Qazaqstanda komersıalyq jyljymaıtyn múlik naryǵy ulttyq prınsıpterge táýeldi túrde damyp keledi. Aıta ketsek, elimizdegi aýqatty azamattar bar kapıtalyn bıznes nemese saýda ortalyqtaryn salýǵa jumsaýǵa beıim. Sebebi Qazaqstanda odan basqa turaqty ósimdi beretin ınvestısıalyq baǵyt joq.

"Álemniń damyǵan elderinde jeke sektorǵa tıesili kapıtaldyń basym bóligi qor bırjasyna jáne valúta naryǵyna baǵyttalǵan. Al bizde qor naryǵy belgili bir deńgeıde damymaǵandyqtan, bıznesmender otandyq kompanıalardyń aksıalaryn nemese oblıgasıalaryn satyp alýǵa qyzyqpaıdy", - deıdi jyljymaıtyn múliktiń saýdasymen aınalysatyn Mercury Properties kompanıasynyń strategıalyq damý boıynsha dırektory Ámirhan Omarov.

Ekonomısiń aıtýynsha, Qazaqstanda keńse oryndaryn jalǵa alýǵa suranys tómendegen. Sebebi otandyq ınvestorlar naryqqa zertteý júrgizbeı turyp, úlken kólemdegi kapıtalyn komersıalyq jyljymaıtyn múlikke salyp jatyr.

Bıznes ortalyqtardyń 25 paıyzy bos tur

Qazirgi tańda elimizdegi bıznes ortalyqtarynyń orta eseppen 25% bóligi bos tur. Bul kórsetkish jyl saıyn ósip keledi. Smart Point konsaltıńtik kompanıasynyń saraptamalyq zertteýine sensek, naryqqa endi shyǵatyn bıznes ortalyqtar jalǵa beretin ornynyń 50%-yn da toltyra almaıdy. Al naryqta bar bıznes ortalyqtarynyń ózi bosap jatyr.

Mysaly, Almaty qalasyndaǵy AFD Plaza bıznes ortalyǵynyń 70 paıyzy, Nurly Taýdyń 65 paıyzy jalǵa berilgen. Odan bólek, AFD negizgi ǵımaratynyń tómengi eki qabaty bastapqyda saýda ortalyǵy retinde josparlanǵan edi. Qazir ol bóligi 100 paıyz bos tur.

Qazaqstanda bıznes ortalyqtaryna suranys az bolsa da, olar qurylysqa ketken shyǵynyn 7 jylda aqtaıdy. Al, siz Londondaǵy bıznes ortalyǵyna ınvestısıa salǵan bolsańyz, ol óz qunyn 25 jylda aqtaıdy.

"Qazaqstan naryǵynda ınvestor bıznes ortalyq salý úshin onyń sharshy metrine orta eseppen 700-800 AQSH dollaryn jumsaıdy. Odan bólek, bos oryn jalǵa berilmegen kezde, onyń komýnaldy qyzmetine aıyna $5-10 kóleminde shyǵyn ketip otyrady", – deıdi Omarov myrza. – "Odan bólek, múlik salyǵyn tóleý kerek".

Komersıalyq jyljymaıtyn múliktiń naryqtaǵy suranysqa oraı sharshy metrge bekitilgen ortasha baǵasyn eskersek, Almaty ($30) men Astanada ($30) Eýropanyń Býdapesht ($20), Sofıa ($25) jáne Kıev ($25) syndy qalalarynan qymbat ekenin kóremiz.

Saýda ortalyǵyn salý tabyssyz bızneske aınala ma?

Qazaqstan boıynsha saýda ortalyqtarynyń jalpy aýdany – 488 000 sharshy metr. Odan bólek, taǵy da jańa ortalyqtar salynyp jatyr. Mysaly, bir Almatynyń ózinde Grand Park, Forum Almaty, Passage de Paris, Moskva, Mart Village qurylysy bitýge jaqyn. Almaty qalasynda adam basyna shaqqandaǵy saýda ortalyǵynyń sharshy metri Stambulǵa ne Londonǵa qaraǵanda eki ese kóp bolsa da, bizdiń ınvestorlar alǵan betinen taıar emes.

