyraýshy ıesi shaqyrǵanda qustar qaıtyp keledi de, barlyq jaratylysy boıynsha Allaǵa qaryzdar adam balasy Aqyrette jaratýshysy shaqyrǵanda qaıtyp barmaı ma? Árıne barady. Adamdar adam balasynyń túsinigi boıynsha ǵana óledi, Allanyń quzyrynda ólmeıdi. 
Ibrahım paıǵambar týraly Ánǵam súresiniń tómendegi aıattary da úlken maǵynaǵa toly:
(76) Ony tún qaptaǵan sátte, bir juldyz kórdi de: «osy meniń Rabbym» dedi. Juldyz batqan kezde; «Batatyndardy jaqsy kórmeımin» dedi.
(77) Týǵan aıdy kórgende: «Osy meniń Rabbym» dedi. Ol batqanda: «Eger Rabbym týra jolǵa salmaǵan bolsa edi, árıne men de adasqan elden bolar edim» dedi.
(78) Jáne shyqqan kúndi kórgende: «osy meniń Rabbym, mynaý úlkenirek» dedi. Ol batqan sátte: «Áı qaýymym! Rasynda, sender Allaǵa ortaq qosqan nárselerden bezdim» dedi.
Árıne, Ibrahım aty bul aıattardyń aldynda atalady. 74-75 aıattarda ol ákesiniń putqa tabynǵanyn synaıdy. Bul mysaldar arqyly Ibrahım ǵalaısalam juldyzǵa, aıǵa, kúnge, putqa tabynbaýǵa shaqyrdy.
Ibrahım paıǵambarymyzǵa perishtelerdiń keletini týraly aıattar bar. Onyń náresteli bolatynyn jolaı súıinshilegen perishtelerge áıeliniń kúletini ár túrli talqylanyp jatady. Zarıat súresiniń 25-30 aıatynda, Hıjr súresiniń 52-55 aıatynda, Hýd súresiniń 69-74 aıatynda Saranyń nárestemen súıinshilengen kezde kúledi. Shyndyǵynda ol qartań tartqan áıel bolǵandyqtan, zaryǵa kútken balasyn ómirge ákeletin habarǵa rızashylyqtan kúledi. Aıattarda, perishtelerdiń kisi beınesinde kelgeni aıtylady. Olarǵa semiz buzaýdan dastarhan jaıylady, olar jemegende ǵana perishte ekenin biledi. Iaǵnı, bul aıattar áıel adamnyń erkekter arasynda otyrýyna, kúlýine bolatynyn túsindiredi. Búgingi tańda keıbir dinshil qazekem qatynyn jasyryp, qonaǵyna erkek basymen shaı quıyp júredi. Solarǵa úlgi kórsetedi. Ekinshi bir shetinen Zakarıa paıǵambar men jarynyń Iahıany kútetini sıaqty nárestege zaryqqandardyń úmit úzbese, tipti qartań jastaǵylardyń da bala súıe alatynyn túsindiredi. 
Ibrahım paıǵambar úlken talantqa, kúsh-jigerge ıe bolyp jaratylǵan. Ol týraly Ánbıa súresiniń 51-aıaty baıan etedi. Solaı bola tura, sóz etken paıǵambarymyzǵa óz ulyn qurbandyqqa shalmaqshy bola ma? 
Alla Quranda, Máıda súresinde:
«(32) Sonyń saldarynan Izraıl urpaqtaryna: Kim kisi óltirmegen nemese jer júzinde buzaqylyq qylmaǵan bireýdi óltirse, sonda shynaıy túrde barlyq adamdy óltirgenmen jáne kim ony tiriltse (ólimnen qutqarsa), barlyq adamdy tiriltkenmen teń dep jazdyq. Rasynda olarǵa elshilerimiz ashyq dáleldermen keldi. Biraq sodan keıin de olardyń kóbiregi jer júzinde shekten shyǵýshylar boldy.»
