Túrkıa qazaqtarynyń kósh tarıhyn zerttegen ǵalym Elisqan Batyr týraly “Qaraly kósh" romanyn jazǵan Jádı Shákenuly, táýelsiz Qazaqstanda tarıhı romandar jańa kózqaras jańa stılmen qaıta jazý kerektigin atap ótti. 2017 jyly 29 naýryzda Ystambul Ýnıversıtetiniń janyndaǵy Túrkologıalyq zertteýler ınstıtýtynda “Tarıh-ádebıet baılanysy: "Qaraly kósh romany jáne Túrkıa qazaqtarynyń kósh tarıhy” atty konferensıada sóılegen sózinde "Shákenuly “Keńestik dáýirde Muhtar Áýezov, Ilás Esenberlın syndy belgili jazýshylar ıdeologıalyq qysym jáne shekteýler saldarynan romandarynda óz oılaryn erkin jetkize almady. Óıtpeske shara da joq edi. Óıtkeni senzýraǵa iligýi, artynsha qýdanalanýy ábden múmkin. Al búgin Qazaqstan táýelsizdik bolǵan shaqta, biz jazýshylar qazaq tarıhyna jańa kózqaraspen qarap tek qazaq oqyrmany úshin emes, álem oqyrmandary úshin ulttyq tarıh pen mádenıetti tanytý úshin tartymdy tilmen qyzyqty qyp jazýdyń jańa joldaryn qarastyrýǵa tıispiz” dedi.

Shákenuly Qaraly kósh romanyn jazý barysynda eki prınsıpti basshylyqqa alǵan. Birinshiden, tarıhı shyndyqtar men derekterden aýytqymaýǵa kúsh salǵan. Ekinshiden, óte kóp tarıhı faktilerge berilip ádebıetten alystap ketpeýge de abaılaǵan. Onyń sózinshe, tarıhı ýaqıǵalardy somdaǵanda tek tarıhqa elementterdi qana basshylyqqa alynatyn bolsa onda tarıh pen ádebıet baılanysy durys jasalmaǵan bolady.

Konferensıaǵa Shákenulynyń shyǵarmashylyǵymen tanys túrik ǵalymdary, stýdentter jáne qazaq dıaspora ókilderi qatysty.

Bir túrik oqyrman “Qaraly kósh” romanynan qatty áserlengenin aıta kelip bul kitaptyn aǵylshyn, fransýz, nemis syndy álem tilderine aýdarylýyn, tipti budan kıno jasalýynyń óte oryndy bolatynyna basa kórsetti.

Bul kitapty qazaq tilinen túrik tiline aýdarǵan Nurgúl Berikbol konferensıada sóılegen sózinde kitaptyń óte áserli jazylǵanan, aýdarma barysynda qazaqtardyń kósh jolynda tartqan azaptary jazylǵan joldarǵa kelgende óksip óksip jylap bir eki kún aýdarmaǵa úzilis jasaǵanyn tebrenispen atap ótti.

Túrik tiline aýdarmanyn sheber shyqqan Ystambul Ýnıhersıteti til ádebıet kafedrasynyń dosenti, fılologıa ǵylymynyń doktory Raıle Qashǵarly hanym aıtty. Ol óz sózinde kitapty óte áser alyp oqyǵanyn jáne kafedradaǵy barlyq stýdentterge oqytqanyn aıta kelip endi osy kitap týraly kólemdi bir ǵylymı maqala daıyndap jatqanyn, munyń búkil túrik oqyrmandary súıip oqıtyn myqta shyǵarma ekenin tilge tıek etti. 

Osy konferensıada otyrǵan Elisqan Batyrdyń urpaqtarynan Múbarek Chalyshqannyń konferensıa sońynda sóz alyp kitapty jaryqqa shyǵarýǵa eńbegi ótken barlyq azamattarǵa alǵys aıtqan kezde tolqyp tebrenip kóz jasyn tıa almaǵany baıqaldy.

Túrkıalyq qazaqtardyń áńshisi Beshir Ahmet Kóse de tolqyp otyrǵanyn osy konferensıaǵa qatysýshylardyn qurmetine atalarymyz shyqqan Altaı taýy týraly ánimdi aıtyp bereıin dep

«Bala kezimde senimen birge ósip edim,
Aǵashtaryńa sý berip ósirip edim.
Qaıran taýym seni saǵynýshy edim.
Mal saıratyp, at oınatyp júrýshi edim.

Altaı taýym, Qaıran taýym.
Aıryldym ǵoı on besimde,
Jetimsirep tursyń ba sen?
Seni oılap  júremin men.

Degen ánin shyrqap berdi. Kitaptyń túrik tiline aýdarylyp shyǵarylýyna muryndyq bolǵan KATED qaýymynyń tóraǵasy Serkan Dinchtúrk endigi kezekte Ospan batur týraly bir kitapty túrik tilinde jaryq kóretinin shúıinshiledi.

Konferensıa sońynda Túrkologıa zertteý ınstıtýtynyń dırektorynyń orynbasary dosent Omar Qul tarıh-ádebıet baılanysy týraly erekshe jáne tebrenisti bir konferensıa ótkenin aıta kelip buǵan at salysqan, tyńdaýǵa kelgen barlyq azamattarǵa alǵysyn bildirdi.

Ábdiýaqap Qara

Tarıh ǵylymynyń doktory, Mımar Sınan kórkem óner ýnıversıtetiniń profesory