Stambul aglomerasıasynda 15 mıllıon adam shoǵyrlanǵan. Eýropadaǵy eń úlken úsh naryqtyń biri bolsa da saýda ortalyqtary Almaty naryǵyna qaraǵanda belgili mólsherde az. Odan bólek, qala turǵyndarynyń satyp alý múmkindigi men tabys kólemin tilge tıek etý kerek. Sonymen qatar, qalaǵa jylyna keletin 20 mıllıon týrısi de eskergen jón. Sebebi týrıser mindetti túrde saýda ortalyqtarynda shoppıng jasaıdy.

Mercury Properties basshysynyń aıtýynsha, bul qazaqtardyń bızneske degen kózqarasy tikeleı jyljymaıtyn múlikpen baılanysty bolǵandyǵynan jappaı trendke aınalyp úlgergen. "Mysaly, 1995 jyly Almatydaǵy 3 bólmeli páter baǵasy $5000 boldy delik. Páter quny 20 jyldan keıin 150 000 AQSH dollaryna deıin ósken. Sonda jyljymaıtyn múlik ıesiniń kapıtaly eshqandaı kúsh salmaǵannyń ózinde 30 ese úlkeıip otyr", – deıdi ol.

Qazaqstan naryǵyndaǵy saýda ortalyqtarynda sharshy metrdi jalǵa alý quny, orta eseppen, 25 AQSH dollaryn quraıdy.

Astana naryǵy

Búginde Astanadaǵy komersıalyq jyljymaıtyn múlikke suranys arta túsken. Sebebi elimizdegi alyp korporasıalardyń shtab-páterleri Astanaǵa kóship jatyr. Keńse oryndaryna degen suranys Almatyǵa qaraǵanda 5 paıyzǵa kóbirek. Ol ázirge joǵary kórsetkishke ıe bolyp otyr. Al EKSPO jármeńkesi aıaqtalǵannan keıin jalǵa beriletin oryndar kólemi kúrt ósedi. Soǵan saı suranys deńgeıi 20-30 paıyzǵa deıin tómendeıdi dep kútiledi.

Qazir Astana qalasynda Abý-Dabı Plaza jáne Talan Towers bıznes ortalyqtary salynyp jatyr. Arabtardyń kapıtalymen kóterilgen qurylys bitkennen keıin ǵımaratty túgelge jýyq qamtıtyn keńse oryndarynyń 50 paıyzy ǵana toltyrylady dep josparlanǵan. Al Mercury Properties zertteýi boıynsha, ol ǵımarat keńselerine suranys múlde bolmaıdy. Nelikten?

Mysaly, Talan Towers bıznes ortalyǵy. Qurylys aıaqtalǵannan keıin bıznes ortalyqqa Bılaın mobıldi operatory men Burger King kompanıasynyń ujymy kóshedi. Talan Towers ǵımaratynyń negizgi ınvestory Verny Capital atalǵan kompanıalardyń belgili bir kólemdegi aksıasyna ıelik etedi. Demek bir-birimen sybaılas kompanıalar bir bıznes ortalyǵyna shoǵyrlandyrylmaq. Al arabtardyń Qazaqstandaǵy ózge kompanıalarmen biryńǵaı baılanysy joq.

EKSPO-dan keıin

"Bizge, jeke sektor retinde, arnaıy jeńildikpen kredıtter usynyldy jáne jármeńke bolatyn aımaqtan tegin jer berildi. Biraq biz ınvestısıa salmaýdy jón kórdik. Sebebi Ekspodan keıin ol oryndarǵa suranystyń bolmaıtyny anyq", – deıdi ekonomıs Ámirhan Omarov.

Árıne memlekettik sektordyń tapsyrysy bolǵan soń, qurylys salasyndaǵy elimizdegi barlyq kompanıalardy halyqaralyq jobanyń júzege asyrylýyna baýlý kerek boldy. Búdjettegi qarjynyń basym bóligi sońǵy kezderi sol jármeńkege jumsalyp jatqanynan habardarmyz.

"Bul bıznesmen úshin bastapqyda tıimdi usynys bolyp kóringenimen, táýekelge barýdyń qısyny joq. Sebebi halyqaralyq jármeńke ótkennen keıin atalmysh jerge suranystyń birden azaıyp ketýi múmkin ekeni jaıly sarapshy maman aıtpasa da, belgili. Osyǵan deıin Ekspo uıymdastyrǵan elderden úlgi alsaq ta jetip jatyr", – deıdi ol.

