Qazaq kóptegen men biletin halyqtardan saýatty. Kóptegen qazaq oryssha da, qazaqsha da, ıaǵnı eki tilde táp-táýir jazyp, oqyp, túsindirip bere alady. Qazaqtyń tórtten biri joǵary bilimi bar dese de bolady. Men bilim sapasyn áńgime qylyp otyrǵanym joq. Ýnıversıtet profesorynyń dárisin tyńdamaǵan qazaq ıntellıgenti joq. Qazaqtyń elıtasy men ısteblıshmentiniń uǵynyqty aǵylshynshasy taǵy bar. Olaı bolsa da, biz adastyq pa? Iá, solaı, onda qalaı adastyq? Oqý isindegi jaǵdaı.
Qazaq mektebi sońǵy ýaqytqa deıin ósip kele jatty. Orys mektepteri men klastary tek aýyldarda ǵana emes, qalalarda da qysqara bastaǵan. Ótken kezeńde qazaq mektepteri men qazaq klastarynyń bilimi básekege jaraıtyn boldy. Aıtalyq, orys mektebin bitirgen balalar qazaqsha bilmeı memlekettik qujat isin júrgizýge jaramaı qaldy, al qazaq balasy oryssha-qazaqsha komýnıkasıaǵa jarady. Sondyqtan qazaq ata-analary qazaq mektebine balasyn berdi. Sonymen birge ýnıversıtettik júıe bilimi sátti túrde damydy. Bul jaǵdaı Reseı saıası elıtasyn qatty qapylandyrdy. 21 ǵasyrda «jumsaq kúsh» qoǵamǵa, memleketke zor áserin tıgizetin bolady. Reseı ózderiniń yqpal agentteri arqyly Qazaqstannyń odan ary qazaqtanǵanyn qalamady. Máselenkı , qazaq balasynyń 91% tól mektebin tańdaǵan. Sonymen «jumsaq kúsh» til men ulttyq sana qazaqtyń óz qolyna túsetin boldy. Orys propagandasy, orys teledıdary óz pármeninen aıyryla bastady. Árıne, Kreml saıasatkerleri óziniń bodany sanaıtyn qazaq ultyn ulttyq derbestik baǵytyna jibergisi joq edi. Olardyń bilýinshe, Evrazıalyq Odaq pen ODKB odaǵyna sáıkes Qazaqstan til saıasaty Reseıden oqshaýlanbaýy shart edi. Sondyqtan Reseı analıtıkteri Qazaqstannyń bodandyǵynyń kepildigi retinde oqý isiniń orys tiline táýeldi qylǵysy keldi. Osy maqsattyń júzege asyrylýy retinde Oqý mınıstri Sárinjipov kezinde úsh tuǵyrly tilde oqytý júıesi prototıpi bastalǵan. Sondyqtan Saǵadıev «úsh tuǵyrly tildi» ózi oılap shyǵarǵan joq edi. Sárinjipov kezinde bastalǵan reforma Saǵadıev kezinde basty baǵytqa aınaldy. Bul jańalyq qazaq mektebin orys mektebiniń bir túrine aınaldyrý maqsatyn qoıǵan edi. Bundaı batyl túrde qazaq mektebin orystandyrý buryn-sońdy júrmegen eken. Oǵan qosa latyn grafıkasyna ótý qazaqtyń memlekettik tiline taǵy bir soqqy bolmaq. Memlekettik jazba tili búgingi kúnde qazaqılanǵan kırıllısaǵa negizdelgen. Bara kele jazba qazaq tili latınısaǵa ótýine baılanysty memlekettik til belgili merzimde (aıtalyq 7 jylǵa) iske jaramsyz bolady. Sol sıaqty qazaq ádebıeti , qazaq gazet-jornal , kitap baspasózi, memlekettik tilde qujat júrgizý qıyndyqqa ushyraıdy. Latyn grafıkasymen shyqqan baspasóz dúnıeleri pálendeı oqylmaıdy. Kırıllısadan da oqý azaıady, qazaqtyń bir bóligi tek latınısada oqıdy delik. Sonymen úsh tuǵyrly til , latınısaǵa ótý tek bizdiń halyqtyń birinshi adasýy. Bas qatyrǵansha orysshasyn bershi maǵan sol uǵynyqty deıtinder kóbeıer. Sonymen basty zaýal: qazaqsha oqý azaıady – basty zaýal osynda.
Ekinshi adasý naryqtyq ekonomıkalyq jáne áleýmettik reformalardy 2000-2010-shy jyldary toqtatý jáne joqqa shyǵarýda boldy. Jınaq pensıalyq qorlardy jáne densaýlyq saqtaý qorlaryn jınaqtaý isin memleket uqsata almady da pyshyratty, urlatty. Ekonomıkalyq salada dıversıfıkasıa jasalmady: óndiristik baǵytta tek munaı, ýran, bıdaı , qurylys, jol salý ǵana qoldanyldy. Bul bizdiń ekinshi adasýymyz bolatyn. Bul adasý jerge fermerlik jeke menshik ıeligi memleket tarapynan qoldanylmaýyna, esesine iri jer latıfýndıser kúsheıdi, al qazaq sharýalary qolynda az jer qalǵany jáne jersiz qalǵanyn kórsetedi. Ekonomıkada monopolızm basym, konkýrensıa men báseke oıdaǵydaı bolmaǵanyn kórsetedi.
Bizdiń úshinshi adasýymyz – saıası jáne quqyqtyq reformalardyń da toqtap, aıaqtalýy. Jergilikti jerlerde Máslıhat jergilikti ákim men onyń qyzmetkelerin qadaǵalaý kerek edi. Tıisti jaǵdaıda ákimniń ózin nemese ákimshilik qyzmetkerin qyzmetten shettetýi múmkin bolatyn. Jergilikti jerde ózin-ózi basqarý júıesi júrmedi. Biraq bul is áli bastalǵan joq. Sonymen biz bir emes, birqatar adasýshylyqqa ushyradyq. Latıfýnızm men monopolızmniń qosyndysy AZIALYQ ÓNDİRİS ádisin týdyrdy. Ekonomıkalyq monopolızm dendep saıası konkýrensıaǵa jol berilmedi. Endigi jaǵdaıda qazaqtyń elıtasy adasýdan elimizdi dańǵyl jolǵa shyǵarýy múmkin. Sol iske sát bersin.
