Ekinshi dúnıejúzilik soǵys kezinde Keńes Odaǵynyń basshysy I. Stalın kúdiktengen ulttardy qýdalady. Sonyń nátıjesinde, Edildiń en boıyna qonystanyp, qos qaptalyn emip jatqan ejelgi nemister men qalmaq, noǵaı, tatarlardy jyly uıasynan túp qoparyp Qıyr Shyǵysqa jáne Qazaqstanǵa kóshirdi.
1942 jyly qańtar aıynda aýylǵa nemis ultynyń ókilderin ash-jalańash kóshege ákelip tastap ketken edi. Sol beıbaqtardy qazaqtar úı- úıge bólip alyp panalatty. Sýyq pen ashtyqty ótkergen kóptegen nemis azamattary baqılyq boldy. Soǵys aıaqtalǵan soń nemister elderine orala bastady. Sol kezde erli-zaıypty nemis otbasy eshqaıda ketpeı aýylda qaldy. Biraq soǵystyń zardabyn tatqan olardyń ǵumyrlary qysqa bolyp, aýyldastar olardyń máıitterin arýlap jer qoınyna berdi. Artynda qalǵan olardyń jalǵyz ulyn bir boqmuryn balaǵa zar Qusaıyn aqsaqal kempiri ekeýi baýyryna aldy. Balanyń qujattaǵy aty – Petr bolatyn. Qusaıyn atamyz onyń ákesine obaldyq jasamaıyn dep balanyń aty-jónin ózgertpedi.
Sonymen… Jyldar ótti. Men ol kezde oqý jasyna jetpegen balamyn. Petr qazaq tildi aýyl mektebiniń 8 synybynda oqyp júrgen. Ony aýyldyń úlken –kishisi Petá dep ataıtyn. Anam muǵalim, keıde onymen ilesip mektepke barǵanda osy Petámen tez til tabysatynmyn. Petá oqýyn bitirgen soń ary qaraı oqymaı shal men kempirdi qaraılap janynda qaldy. Áskerge baryp kelgennen keıin aýyldyń qara domalaq qyzy Saraǵa úılendi.
Petá men Sara ákesi men anasynyń qoldaryn jyly sýǵa maldy dese de bolady. Al aqsaqal men kempiriniń ermegi Petányń sap-sary balalary bolatyn. Qusaıyn men kempiri dúnıeden ótken kezde Petr ony musylman dástúrimen jer qoınyna berdi.
Men de ol kezde oqýymdy bitirip shetke ketken edim. Uzynqulaqtan Germanıadaǵy Petányń nemere aǵasy tabylyp Petány bala-shaǵasymen Germanıaǵa kóshirip áketipti dep estigem. Eki ortada Sara apamyz Eýropanyń tórinen biraq shyqty…
Biraz jyldar ótti. Birde jolym túsip aýyl jaqty mashınamen betke alyp kele jatyr edim, jol ústinde erli-zaıypty adamdar tur eken. Otyrǵyzyp aldym. Er adam eýropa tektes, áıeli qazaqtyń qara qyzy. Sodan áńgimeden áńgime týyp, ony ózimizdiń Petá ekenin tanydym. Shurqyrasyp amandastyq. «Germanıaǵa kóship ketken sıaqty edińder bunda neǵyp júrsińder» dedim… Meniń tańdanyp turǵanymdy ańǵarǵan Petá: «Germanıany tastap baıaǵy da qaıta kóship kelgenmin» dedi. «Germanıa jaqpady ma, nege qaıtyp keldińiz?» dep suradym.
Petá tereń tynystap kúrsinip qoıdy, aýyl shetinde kóringen qorymǵa qarap «Seniń anańnan tálim - tárbıe aldyq, ol kisi ár balaǵa óz balasyndaı qamqorlyq jasaıtyn, al biz ony anamyzdaı jaqsy kórdik, ımanjúzdi adam edi, ımany kámil bolsyn»,- dep kúrsinip qoıdy. Meniń de anam týraly aıtqan lebizine júregim bosap ketti.
- Iá, Germanıaǵa kóship bardym, turmysymyz jaqsy boldy, biraq týǵannan qazaq arasynda, qazaq otbasynda tárbıelengen meniń boıyma qazaqy qasıet ábden sińgenin sonda túsindim. Keıingi kezde túsime jıi-jıi Qusaıyn ákemniń aýyldaǵy úıde tunjyrap otyrǵanyn kóretinmin «nege muńaıasyz?» degenge «myna qara shańyraǵymdy kimge tastaımyn dep ýaıymdap otyrmyn» dep kúmiljip maǵan qaraıtyn. Osy kezde ǵana tarıhı otanymda júrgen meniń «qara shańyraǵymnyń oty óshpese eken» degen ákemniń erterekte aıtqan tileginiń maǵynasyn túsingendeı boldym. Jaryqtyq meni týǵan uldarynan kem kórgen joq, baǵyp qaǵyp jetildirdi. Sodan basqa elde sultan bolǵansha óz elimde ultan bolaıyn dep, otbasymdy ertip ana zıratta jatqan ákemniń basyn izdep elge qaıtyp keldim… Áke amanattaǵan qara shańyraǵynyń otyn óshirmeıin dep tegimdi Abdrahman Qusaıynuly, ultymdy qazaqpyn dep ózgerttim, musylman dinin qabyldadym. Elim Ábeke dep sılaıdy, odan artyq maǵan ne kerek!
Qazir sap sary, kók kóz qazaq nemerelerim úıde shaýyp júr» jymıyp qoıdy. Men de qazaq halqyna bir qazaqtyń qosylǵanyna rıza boldym, úıine deıin jetkizip, onymen qımaı qoshtastym.
Iá, jol boıy oılanyp keldim, meniń júregimde de týǵan aýylyma degen saǵynysh bar, biraq Abdrahman (Petr) sıaqty ata-baba amanatyna adaldyǵym, qurmetim bar ma?! Eger Abdrahman sıaqty árbir qazaq - qara shańyraǵyna, babalar amanatyna qurmeti bolsa búgingi kúni til máselesi, jer máselesi týyndamas edi.
Ersin Erǵalıev