Aıaty arqyly bir kisini óltirýdiń úkimi búkil adamdy óltirýmen birdeı ekenin anyq jazady.
Alla, kitabynda osylaı jazady da, paıǵambaryna balańdy qurban et dep ámir ete me?
Shyndyǵynda, osy Máıda súresinde Qurban rásiminiń Adam ǵalaısalamnan beri bar ekeni aıtylady. 
Saffat súresiniń 99-113 aıattarynda Ibrahım ǵalaısalamnyń qurban máselesi aıtylady. 
«(102) Uly (Ysmaıyl) ózimen birge júrýge jetken kezde: "Balaqaıym! Seni túsimde baýyzdaǵanymdy kóremin; nazar aýdar, kózqarasyń ne?",- dedi. Ol: "Áı áketaıym! Ózińe ne ámir etilse, ony orynda. Alla qalasa, meni sabyrlylardan tabarsyń" dedi.
(103) Sóıtip ekeýi de unap, ákesi ony mańdaıynyń ústine jatqyzady.
(104) Biz, oǵan: "Áı Ybyraıym!",- dep, dybystadyq.
(105) "Ras túsińdi shynǵa shyǵardyń. Kúdiksiz izgi is istegenderdi osylaısha synaımyz" (dedik).
(106) Shyn máninde Bul bir ashyq synaý edi.
(107) Ony iri bir qurbandyqqa aýystyrdyq.»
Iaǵnı, Ibrahım ǵalaısalamǵa balasyn qurbandyqqa shalý ámiri Alladan ýahı etilmeıdi. Tek túsinde kórip júredi. Endi ǵana júretin jaqsa kelgen balasynan tek túsin suraıdy. Bizdiń sanamyzǵa sińgendeı qurbanǵa shalam demeıdi. Ibrahım ǵalaısalam ıman etpegen ákesinen ımanǵa kelmegen soń ýaz keshken edim. Bul túsin de ýahı ma dep alańdaıdy. Sol kezde Alla ony ol túsinen qutqaryp, qurbandyq mal syılyq etedi. Basym sandy ǵalymdardyń pikirinshe ol balanyń Ismaıyl bolýy múmkin. Áıtpese, ol balanyń túpnusqada aty atalmaıdy. Iaǵnı, bul aıattarda biz biletin kók qoshqar da, tasty shaýyp, balanyń tamaǵynda ótpeı qalatyn pyshaq ta joq. Osy máseleler quranda ashyq jazylsa da, jyl saıyn ramazanda qalaı qurban shalýy túsindirilip jatady, teledıdardaǵy habarlarda, saıttarda birneshe suraq jyl saıyn jaýap berilse de qaıta surala beredi. Budan bizdiń esh izdenbeıtinimizdiń qorytyndysyn shyǵarýǵa bolady.
***
Qaı bir jyldary Qazaqstanda jastar, mektep oqýshylary jappaı namaz oqyp, meshitke baryp júrdi(7-8 jyl buryn, qazir dep kóp shyǵar árıne, adasyp ketpeı týra jolmen júretinder kóbeıe bersin!). Sol kezderde meshitterde qabir azaby týraly kitaptar bolatyn. İshin ashyp oqysań aqylyńa kirip bolmaıtyn qubyjyqtardyń qabirde adamdy qalaı qınaıtyny týraly baıandaıdy. Azaptaýdyń 90 túri bar dersiń. Olardy oqyǵanda meniń júregime úreı uıalaıtyn. Adamdardy izgilikke, jaqsylyqqa shaqyryp jazylsa bir sári, myna amaldy istemediń, bitti aqyretke deıin jatasyń azaptanyp. 
