Reseı KGB-nyń burynǵy bastyǵy Pýtınniń Reseımen shynaıy dostyq qarym-qatnasta bolyp kele jatqan Qazaqstanǵa osylaısha dıplomatıalyq ádep pen sypaıylyqtan ozǵan bir jaqty eskertý metodıkasy 1945 jyly sol kezdiń Keńes Odaǵy jetekshisi Stalınniń Túrkıaǵa jasaǵan qoqanloqysyn eske túsirýde.
Reseı Prezıdenti Vladımır Pýtın 2012 jyly, 7 maýsym kúni Qazaqstanǵa resmı saparmen barǵan kúni Qazaqstandaǵy nysanaǵa Reseıdiń strategıalyq zymyrany atyldy. Caıası sarapshylar bul jaǵdaıdyń kezdeısoq emestigin aıtýda. Reseıden Qazaqstandaǵy nysanaǵa atylǵan qurylyqaralyq zymyran túnde Túrkıa, Izraıl, Armenıa, Lıvıa jáne Qavqazıa elderine beımálim sáýle retinde kózge túsken de adamdar ony NLO dep oılap úreılengen.
Izvestıa gazetinde shyqqan bir maqalada, Pýtınniń osy sapary kezinde Nazarbaevtan Qazaqstannyń Aktóbe men Qostanaı oblystaryn halqymen birge jalǵa suraıtyny da atap ótildi.
Maqalada aıtylǵanyndaı, bul oblystar osy maqsatta Reseı tarapynan 2007 jylǵa deıin qoldanylyp kelipti. Biraq 2007 jyly qyrkúıek aıynda zymyran Proton apatynan keıin Qazaqstan ony bir jaqty toqtatqan. Sonymen qatar Reseıden sol apattyń Qaraǵandy aımaǵyna keltirgen ekologıalyq jáne ekonomıkalyq zarar-zıandary úshin 61 mıllıon dollar aıyp pul tóleýin talap etken.
Osydan keıin Reseı Ǵarysh agenttiginiń zymyran ushyraýǵa suraǵan ruhsattaryn Qazaqstan qabyldamaǵan. Ol úshin jańa bir kelisim jasaýdyń tıistigi bildirilgen. Biraq Reseı jaǵy jańa kelisimshart jasaýdan bas tartqan kórinedi. Sondyqtan, atalmysh zymyrandy mine osy jáne basqada talaptardyń Qazaqstan tarapynan qanaǵattandyrylýy úshin jasalǵan qoqanloqy dep túsinýge negiz bar.
Pýtın Qazaqstan Prezıdenti Nursultan Nazarbaevqa rıza emes ekenin prezıdent bolyp saılanǵannan keıin Orta Azıaǵa alǵashqy saparyn Ózbekstanǵa jasaý arqyly da baıqatqan edi. Sol kezdesýde eki el arasyndaǵy yntymaqtastyqtyń jaǵdaıy, aımaqtyq qaýipsizdik pen turaqtylyq jáne 2014 jyly halyqaralyq koalısıalyq kúshterdiń Aýǵanstannan shyǵyp ketýinen keıin zańsyz nashalyq zattar saýdasy men lańkestik qaterlerdiń eń tómengi deńgeıge túsirilýi máseleleri qolǵa alyndy.
Kárımov pen Pýtın, osy kezdesýden soń, Reseı men Ózbekstan arasyndaǵy strategıalyq áriptestik baılanystarynyń tereńdetilýi týraly málimdeme men Ózbekstannyń TMD elderi arasyndaǵy erkin saýda aımaǵyna qatysýyna baılanysty eki jaqty túsinikteme memorandýmyna qol qoıdy.
Reseı týraly zertteýlerimen tanymal Ilás Qamalovtyń anyqtaǵanyndaı, Reseıdi jahandyq kúshke aınaldyrýǵa kirisken Pýtın osy maqsatyna jetý úshin aldymen jaqyn shetelderdi ýysyna qondyrý kerektigin oılaýda. Sondaı-aq jaqyn sheteldermen baılanystaryn kúsheıtýdi jáne olardyń Reseıden ózge eldermen baılanystaryn shekteýdi qalaýda. Osy maqsat týrasynda alǵashqy qadamyn jasap otyrǵan Pýtın Nazarbaevqa ses kórsetýmen tek ǵaryshtyq máselelerde emes, halyqaralyq baılanystarda da aıaǵyn ańdyp basýy úshin eskertý jasap, Reseıdiń talap-tilekterine moıynsunbaǵan jaǵdaıda kúsh qoldanýdan tartynbaıtynyn meńzegen sıaqty.
Reseı KGB-nyń burynǵy bastyǵy Pýtınniń Reseımen shynaıy dostyq qarym-qatnasta bolyp kele jatqan Qazaqstanǵa osylaısha dıplomatıalyq ádep pen sypaıylyqtan ozǵan bir jaqty eskertý metodıkasy 1945 jyly sol kezdiń Keńes Odaǵy jetekshisi Stalınniń Túrkıaǵa jasaǵan qoqanloqysyn eske túsirýde.
Atatúrik pen Lenın 1921 jyly, 16 naýryz kúni jasaǵan Máskeý kelisimimen negizi qalanǵan túrik-keńes dostyǵyn Stalın 1945 jyly bir jaqty joıyp Túrkıadan Qars jáne Ardahan qalalaryn suraǵan sondaı-aq Bosforystan áskerı baza talap etkenin Anqaraǵa bildirgen edi.
Biraq onyń bul talaptary kerisinshe nátıje berdi de, Stalınniń qoqanloqysy Túrkıany Batys elderine kóbirek jaqyndatyp jiberdi. Batystyń ashyq túrde Túrkıanyń qasynan tabylýy Stalınniń zorlyq-zombylyǵyn iske asyrýyna kedergi boldy. Stalın ólgennen keıin Keńes úkimeti, 1953 jyly, 30 mamyr kúni Anqaraǵa bir nota jiberip “Keńes Odaǵynyń Túrkıadan árqandaı bir jer talaby bolmaǵandyǵyn málimdeımiz” deýge májbúr boldy. Sóıtip Stalınin ashyq túrde tilge tıek etken talaptarynan Máskeý kóp uzamaı aınyǵan edi.
Aradan qanshama jyl ótkenimen osy uıatsyz talap Keńestik dıplomattardyń ar ojdandarynda mazasyzdyqqa sebep bolyp júrgen bolsa kerek, Turǵyt Ózal ýaqtynda túrik-keńes baılanystary jańa bir dostyq kezeńine kóterilgende, olar osy jaǵdaıdan uıalyp bul másele týraly áńgimelesýdi qalamaıtyndyqtaryn aıtqan. 1986 jyly, 20 shilde kúni Mıllıet gazetindegi maqalasynda M.Álı Bırandtyń keltirýi boıynsha, Keńestik resmı qyzmetkerler túrik jýrnalısterine bir kezderi Stalınniń Túrkıadan jer-qala suraýynyń úlken qatelik bolǵanyn, muny umytýdy jáne bul másele týraly sóılespeýdi qalaıtyndyqtaryn atap ótken.
Qazirgi tańda, Stalınniń Túrkıaǵa qarata jasaǵan osy qateligin 67 jyl ótkennen keıin Pýtın Qazaqstanǵa jasaýda. Mundaı quqaılar men negizsiz talaptar burynda tabysqa jetken joq, búginde tabysqa jetpek emes.
Ábdiýaqap Qara – Stambul
Sýret nnm.ru saıtynan alyndy
Pikir qaldyrý