Alys-jaqyn shetelderde ulty úshin mańdaı terin tógip, eleýli eńbek etip júrgen qandastarymyz barshylyq. Sonyń biri – Qytaıdaǵy qazaqqa ǵana emes, mıllıardtar eline esimi málim, 2008 jylǵy Beıjiń Olımpıadasynyń qola júldegeri Qanat Islamulynyń alǵashqy bapkeri, QHR Altaı aımaqtyq boks quramasynyń bas bapkeri Murat Boshaıuly. Jaqynda ǵana jeke saparmen Astanada bolyp qaıtqan jattyqtyrýshy qazaq jýrnalıserimen suhbattasypty.
– Qytaıdaǵy qazaq boksyna eleýli eńbek sińirgen jalǵyz qazaq azamaty ekenińizdi el jaqsy biledi. Qanat Islamnan keıin arǵy bette qazaq boksy quldyrap ketken joq pa? – Olaı dep aıtýǵa bolmaıdy. Qazir de talantty qazaq balalary jetip artylady. Qanat Qytaıdaǵy qazaq boksynyń sara jolyn salyp ketti. Al, jol uzara beredi, kerýen toqtamaıdy. Ár nárseniń óz ýaqyty bolady, Qanat ózin óz dáýirinde tanytty. Biz qazir 1996-2000 jyldar aralyǵynda dúnıege kelgen balalardy tárbıelep jatyrmyz. Bir Olımpıada chempıonyn bir jylda bolmasa eki jylda tárbıelep shyǵarý múmkin emes. Keıbir bapkerler shákirtin Olımp shyńyna shyǵarý úshin búkil ómirin saryp etedi.Sóıtip júrgende tipti, chempıon shyǵara almaı ketetinderi qanshama?! Sol úshin Qanattan keıin Qytaıdaǵy qazaqtarda boks mektebi jabyldy degen oıdan aýlaq bolýlaryńyz kerek. – Qazir arǵy bette bolashaǵynan úmit kúttiretin jastardan kimder bar? – Týra burynǵy Qanattyń salmaǵynda, ıaǵnı 69 kelige deıingi salmaq dárejesinde 1996 jyly týǵan Toqtar Tańatuly degen óte talantty balamyz bar. Men ony 9 jasynan beri tárbıelep kelemin. Toqtar qazir Shynjań ólkesiniń úsh dúrkin chempıony, QHR-diń jastar arasyndaǵy birinshiliginde bir ret bas júldeni, eki ret ekinshi oryndy jeńip aldy. Toqtardy byltyr osy Qazaqstanda ótken bir joldastyq kezdesýge jibergen edik. Óz salmaǵynda ekinshi oryndy alyp qaıtty. Sonda belgili bapker Tursynǵalı Edilov maǵan qońyraý shalyp, myna shákirtińniń boıynan úlken talantty baıqadym. Múmkin bolsa elge erterek kelýine jaǵdaı jasasańshy dep edi. – Toqtardan basqa taǵy kimder bar? – Ulpar Qarqynuly degen azamat bar. Bul da 1996 jyldyń týmasy. Ol qazir Beıjiń ólkelik kásiptik boks mektebiniń múshesi. Jasóspirimder arasynda 70 kelide óner kórsetip júr. Ulpar qazir osy salmaqta Qytaı boıynsha №1 boksshy bolyp tur. Mine, osy eki bala qazirgi Qytaı qazaqtarynyń ishindegi eń myqty balalar. Aldaǵy ýaqytta Azıa, álem birinshilikterinde, tipti, Olımpıada oıyndarynda top jarady degen úmitimiz zor. Bulardan bólek 1999 jyly týǵan Aqerke Qanatuly degen jas sportshymyz bar. Aqerke de Shyńjańnyń eki dúrkin chempıony atandy. Bul balany osy jazda ótetin Qytaıdyń respýblıkalyq jastar men jasóspirimder birinshiligine daıyndap jatyrmyz. Qytaıdyń birinshiliginde top jarý degen búginde Olımpıadada