Islam meıirimniń, shapaǵattyń dini. Táýbege kelseń ár zaman keshirim bar. Úreıdiń dini emes. Sol kitaptarda jazylatyn bárzaq álemi degenimiz asylynda ólim perdesi maǵynasyn beretinin jaqynda ǵana bildim. Bárzaq – perde, bóget maǵynasyn beredi. Quran qabirde azap baryn birde bir aıatynda aıtpaıdy eken. Tek ólim sátin baıan etedi. Bul dúnıedegi júrgen jolyna qaraı árkimge ólim ártúrli keledi. Ázireıil deıtin de perishteniń aty Quranda joq, Múńkir, Nánkir deıtin de suraqshy perishteniń aty kezdespeıdi. Tek Melekı máýtún – ólim perishteleri esimi kezdesedi. Quranda qıamet týraly, jánnat pen jahannam týraly óte kóp jazylǵan. Allanyń azaby týraly tek jahannam baıandalady. Qabirdegi azaptan sóz etilmeıdi. Qabir azaby arqyly adamdardy qorqytý kimge kerek esep ekenin túsine almadym. Jánnat pen jahannamnyń qıamette ǵana jasalatynyn, qazir joq ekenin de quran óziniń aıattarymen dáleldeıdi. Bul da, adam balasynyń jer betinde jaralǵanyna dálel. Men bul taqyryptardy 40 jyl qapyz bolǵan ondaǵan profesorlardyń tápsirinen tyńdadym, salystyrdym. Alty aı medrese oqyp, ımam bop ketkenderden emes. 
Ólim, Jánnat pen Jahannam ǵaıyptyń máselesi bolǵandyqtan oısha soǵatyn, joramal jasaıtyn, syrttaı sıpat beretin taqyryp emes. Bul taqyryptardy talqylaý úshin Qurandy tolyq maǵynasynda jatqa bilý shart. Tiliń de, júregiń de, aqylyń da oqı bilýi kerek. Ol deńgeıge jetpeıinshe, úsh súre jattap alyp, tartysa beretin ásire musylmandarmen dıalog qurý da qıyn. Qurannyń shynaıy maǵynasyn túsinbeıinshe kókke munaralarynyń boıy talasqan meshitter salý da paıda bermes-aý.
Biz, «myna qyz orandy, oranbady, myna jigit durys dáret almady, ananyń mázhaby» dep júrgende basqa elder aıǵa ushyp, tehnologıasyn damytyp jatyr. Din – árkimniń jeke kózqarasy. Jeke ustanymy. Sondyqtan jeke kúresi, ishki kúresi, odan jeńilse de ár kim ózi moınymen kóterýi kerek. Sozyp kóp jazýǵa bolar edi, biraq men dintanýshy emespin. Jazǵanym jolynan aýytqyǵan bolsa, Dintanýshy Akhan Merkit, Azat Onaibekov, Wulan Zamken, Erik Kozbakov, Ayserik Seitmurat,Týlegen Ýmırzakovıch Taldybaev sıaqty dostarym anaǵurlym ashyq túrde syn-pikirin aıta jatar. Dosay aǵamyz ne deıdi eken?
P.S: 
«Qalam, 68:1 Nýn. Qalam ári onyń jazǵan nárselerine sert.
Dýha, 93:2 Tym-tyrys túnge ant.
Tákýır, 81 Colǵyndaǵan juldyzdarǵa sert, (15)
Júrip baryp batqan juldyzdarǵa ant. (16)
Qarańǵylana bastaǵan túnge sert, (17)
Aǵara bastaǵan tańǵa sert; (18)» sıaqty qasıetti aıattarmen taraýlarynyń basyn bastaǵan Muhtar Maǵaýın «Men» ǵumyrnamalyq hamsasynda Halıfa Altaı aýdarǵan Quran Kárim qazaqsha maǵynasynyń oqyrmanǵa tili aýyr ekenin aıtady. Jańylmasam 1999 jylǵy shyqqan birinshi kitabynda ol kisi aldaǵy ýaqytta maǵynasyn joǵaltpaı Qurandy ádebı aýdarmamen aýdaratynyn jazyp edi, aýdardy ma eken?

Nurǵalı Nurtaı