Almaty Taýers

Atalmysh bıznes ortalyǵynyń ornalasqan jeri qolaıly bolsa da, keńse oryndaryna degen suranys joq. Ǵımaratta lıfti qulap, jaqynda órt bolǵany jaıly el qulaǵdar bolyp otyr. Sondyqtan qaýipsizdik tolyqtaı qamtamasyz etilmegen kezde, jalǵa beriletin jerlerge de suranys azaıady.

"Búginde Almaty Taýerstiń segiz aksıoneri bar. Solardyń biri – biz. Onyń árqaısysy óz degenimen bıznesin júrgizýge tyrysyp jatqandyǵynan, osyndaı qısynsyz jaǵdaılardyń kýási bolyp otyrmyz", – deıdi Mercury Properties dırektory. Omarov myrzanyń bergen aqparatyna súıensek, Almaty Taýerste "open space" júıesindegi koýorkıng ornyn jasaý josparlanǵan. Ol úshin komersıalyq jyljymaıtyn múliktiń bir ǵana aksıoneri bolýy kerek. Qazir bıznes ortalǵynyń 50 paıyzy Mercury Properties aktıvi bolyp sanalady.

"Bolashaqta Almaty Taýerstiń tómengi eki qabaty tehnologıalyq habqa aınalady. Birinshi qabatta British Council, US Consulate jáne Chevron kompanıasynyń hitech laboratorıasy ornalasady. Odan bólek, ártúrli startapshylardy biriktiretin koýorkıng ortalyǵy oryn tebedi", – deıdi maman – "Al ekinshi qabat ChocoGroup, Atameken Buciness Channel, Yvision jáne taǵy basqa kompanıa qyzmetkerlerine jalǵa berilmek".

Ashyq ekonomıka kerek. Aqparat ashyq bolmasa ınvestorlar kelmeıdi

Sheteldik kompanıalar Almaty ne Astanadan keńse ornyn izdegen kezde, bıznes ortalyqtarynyń ıesi jaıly tolyqqandy aqparatqa ıe bolǵysy keledi. Sonymen qatar, komersıalyq jyljymaıtyn múlik bıznesimen aınalysatyn kompanıaǵa ınvestısıa salýdy josparlaǵan sheteldik qarjy ınstıtýti nemese hej-fond, aldymen, sol kompanıanyń naryqtaǵy bedeli men jalpy ınvestısıaǵa baǵyttalǵan kapıtalyn anyqtap alýdy jón kóredi.

Qazaqstan naryǵyndaǵy komersıalyq bıznespen aınalysyp júrgen kompanıalardyń eshbirinde korporatıvti reıtıń joq. Naqtyraq aıtar bolsaq, otandyq kompanıalar óziniń ınvestorlary men aınalymdaǵy qarjy kólemi jaıly ınsaıderlik aqparatty jasyrýǵa tyrysady. Belgili bir deńgeıde qupıa ustalǵannan keıin sheteldik ınvestorlar oǵan kúmánmen qaraıdy. Ashyq ekonomıka prısıpin ustanatyn kompanıalarǵa ınvestorlardan bólek, uzaq merzimge turaqty oryn izdegen sheteldik kompanıalar da qyzyǵýshylyq tanytady.

Mysaly, RBS, CitiBank, HSBC, UniCredit Bank syndy halyqaralyq deńgeıdegi qarjy ınstıtýttary bizdiń naryqqa úlken úmitpen kelgen bolatyn. Olardyń basym bóligi ınvestısıa úshin mańyzdy bolǵan ınsaıderlik aqparattarǵa qol jetkize almaǵandyqtan Qazaqstannyń bank sektorynda uzaq turaqtamady.

Sondaı-aq, Procter & Gamble kompanıasy Qazaqstanda keńse ornyn jalǵa alýdan buryn jyljymaıtyn múliktiń naqty kimge tıesili ekenin bilgisi keledi. Al Qazaqstanda aýqatty azamattar óz kapıtaly, tabysy týraly jalpyǵa birdeı aqparat taratqysy kelmeıdi. Eger bizdiń ekonomıkada ashyqtyq bolǵanda, sheteldik kompanıalardan túsetin ınvestısıa búgingiden kóbirek bolar edi.