top jarǵanmen birdeı bolyp tur. Dál qazirgi qarqynynan tanbasa bul baýyrymyz da bolashaqta úlken belesterdi baǵyndyrady degen senimdemiz. –Qanat ketip qalǵan soń Qytaı ókimetiniń qazaq sportshylaryna degen kózqarasy ózgerip ketken joq pa? – Qanat alǵash ketip qalǵan kezde azdap áńgimeler bolǵany shyndyq. Biraq, ýaqyt óte kele umytyldy. Buryndary qytaılar halyqaralyq jarystarǵa, shetelderge tek óz sportshylaryn jiberetin. Muny ultyna qarap bóldi deýge bolmaıdy. Ol kezderde az ulttar sportqa búgingideı den qoıyp, bel sheshe kirise qoımaǵan. Mal baǵyp, taý-tasty aralap, kóship-qonyp júrdi. Boıynda Alla bergen kúshi bar jigitterdiń erligi tek tas kóterip, toı-tomalaqta bir-birin jyqqanymen ǵana baǵalanyp keldi. Sportpen kásibı túrde aınalysqan joq. Qytaıdaǵy qazaqtardyń sportqa degen qyzyǵýshylyǵy sońǵy 10 jyldan beri arta tústi. Qazir Qytaı ókimeti bizdi ultqa bólip jatqan joq. Myqtysyń ba, ózińdi dáleldediń be, eshkim shetke qaǵyp, keýdeńnen ıtermeıdi. Kerisinshe, qýana qarsy alady. Jaǵdaıyńdy jasaıdy. Tek olardyń úmitin aqtaı bilý kerek. – Ótken jyly kúzde Almatyda bokstan álem birinshiligi ótti. Sol birinshilikti ózińiz de kelip tamashaladyńyz. Qytaı boksshylary 2011 jyly Bakýde ótken álem chempıonatynda 1 altyn, 1 qola medal enshilegen bolatyn. Al, Almatyda 10 boksshysynyń toǵyzy alǵashqy irikteý synynda, bir boksshysy ekinshi aınalymda jarys jolynan shyǵyp qaldy. Bul neni bildiredi? – Bul jerden eshqandaı saıası astar izdeýdiń qajeti joq. Almatydaǵy álem chempıonatyna Qytaı kileń órimdeı jas boksshylaryn alyp keldi. Olardyń barlyǵy 18-21 jas aralyǵyndaǵy jastar. Qytaıdyń ózderiniń tórt jylda bir ótkizetin spartakıada oıyndary bar. Mine, osy jarysty qytaılar Olımpıada Oıyndarynan da joǵary baǵalaıdy. Álem birinshiliginiń aldynda sol spartakıada oıyndaryn ótkizgen bolatyn. Álem chempıonaty Qytaıdyń negizgi quramasy sol alamannan keıin demalysqa ketken ýaqytqa týra keldi de, sol báıgede 4-5-6-oryndarǵa ıe bolǵan boksshylaryn tájirıbe jınaqtasyn degen maqsatpen ǵana alyp kelgen bolatyn. Olardyń barlyǵynyń da alǵashqy irikteýden ary asa almaýynyń sebebi sol ǵana. – Qytaı sporty sońǵy jyldary qatty damyp ketti. Qupıasy nede? – Qytaı qol sozym jerdi emes, kóz ushyndaǵy jerdi kózdeıdi. Sonyń arqasynda tek sporty ǵana emes, barlyq salasy adam tanymastaı ózgerip damyp ketti. Biraq, sport túrleriniń ishinde boksqa kishkene bas aýyrtyp otyrǵan jaıy bar. – Ol qandaı bas aýrý? Joǵaryda qazaqtardan talantty jastar shyǵyp keledi degen joqsyz ba? – (Kúldi) Eki-úsh qazaq Qytaıdyń ulttyq quramasyn tolyqtyra almaıdy ǵoı. Olardyń bas qatyryp otyrǵany 2016 jyly Brazılıada ótetin jazǵy Olımpıada Oıyndary. Qytaıdyń ulttyq quramasyndaǵy myqty boksshylarynyń qazir jastary kelip qaldy. Osynyń aldyndaǵy spartakıadada top jarǵan boksshylarynyń da 2016 jylǵa deıin jastary ulǵaıady. Olar sol úshin qazirden bastap jumys istep jatyr. Úsh dúrkin álem, eki dúrkin Olımpıada chempıony atanǵan jeńil salmaqtaǵy sańlaǵy Zoý Shımın kásipqoı boksqa ketip qalǵanyn jaqsy bilesizder. Endi sol Zoý sıaqty talanttardy jasaqtap, jańa komanda qurmaqshy. – Ózińiz jattyqtyryp jatqan balalardyń ishinde basqa ult ókilderi bar ma? – Bapker shákirtterin eshqashan ultqa bólmeýi kerek. Shyńjań ólkesi Qytaıdyń kóp ult qonystanǵan aımaǵy. Qabanyń ózinde birneshe ult ókilderi turady. Meniń tárbıelep jatqan komandamnyń 90 paıyzy qazaq balalary. 10 paıyzy ǵana basqa ult ókilderinen. Onyń ishinde uıǵyrlardyń úlesi kópteý. Sosyn dúńgender de bar. Al, qytaılardan bir-eki bala ter tógip júr. Qytaılar boksqa qatty qyzyǵa bermeıdi. Qyzyǵýshylyqpen kelip, shydamaı ketip qalatyndary da az emes.Qaı ult ókili bolsyn, ol ustazdyq ónerińdi qurmettep, syılap jatsa, birdeńe úırengisi kelse, qalaı keýdesinen ıteresiń?! Sportqa óz erkimen kelgen sportshydan birdeńe shyǵady. Qazaqta «jetektegi tazy túlki almaıdy» degen sóz bar. – Osy eńbegińizdi Qytaı ókimeti qalaı baǵalap jatyr? – Meniń atqaryp jatqan is-sharýalaryma Qytaı ókimeti qatty qoldaý kórsetip keledi. Alǵashynda ózim bastaǵan shaǵyn ortalyǵymdy memleket qamqorlyǵyna alyp, bul kásibimdi ary qaraı damytýyma úlken múmkindikter jasady. Az ulttar qonystanǵan Altaı aımaǵynyń boksyn damytýdy maǵan senip tapsyrdy. Jyl saıyn barlyq jaǵdaılardy jasap, qarjylyq, materıaldyq jaǵynan eshteńesin aıap jatqan joq. Sondyqtan qytaı ókimetine eshqandaı ókpemiz joq. – Ózińiz qazaq eline jıi kelip turady ekensiz. Bizdegi boks mektebine degen kózqarasyńyzdy bilsek... – Biz balasy atqa minip, báıgege shapsa, úıde otyryp, taqymyn qysyp otyratyn qazaqpyz ǵoı. Alysta júrsek te qazaq eli boksshylarynyń alamanda aty ozyp jatsa bizdiń de rýhymyz kóterilip, boıymyz sergip qalady. Qazaq eli boksshylarynyń táýelsizdik alǵan jyldardan beri Azıadadan, Olımpıadada Oıyndarynan, álem chempıonattarynan quralaqan qaıtqan kezi bolǵan emes. Mine, bul Qazaqstan boksynyń álemdik deńgeıge jetkendiginiń belgisi. Men óz basym sondaı jarystarda top jarǵan qazaq eliniń boksshylaryn ózim tárbıelep jatqan qazaq búldirshinderiniń qulaǵyna maqtanyshpen quıyp otyramyn. Jaqsy daıyndyq jasap, jaqsy eńbektenseńder sender de sondaı bolasyńdar deýden jalyqqan emespin. Qazirgi 7-8 jastaǵy qazaq balalary Bekzat, Ermahan, Bahtıar, Baqyt, Serik syndy Olımpıada chempıondaryn jatqa biledi. Sol aǵalaryna eliktep, sýretterin bastaryna jastap jatatyndary da joq emes. – Ýaqyt bólip, áńgimeleskenińizge kóp-kóp rahmet!
Áńgimelesken Kúnsultan OTARBAI, «SKIFNEWS.KZ».
